Op papier een ideale oplossing, in werkelijkheid nauwelijks relevant. Circulaire migratie levert in theorie iedereen voordeel op, maar in de praktijk vindt het bijna niet plaats. Door  inhoudelijke meningsverschillen tussen Noord en Zuid en het veranderende politieke tij in de bestemmingslanden, lijkt een praktische uitvoering van het concept nog ver weg.

Circulaire migratie van arbeidsmigranten wordt gezien als een van de instrumenten die een positieve impact kunnen hebben op ontwikkeling. Het lijkt een ideale oplossing te zijn voor de confrontatie tussen Noord en Zuid over internationale migratiekwesties. ‘Noordelijke’ bestemmingslanden kampen met een vergrijzende bevolking. Immigratie kan een oplossing bieden voor de lege arbeidsplaatsen. Echter, grootschalige immigratie is momenteel weinig populair onder een groot deel van het electoraat in deze bestemmingslanden.

Circulaire migratie kan helpen met het opvullen van lege arbeidsplaatsen, terwijl tegelijkertijd de kiezers gerust gesteld kunnen worden met de gedachten dat circulaire migranten ook weer vertrekken. Ook voor ‘zuidelijke’ herkomstlanden lijkt circulaire migratie aantrekkelijk: in de tijd dat migranten van huis zijn, sturen zij remittances en bij terugkomst beschikken ze over nieuw opgedane kennis die ze vervolgens kunnen toepassen in het thuisland. Op deze manier dragen circulaire migranten niet bij aan permanente brain drain en bieden zij zelfs mogelijkheden voor brain gain.

Botsende definities
Echter, de definities van circulaire migratie verschillen nogal. Zo doelen politici in ‘noordelijke’ bestemmingslanden vaak op strak gereguleerde migratie, terwijl herkomstlanden en migranten vaak juist veel vrijere migratie voor ogen hebben. Deze verschillende bedoelingen van circulaire migratie vormen het problematische begin van het realiseren ervan. Zij bemoeilijken het creëren van de praktische voorwaarden die nodig zijn om circulaire migratie zowel mogelijk als aantrekkelijk te maken. Bijvoorbeeld door het overdraagbaar maken van opgebouwde sociale rechten.

Dit artikel spreekt van circulaire migratie als migranten zonder juridische obstakels achtereenvolgens in verschillende landen werkzaam kunnen zijn, waaronder hun thuisland. Circulaire migratie komt voor in verschillende vormen. Zo is er seizoensgebaseerde circulaire migratie van lageropgeleiden in de landbouw of de bouwsector. Of hoger opgeleide migranten die heen en weer pendelen tussen activiteiten in twee of meer landen en hiermee vaak een belangrijke brugfunctie vervullen.

Politieke onwil
In theorie lijkt circulaire migratie een zeer waardevolle uitvoering van migratie voor ontwikkeling. Mits goed uitgevoerd kan er een triple win-situatie optreden: winst voor zowel de migrant, het herkomstland als het bestemmingsland. In de praktijk ontbreekt het in veel ‘noordelijke’ bestemmingslanden aan politieke wil om dit triple win effect ook daadwerkelijk te realiseren. Een constructief circulair migratiebeleid vergt nogal een uitgebreide inzet op diverse beleidsterreinen. Herkomst- en bestemmingslanden van circulaire migranten hebben onder andere te maken met vertrekincentives voor circulaire migranten, de selectie van migranten, de vestiging van migranten in het bestemmingsland, het gemak van migratie (door bijvoorbeeld de overdraagbaarheid van pensioen en zorgverzekering), het tegengaan van permanente migratie en het stimuleren van betrokkenheid van de diaspora.

Op papier voert de Nederlandse overheid een actief migratie- en ontwikkelingsbeleid. In de beleidsnotitie ‘Internationale Migratie en Ontwikkeling’ van 2008 wordt het stimuleren van circulaire migratie als één van de belangrijke speerpunten gezien. In lijn met het regeerakkoord keerde vanaf 2011 echter het tij en wordt sindsdien vooral ingezet op de terugkeer van migranten en het bevorderen van duurzame terugkeer en herintegratie. In de herziening van de beleidsnotitie van 2008 vorig jaar, is het idee van circulaire migratie als instrument ter bevordering van ontwikkeling geheel van de agenda verdwenen. Sterker nog, Nederland positioneert zich als tegenstander van circulaire Noord-Zuid-migratie en houdt eerder arbeidsmigratie uit derde landen tegen dan het zich inzet voor migratie als instrument voor ontwikkeling.

Initiatief bij herkomstlanden
Voor migranten kunnen circulaire migratieprogramma’s mogelijkheden creëren voor reguliere migratie en officiële ondersteuning, met de mogelijkheid om terug te keren naar de familie in het thuisland en de opgedane ervaring daar toe te passen. Er ligt echter een grote uitdaging in het realiseren van deze programma’s. De huidige politieke onwil en het onvoordelige economische klimaat in ‘noordelijke’ bestemmingslanden werken niet mee. Sterker nog, het resulteert in het feit dat circulaire migratie steeds verder van de agenda verdwijnt. Zodoende is het aan de herkomstlanden om het initiatief te nemen en het belang van circulaire migratie weer op de kaart te zetten. Politieke wil, betrokkenheid en concrete plannen zijn hier essentieel in het realiseren van de droom die circulaire migratie heet.