Still uit een video van een eerdere demonstratie in januari. Onder de leus “Een parlement voor het hele land” riepen de demonstranten op tot een nieuwe kieswet | Bron: YouStink

 

Afgelopen zaterdag vonden voor de tweede maal dit jaar demonstraties plaats in de Libanese hoofdstad Beirut om een nieuwe kieswet te eisen. De fragiele democratie die aan Syrië grenst en per capita van de bevolking de meeste vluchtelingen ter wereld opneemt houdt in mei voor het eerst in acht jaar parlementsverkiezingen. Jonge Libanezen hebben veel vertrouwen in de politieke klasse verloren doordat het  huidige parlement de eigen termijn meermaals verlengd heeft. Eigenlijk zijn alle politieke partijen het er wel over eens dat er een nieuwe kieswet moet komen. De oude kieswet stamt nog van voor de Libanese burgeroorlog. Toch blijft de discussie zeer controversieel. De demonstranten eisen dat de impasse doorbroken wordt voordat de verkiezingen plaatsvinden.

Enkele honderden demonstranten verzamelden zich afgelopen zaterdag in bijzijn van leden van de veiligheidsdiensten op het martelaarsplein, het centrale plein in het centrum van Beirut. Het plein heeft een grote symbolische waarde als de voormalige frontlinie tussen christelijk oost- en soennitisch west-Beirut tijdens de burgeroorlog die Libanon vanaf de jaren ‘70 decennialang in haar greep hield.

“We willen een proportionele kieswet om corrupte politici ter verantwoording te roepen,” was op spandoeken te lezen. Sinds Libanon in oktober vorig jaar na een diepe politieke impasse van bijna drie jaar eindelijk een nieuwe president heeft, voormalig legerleider Michel Aoun, houden Libanezen de adem in of de langverwachte vernieuwing van de kieswet op tijd af zal zijn voor de parlementsverkiezingen van 21 mei – de eerste in acht jaar. In januari hielden eerder al honderden mensen een protestmars door de straten van Beirut om hervormingen in het kiesstelsel te eisen.

 

“We willen een proportionele kieswet om corrupte politici ter verantwoording te roepen,” spandoek demonstrant

 

Kritiek op kieswet verenigt en verdeelt

De veelbekritiseerde huidige kieswet is gebaseerd op de kieswet uit 1960, dus nog van voor de burgeroorlog. Het is een meerderheidssysteem dat volgens critici de winnaars in kiesdistricten buitensporig bevoordeelt. De winnaar krijgt namelijk alle zetels van het kiesdistrict. In sommige kiesdistricten ging het in het verleden om marges van slechts enkele honderden stemmen. Wel zijn er aantallen zetels gereserveerd voor de verschillende religies. Zo is de helft van de 128 parlementszetels bestemd voor christenen en de andere helft voor moslims, voor zowel soennieten als sji’ieten. Deze constructie behoudt de vrede, maar omdat christelijke en islamitische partijen maar voor een bepaald aantal toegewezen zetels kunnen mededingen zijn er vaak onwaarschijnlijke lijstverbindingen en coalities nodig om maar aan een regeringsmeerderheid te komen. Zo regeert op het moment een brede coalitie van onder meer de christelijke FPM (Free Patriotic Movement) van president Aoun en het sji’itische Hezbollah.

Still uit een filmpje van de protestactie afgelopen zaterdag. Te lezen is “Wij willen een proportioneel kiesstelsel om corrupte politici ter verantwoording te roepen” | Bron: We Want Accountability

Hoewel eigenlijk alle belangrijke politieke partijen het erover eens zijn dat de kieswet veranderd dient te worden blijft dit een zeer gevoelig onderwerp. Libanon is een sterk verdeeld land. Religieuze en etnische identiteiten vormen grenzen tussen bevolkingsgroepen, zelfs tussen dorpen en buurten.

Met de aanhoudende sektarische burgeroorlog in buurland Syrië en veranderingen in de sociale compositie van het land door de toevoer van grote aantallen Syrische, hoofdzakelijk soennitische vluchtelingen, is er een soort belegeringsmentaliteit ontstaan in de Libanese politiek. In de fragiele politieke verstandhouding tussen de verschillende sektarische partijen zijn sommige politieke partijen er rouwig om terrein te verliezen in de aankomende verkiezingen. Verwacht wordt dat een proportioneel systeem voor grote verschuivingen in het politieke landschap zouden kunnen zorgen. Traditioneel ondervertegenwoordigde groepen, zoals de sji’ieten in het zuiden, hebben weer meer te winnen bij een nieuw kiesstelsel. Andere bevolkingsgroepen, zoals de soennitische Druzen, zijn verdeeld.

 

Jonge Libanezen wantrouwen politiek

Maar er speelt meer bij de demonstranten. Tijdens een eindeloze politieke impasse sinds 2013, toen er eigenlijk parlementsverkiezingen gehouden hadden moeten worden, heeft het parlement dat al sinds 2008 in functie is het eigen mandaat meermaals verlengd. Dit heeft tot veel wantrouwen voor de politieke klasse geleidt, met name bij een jongere generatie Libanezen die de burgeroorlog niet bewust heeft meegemaakt. Deze hoogopgeleide generatie verwacht meer dan stabiliteit van haar politici – zij wenst ook goed bestuur, en vrijheden. Sommigen durven te dromen van een politiek stelsel gebaseerd op inhoud in plaats van identiteit.

Zij lieten voor het eerst van zich horen tijdens een slepende vuilniscrisis in de straten van hoofdstad Beirut in 2015. De spontane YouStink-beweging verenigde Libanezen van verschillende gezindten, en is de stamvader geworden van verschillende op non-sektarische leest geschoeide politieke bewegingen.

In mei vorig jaar nam een nieuwe non-sektarische partij deel aan de Libanese gemeenteraadsverkiezingen. Beirut Madinati (Beirut is mijn stad), een verbond tussen academici, jonge activisten en intellectuelen, werd door de traditionele partijen dermate als een bedreiging gezien dat deze zich allen aansloten op één lijst. Die won natuurlijk. Stel je voor dat niet alleen alle Nederlandse partijen een lijstverbintenis zouden aangaan, maar dat ze elkaar ook tientallen jaren meedogenloos bevochten hadden in een bloedige burgeroorlog. Geen wonder dat veel jonge Libanezen cynisch zijn over de politieke klasse.

 

“Er zullen geen verkiezingen zijn, ze [de politieke partijen, red.] zullen de verkiezingen uitstellen om technische redenen.” Naamet Badreddine, activist van We Want Accountability.

 

Tijd dringt voor hervormingen

Volgens de Engelstalige Libanese krant The Daily Star was ook de demonstratie van afgelopen zaterdag georganiseerd door een burgerrechtenbeweging die voortkomt uit de protesten van 2015: de We Want Accountability-beweging. Afgelopen maandag kondigde We Want Accountability aan een eigen kandidaat te hebben voor de parlementsverkiezingen later dit jaar. “We zijn hier, en jullie kunnen onze stemmen niet negeren,” zei Naamat Badreddine, een prominente activist van de beweging tijdens de persconferentie. In een gesprek met The Daily Star gaf zij aan bang te zijn dat er geen verkiezingen gehouden zullen worden: “Er zullen geen verkiezingen zijn, ze [de politieke partijen, red.] zullen de verkiezingen uitstellen om technische redenen.”

Vanuit de politiek komen uiteenlopende signalen. Vorige week ondertekende premier Saad Hariri een decreet dat burgers opriep zich voor te bereiden op de verkiezingen in mei, en afgelopen maandag riep parlementsvoorzitter Nabih Berri op om de verkiezingen op tijd door te laten gaan, ongeacht de voortgang van de nieuwe kieswet. In Libanon kan het parlementvoorzitterschap uitsluitend bekleed worden door een sji’iet, het premierschap door een soenniet en het presidentschap door een christen.

Maar ondertussen zijn de partijen niet dichterbij een oplossing. Leden van de oppositie, waaronder kleinere christelijke en Druzische partijen, geven de voorkeur aan een hybride kieswet. Hetzelfde geldt voor de machtige soennitische Mustaqbal (Toekomst)-partij van Saad Hariri. Het nieuwe kiesstelsel zou dan in grote lijnen proportioneel zijn, maar delen van het meerderheidsstelsel zouden eveneens bewaard blijven. De sji’itische regeringspartijen Amal en Hezbollah zijn eenduidig voorstander van een volledig proportioneel systeem. De christelijke regeringspartij FPM schippert tussen de twee standpunten.

Met minder dan drie maanden te gaan voor de parlementsverkiezingen begint de tijd te dringen. Libanese politici lijken zich hiervan bewust te zijn. Op haast dagelijkse basis laten zij zich uit over de noodzaak tot hervormingen. De Libanese democratie is erbij gebaat dat zij tijdig de knoop doorhakken.