Een Fairphone event. Een boek genaamd ‘Bloedmobiel’. Wat is er aan de hand met onze gadgets? Vice Versa vroeg het de Afrika redacteur van Trouw én auteur van ‘Bloedmobiel’: Seada Nourhussen. Zij ging samen met fotograaf Jan-Joseph Stok in Oost-Congo  op zoek naar de oorsprong van de grondstoffen voor de mobiele telefoons.

Waarom dit boek met zo´n sprekende titel?

‘Als Afrika redacteur van Trouw kom ik vaak in aanraking met de conflicten die in Afrika spelen. Een centrale vraag waar ik als redacteur tegen aanloop is: hoe kan het toch dat er zoveel problemen zijn? Wat je vaak ziet bij deze conflicten is dat er een verband bestaat tussen consumentisme hier en de conflicten daar. Congo is het meest schrijnende voorbeeld hiervan. Een product als de mobiele telefoon staat centraal in onze samenleving, maar het leidt tot barbaarse conflicten. Veel mensen weten niet op welke manier de grondstoffen voor dit product gewonnen worden. Het heeft geen grote bekendheid. Het is een ver van mijn bed show en ik wil met dit boek mensen meer inzicht geven in het verband tussen consumentisme en conflicten, want er zit vaak een economisch motief achter. Je kunt het ook hebben over bijvoorbeeld cacao of koffie, maar dat grondstoffen voor onze gadgets op een hardvochtige manier gewonnen worden is nog erg onbekend. Waarom ik voor deze titel heb gekozen? Twee werelden komen eigenlijk bij elkaar: de conflicten die gepaard gaan bij het winnen van de grondstoffen van gadgets en het consumentisme in het Westen naar deze gadgets. De mobiele telefoon is een onmisbaar onderdeel geworden van vooral Westerse landen. Deze twee werelden heb ik met deze titel samen gebracht. Veel mensen leggen het verband niet tussen consumentisme hier  en de conflicten daar. Ook hoop ik meer bewustwording te creëren met deze titel.’

Wat is er eigenlijk aan de hand in Congo?

‘Er is een jarenlange strijd gaande tussen wisselende groepen. Het gaat hierbij vooral om rebellen en militairen uit het regeringsleger. De inzet van de strijd is om controle te hebben over grondstoffen. Dit is niet de oorsprong van het conflict, maar houdt het conflict wel gaande. De strijdende groepen kunnen bewapend blijven en de bevolking blijven onderdrukken door de mijnbouw. Er bestaat een groot verband tussen oorlog in Congo en de gadgets die wij hier gebruiken. De oorsprong van de grondstoffen is erg moeilijk te controleren en daarom is het onduidelijk of deze grondstoffen wel of niet in je mobieltje zitten. Maar in potentie hebben we allemaal een bloedmobiel.’

Wat heeft jou het meest geraakt?

‘Heel veel dingen hebben me geraakt. Het werken in de mijnen is “gedwongen  werk”. De mijn is de enige bron van werk, maar brengt ook veel ellende met zich mee. Iedereen is ertoe veroordeeld.  Het is de bron van wat er mis is in die omgeving. Kinderen die aan het werk zijn in de mijnen. Jonge mannen met bescheiden dromen waarbij zelfs deze bescheiden dromen te ver gegrepen waren. Veel kinderen kunnen niet naar school. Vrouwen die verkracht worden door regeringssoldaten en rebellen.  Het is een harde werkelijkheid dat mensen meewerken aan de bron van alle problemen, maar ze kunnen niet anders.’

Wat vind je van de Fairphone?

‘Ik vind het een goed initiatief. Het is een ludieke actie, wat het laagdrempelig maakt. Er bestaat weinig bewustzijn over dit onderwerp. Ik denk echter niet dat het ontwikkelen van deze telefoons de oplossing is voor het probleem. De handel die er bestaat moet eerlijker. Met een eerlijkere prijs voor de grondstoffen. Nu verkopen de militairen de grondstoffen aan smelterijen.  Je moet de militaire schakel weghalen, want deze is oncontroleerbaar. De bedrijven in het Westen kunnen vaak niet met zekerheid zeggen of er Congolese grondstoffen in hun producten zitten. Het gaat dan ook niet om het eindproduct, maar om het begin van de handel. Er moet meer samengewerkt worden. De politiek hier, de politiek daar en het bedrijfsleven moeten samenwerken om duidelijkheid te verschaffen. Er bestaat nu geen certificering en er kan dus van alles gebeuren. Transparantie kan een einde maken aan deze onduidelijkheid en dus ook aan de conflicten omtrent de mijnen. Er is geen controle op de herkomst van de grondstoffen. Niet alle problemen zouden dankzij transparantie opgelost zijn, maar het zou wel een deel van de problemen oplossen. Op deze manier zou Congo ook zelf van haar bodemrijkdom kunnen profiteren. Het is schrijnend: door de bodemrijkdom in Congo ervaren wij technologische vooruitgang, maar daar ervaren ze compleet het tegenovergestelde. Er is een sterk contrast tussen de bron en waar het terechtkomt.’

Hoe kan de consument invloed uitoefenen op de conflicten in Congo?

‘Het is belangrijk dat de consument weet wat er speelt en daar ook begrip voor krijgt. Een goed middel hiertoe zijn grootscheepse campagnes. Dit hebben we ook gezien bij de bloeddiamanten, waar bekende activisten zich mee gingen bemoeien. Er is zelfs een film over gemaakt: ‘Blood Diamond’. Deze campagnes werken goed en dit creëert bewustzijn. De consument wordt boos gemaakt en vraagt verantwoording bij de bedrijven. Bedrijven willen dit niet, want negatieve aandacht is slecht voor het bedrijf.’

Bloedmobiel. Coltan in Congo.
Auteurs: Seada Nourhussen, Jan-Joseph Stok
ISBN: 9789460221460
Verschenen: 2011
Prijs: €22,50
Uitgever: KIT Publishers – Amsterdam. Klik hier voor meer informatie.