Muna: het gezicht van de Hongersnood in de Hoorn van Afrika. ©Jérôme Jarre

OPINIE- De inzamelingsactie voor Giro555, om de hongersnood in Nigeria, Jemen, Zuid-Soedan en Somalië tegen te gaan, bracht woensdag ruim dertig miljoen euro op. Evenwel werd het nieuws gedomineerd door kritiek op de actie: die zou nutteloos zijn, omdat ze de grondoorzaken van honger niet aanpakt. Maar de critici begaan een denkfout, schrijft Ayaan Abukar in deze opiniebijdrage. 

 

Het tragische aan de ramp van nu is dat het al sinds 2014 bekend was dat die eraan zou komen. Drie jaar geleden sprak ik een Somalische arts die net terug was van een reis naar een aantal regio’s waar droogte heerste en waar een groeiende noodzaak was voor acute hulp. Ze was gefrustreerd omdat ze de politici en de VN in Mogadishu niet kon bereiken. Het leek alsof alle deuren waren gesloten, niemand was geïnteresseerd. Dat was niet vreemd, omdat de zoveelste politieke crisis tussen de president en zijn premier gaande was. Het was het hoogseizoen van de politieke instabiliteit die de regeerperiode van de vorige president Hassan Sheikh Mahmoud kenmerkte. Kort erna waarschuwden de Verenigde Naties voor de humanitaire ramp in aantocht.

Een jaar later sprak ik in Den Haag een klimaatexpert op de Planetary Security Conference over internationale veiligheid. Hij gaf een interessante presentatie waarin wetenschappers de opkomst van een nieuwe droogte en hongersnood in de Hoorn van Afrika voorspelden. Ik heb daarna de berichten over de droogte en noodzaak om in te grijpen herhaaldelijk gelezen. De politieke wil om een nieuwe ramp te voorkomen ontbrak bij de bestuurlijke elite in Somalië. Algemene verkiezingen, veiligheid en federalisme waren de belangrijkste focuspunten van de internationale gemeenschap. Klimaatverandering, voedselzekerheid en infrastructuur waren geen prioriteiten voor de donoren die te maken hadden met de weerbarstige politieke cultuur van de federale regering en het parlement. Het resultaat is een humanitaire catastrofe die het leven van miljoenen mensen kan opeisen.

Intussen wonen de vluchtelingen van de vorige ramp – in 2011 – nog steeds in geïmproviseerde kampen in de hoofdstad Mogadishu. Dertigduizend mensen leven daar onder onmenselijke omstandigheden en hebben door deze nieuwe ramp geen perspectief meer op een menswaardige terugkeer naar hun eigen regio’s. Wat deze nieuwe ramp nog wranger maakt, is dat die voorspeld was. We zagen het aankomen en hebben niets gedaan.

 

Kritiek

Schrijver en publicist Alphonse Muambi heeft in een opiniestuk in de Volkskrant gepleit voor het stopzetten van Giro555 totdat in Afrikaanse landen waar hongersnood dreigt de corruptie en oorlogen worden beëindigd. De hulpactie van Giro555 is volgens Muambi nutteloos, want doneren zonder aanpak van corruptie en conflict is dweilen met de kraan open. Hij spreekt namens ‘het hongerende Afrika’ in een stuk dat weinig samenhang kent. De schrijver geeft een mooi overzicht van het financiële vermogen van de presidenten van Congo, Angola en Equatoriaal-Guinea, maar de vraag wat dat te maken heeft met de hongersnood in Somalië en Noord-Nigeria wordt niet beantwoord.

Verderop in het stuk wordt gelukkig een goede samenvatting gegeven van de grondoorzaken van hongersnood, namelijk: chronische gewapende conflicten, corruptie, politieke strijd en klimaatverandering. Zijn conclusie is dat je deze oorzaken niet kunt bestrijden met Giro555. Waarom hij ontwikkelingssamenwerking en noodhulp door elkaar haalt, wordt niet toegelicht – dat de actie grondoorzaken wegneemt wordt namelijk door niemand beweerd. De hulpactie is noodhulp en bedoeld om de slachtoffers in drie landen direct te helpen en is niet bedoeld om de oorzaken van de problemen op te lossen.

In het opiniestuk roept hij de organisaties achter Giro555 op om ervoor te zorgen dat in Afrikaanse landen mensen aan de top komen die corruptie kunnen bestrijden, dat rebellen bestreden worden en dat oorlogen stoppen. De vraag die gelijk bij me opkomt na het lezen van deze oproep is: #hoedan?

De schrijver koos ervoor om een analyse te schetsen die niet onderbouwd wordt door de context van de getroffen landen en haalt alles door elkaar. De grondoorzaken van de hongersnood in Somalië zijn niet te vergelijken met de situatie in Jemen of Nigeria. De geopolitieke context is van belang in de analyse van de oorzaken en de langetermijnoplossingen.

Simpele oplossingen bestaan niet. Dat willen suggereren in een opiniestuk is populistisch en schreeuwen om hulp te boycotten tijdens een crisis is kwalijk.

 

Lokale context

Terug naar Somalië, waar jongeren een grassrootsbeweging begonnen om de slachtoffers te ondersteunen, met een nationale actie genaamd Caawi Walaal (‘Geef Hulp’). Die actie was op sociale media aangekondigd en de startbijeenkomst werd live op Facebook uitgezonden. De achtergronden en expertises van de initiatiefnemers zijn verschillend – er wordt niet alleen geld opgehaald, maar die expertises zetten ze ook in om hulp te bieden. Studenten geneeskunde geven medische bijstand, de ramp wordt in kaart gebracht door jongeren met een technische achtergrond en de actieve twitteraars worden ingezet om de actie online te promoten.

De Somalische diaspora doet er wereldwijd aan mee, ook Somalisch-Nederlandse jongeren. De nieuwe president Mohamed Abdullahi en zijn premier Hassan Ali Khaire hebben de actie omarmd en financieel ondersteund. Terwijl de actie van Giro555 bezig was in Nederland, werd de motie van goedkeuring van het nieuwe kabinet in het parlement aangenomen. Dat kabinet telt voor het eerst in de Somalische geschiedenis zes vrouwelijke ministers en een minister van Rampencoördinatie en Ontwikkelingssamenwerking.

 

Hoe dan?

Hoe kunnen we honger stoppen, werd me laatst gevraagd. Het antwoord is helaas niet eenvoudig. Het vergt leiderschap, lokaal en internationaal. Het is de Somalische regering en de troepen van de Afrikaanse Unie gelukt om Al-Shabaab te verslaan in grote delen van het land. Wat níet lukt, is het bestrijden van Somalië’s grootste vijand: klimaatverandering.

Corruptie is niet de belangrijkste oorzaak van de hongersnood in Somalië, maar de aanhoudende droogte die wordt veroorzaakt door de extreme El Niño van afgelopen twee jaar. Een direct gevolg van de klimaatverandering die de Hoorn van Afrika keihard raakt. De droogte is nog niet voorbij, maar de lokale bevolking maakt zich al klaar voor de volgende ramp, de overstromingen tijdens het aankomende regenseizoen. De klimaatverandering is nergens zo zichtbaar als in grote delen van Sub-Sahara Afrika. Verbeteringen op de korte termijn zijn er niet in een wereld waar de grote vervuilers zoals de VS en China geen verantwoordelijkheid willen nemen.

In Nederland waren thema’s zoals klimaat en internationale samenwerking nauwelijks een onderwerp tijdens de verkiezingscampagne. We werden doodgegooid met symboolpolitiek en populistische uitspraken over de Nederlandse identiteit en het stoppen van migratie. Dat is niet alleen kortzichtig, maar ook een beetje dom, om Máxima te citeren. Vluchtelingen en migratievraagstukken zijn namelijk nauw verbonden aan deze verwaarloosde thema’s. Sterker nog: de huidige discussie, die enkel focust op vluchtelingen uit conflictlanden zoals Syrië, zal in de nabije toekomst achterhaald zijn. Het zullen klimaatvluchtelingen zijn die neerdalen op Europa.