Voor het eerst sinds 2008 werd er in de Eerste Kamer weer gedebatteerd over ontwikkelingssamenwerking. In de eerste termijn werd vanmiddag door de politieke partijen het nieuwe beleid van Knapen behandeld. Opvallend was dat woordvoerders van het CDA en de VVD afweken van de mening van hun Tweede Kamercollega’s. Bijna alle Kamerleden trokken zich daarnaast het lot aan van LOGO South (het programma van VNG-International), dat tijdens de begrotingsbehandeling in de Tweede Kamer vijf en een half miljoen euro misliep.

Iedere woordvoerder had twintig minuten spreektijd om zijn visie over ontwikkelingssamenwerking uiteen te zetten. Hierbij sprak de SP overigens ook voor de PvdD en de Christen-Unie mede namens de SGP. De staatssecretaris moest zich vanmiddag afzijdig houden en krijgt vanavond in de tweede termijn de kans om te antwoorden. Tijdens de betogen werd duidelijk dat de staatssecretaris meer tegenstand kreeg in de Eerste Kamer dan in de Tweede Kamer. Er zijn veel kritische vragen gesteld waar hij vanavond op zal moeten reageren.

Kamerlid De Graaf van de VVD liet in zijn betoog een duidelijk ander gezicht zien van de partij. Hij verschilde sterk van mening met zijn collega Dijkhoff van de Tweede Kamer op het punt gemeentelijke internationale samenwerking. Als burgemeester van Apeldoorn zag hij juist veel toegevoegde waarde hierin en snapte hij niet waarom een goed geëvalueerd programma als LOGO South geen financiering meer krijgt. Alle politieke partijen spraken zich uit voor subsidie aan LOGO South. GroenLinks Kamerlid Thissen diende zelfs een motie in om de 5,5 miljoen subsidie, die op het allerlaatst dankzij een motie van Ewout Irrgang (SP) en de al eerder gememoreerde Klaas Dijkhoff naar internationale aidsbestrijding ging, terug te draaien. In de tweede termijn zal blijken wat Knapen hiermee gaat doen.

Ook was er een kamerbrede meerderheid voor steun aan het maatschappelijk middenveld. Opvallend hierbij was dat CDA’er Willems zich sterker opstelde dan Tweede Kamerlid Ferrier van diezelfde partij. Waar Ferrier het nog opnam voor multilaterale organisaties, liet Willems zich hier kritischer over uit. Hij vroeg zich af waarom de steun aan multilaterale organisaties groter was dan de steun aan maatschappelijke organisaties. Willems: ‘Alle kritiek op ontwikkelingshulp pakken we aan om MFS te korten, maar we korten het multilaterale kanaal niet. Waarom is het maatschappelijk middenveld in de focusbrief opgenomen als posterioriteit?’

Eigenbelang en landenkeuze

De oppositiepartijen vielen met name over de rol van eigenbelang in het nieuwe beleid van Ben Knapen. Twee partijen (PvdA en GroenLinks) haalden de eerste regel van de focusbrief aan en bestempelden deze als zorgwekkend. Hierin staat dat ‘de eerste doelstelling van het ontwikkelingsbeleid de verbetering van de Nederlandse economische positie moet zijn’. De Christen-Unie wees erop dat bedrijven geen altruïstische instellingen zijn en dat hun fractie het jammer vindt om afscheid te nemen van de sociale dimensie van ontwikkelingshulp. GroenLinks vroeg zich bovendien af of de nadruk op het private kanaal gestoeld is op de bewezen effectiviteit van het kanaal of het economisch eigenbelang van Nederland.

De landenkeuze leidde ook tot veel vragen. Zowel GroenLinks als SP maakten zich sterk voor een regionale focus in plaats van een landenfocus. Met name Burkina Faso en Congo werden genoemd als landen waar Nederland niet zomaar zou moeten vertrekken. Kuiper (CU) pleitte bovendien voor meer geleidelijke afbouw van bilaterale steun: ‘Waarom moeten we opeens van 33 naar 15 landen? Kunnen we niet een profiel 4 voor een rustigere uitfasering instellen?’ SP’er Smaling had vragen over de analyse van de landen. ‘Hoe werden de landenkeuzes gemaakt? Als dit de basis is van de keuze, volstaat ook een bierviltje in plaats van een focusbrief.’

Tweede termijn

Vanavond zal staatssecretaris Ben Knapen de Eerste Kamer van repliek dienen. Waarschijnlijk zal het geen moties regenen zoals bij het Tweede Kamerdebat december jl. Sommige partijen lieten weten wel moties achter de hand te houden. Aangezien de Eerste Kamer niet zo snel moties indient, zal het vanavond nog wel spannend worden. Moties van de Eerste Kamer wegen namelijk zwaar.

Geschreven door: Mieke Olde Engberink en Selma Zijlstra