Luwowo, een ‘conflict-vrije’ coltaanmijn in Noord-Kivu, 2014 (© MONUSCO/Sylvain Liechti, Flickr)

President Trump aarzelt niet met het inlossen van de beloftes die hij tijdens de verkiezingsperiode deed. Hij bezwoer grote veranderingen, niet het minst in de financiële sector. Daarmee gaat ook de in 2010 geïmplementeerde Dodd Frank-wet, die de risico’s van het Amerikaanse financiële systeem moest inperken, flink uitgedund worden. De verwachting is dat sectie 1502 van de wet, die bedrijven ertoe verplicht om alle gebruik van potentiële conflictmineralen uit de Democratische Republiek Congo tot aan hun winningsgebied te onderzoeken, voor een periode van twee jaar opgeschort gaat worden. Human Rights Watch waarschuwt dat een dergelijke opschorting gevaarlijke gevolgen kan hebben.

 

De Dodd-Frank-wetgeving stamt uit 2010 en had als uitgangspunt om de financiële stabiliteit te bewaren door het ‘verbeteren van de aansprakelijkheid en de transparantie van het financiële systeem’. Na de crisis van 2008 wilde toenmalig president Obama voorkomen dat het omvallen van banken een nieuwe mondiale, financiële crisis zou kunnen veroorzaken. Vanaf 2010 zijn er in de loop der jaren verschillende onderdelen van de wet geïmplementeerd.

 

President Trump kondigde tijdens zijn verkiezingscampagne al aan dat hij voornemens was de wet te ‘ontmantelen’ en de regulering in de financiële sector terug te schroeven. Ook sectie 1502, die erop toeziet dat Amerikaanse bedrijven hun productieketen zo transparant mogelijk houden en zo moet voorkomen dat gewapende milities in de Democratische Republiek Congo (DRC) indirect gefinancierd worden, leek daarbij niet te worden ontzien.

 

Conflictvrije mineralen

In sectie 1502 gaat het om de mineralen die geïmporteerd worden uit door conflict verscheurde regio’s in en rondom de DRC. De nadruk ligt op grondstoffen als tin, goud, tantaal en wolfraam. Sectie 1502 stelt vast dat bedrijven een volledig transparante productieketen moeten handhaven door stelselmatig onderzoek te doen naar herkomst van de mineralen die zij in producten gebruiken. De resultaten van deze inspecties moeten openbaar gemaakt worden. Op de website van de Amerikaanse Securities and Exchange Commission, een onafhankelijke organisatie die de effectenbeurzen in de gaten houdt, wordt uitgelegd dat in sectie 1502 van de wet besloten ligt dat ‘personen jaarlijks inzicht moeten geven in de mate waarin er conflictmineralen nodig zijn voor het functioneren of het produceren van hun producten’.

 

Door het uitlekken van een conceptversie van een presidentieel memorandum begin deze maand, werd duidelijk dat Trump sectie 1502 voor een periode van twee jaar wil opschorten. In het memorandum is te lezen dat Trump de regel als een bedreiging van de nationale veiligheid ziet. Om deze reden is het opschorten van de regel volkomen gelegitimeerd, of, zoals in een artikel van The Intercept te lezen is, ‘de regel zelf staat het expliciet toe’, aangezien het een opschorting toestaat als de president vast kan stellen dat nationale veiligheid in het gedrang komt. Volgens de president en zijn achterban heeft de regel niet alleen weinig verlichting geboden, maar is er zelfs ‘veel bewijs’ dat de omstandigheden in de regio zijn verslechterd, wat het belang van de Amerikaanse nationale veiligheid niet ten goede zou komen. De regering verwacht binnen 180 dagen een plan van de ministeries van Buitenlandse Zaken en Financiën waarin de mensenrechtenschendingen en het financieren van gewapende milities herzien worden, zo is te lezen in het memorandum.

 

De situatie in de DRC

Het conflict in de DRC heeft sinds 1998 voor miljoenen dodelijke slachtoffers gezorgd. Vele gewapende milities zorgen ook vandaag de dag nog voor onrust in de regio. Volgens Insight on Conflict, een website van de organisatie Peace Direct, is geweld nog altijd aan de orde van de dag, ‘als gevolg van een mix van lokale en regionale dynamieken, een zwakke staat en de belangen van elites’. Inmiddels is het conflict zo in de regio verweven geraakt dat er een ‘oorlogseconomie’ is ontstaan en hebben verschillende elites een economisch belang bij een voortduring van het conflict.

 

Met name in het oosten van Congo is de situatie schrijnend: hetzelfde Insight on Conflict vermeldt dat er halverwege 2014 ongeveer 25 gewapende milities actief waren in de regio. De handel in natuurlijke grondstoffen en mineralen is belangrijk in de economie van de DRC – het gebied is schatrijk aan grondstoffen. Het is echter een industrie die sinds jaren bijna inherent is aan bloedvergieten, mensenrechtenschendingen en gewelddadige conflicten. Inmiddels is het winnen en verhandelen van grondstoffen een ‘belangrijk strategisch element van verschillende gewapende groepen’.

 

In 2005 kwam Human Rights Watch met een rapport waarin zij stelden dat de internationale gemeenschap had gefaald bij het bestrijden van de relatie tussen de exploitatie van grondstoffen en het conflict in de DRC. De gevolgen worden door HRW in verband gebracht met executies, marteling, verkrachting, willekeurige arrestaties en ernstige mensenrechtenschendingen. Sinds het begin van de Tweede Congolese oorlog in 1998 is de situatie in de DRC zorgwekkend. De controle over de mijnen waar de mineralen gewonnen worden levert veel geld op en de strijd die daarover gaande is, mondt regelmatig uit in gruwelijke taferelen, ook ten koste van de lokale bevolking.

 

Enkele weken geleden waarschuwde Human Rights Watch naar aanleiding van de vermeende plannen van Trump dat het schrappen van de regel niks zal oplossen en de situatie in de DRC alleen maar extra op scherp zal stellen. Gewelddadige, gewapende milities zullen zich weer eenvoudiger kunnen verrijken en de Verenigde Staten zullen in de internationale inspanningen om het conflict te verlichten hun voorlopers-positie verliezen. Bovendien, zo stelt HRW-directeur Arvind Ganesan, is het voornemen van Trump ‘to drain the swamp’ er niet mee geholpen wanneer ‘bedrijven ondermijnt worden terwijl ze zich inzetten om geld uit de handen van corrupte misdadigers te houden’.

 

‘De houding van Trump is roekeloos en dat klinkt door in zijn beleid,’ zo stelt Alphonse Muambi, die als auteur, opiniemaker en consultant nauw verbonden is bij de ontwikkelingen in de DRC. ‘Het schrappen van de regel is daar een sprekend voorbeeld van.’ Muambi verwacht ook dat het opschorten van de wet het probleem alleen zal verergeren. ‘Met het invoeren van de regel was het probleem zeker niet opgelost, maar het schrappen ervan stimuleert het illegaal verhandelen van grondstoffen en mineralen en is als een bonus voor personen die ervan profiteren.’

 

Een controversiële regel

Sectie 1502 van de Dodd-Frank-act is de afgelopen paar jaar niet onomstreden gebleken. Deze maand verscheen er op Africa Times een artikel waarin de verwachte verbetering van de humanitaire situatie sinds de Dodd-Frank-wet in de DRC en omringende landen gerelativeerd wordt. In een open brief uit 2014, ondertekend door academici, activisten, onderzoekers en journalisten, is te lezen dat de gevolgen van sectie 1502 van de Dodd-Frank-wet niet per definitie ten goede komen aan de lokale economieën in de DRC, omdat het huidige systeem ‘de overweldigende meerderheid van de mijngemeenschappen uitsluit van legale toegang tot de internationale markt’. Er zou te weinig geïnvesteerd worden in het betrekken van de lokale gemeenschappen die de werkelijkheid van de situatie beleven waardoor ‘realities on the ground’ niet tot het internationaal gecoördineerde beleid doordringen. In de brief staat bovendien dat er geen goed gecoördineerd systeem bestaat dat zorg draagt voor de regelmatige controles en inspecties die moeten worden uitgevoerd, waardoor niet alle mijnen bij de inspecties bereikt worden.

 

De controverse rondom de regelgeving is ook bekend bij Alphonse Muambi, maar hij ziet de kritiek niet als een reden om de regel volledig te schrappen. De regel zou daarentegen moeten worden herzien. ‘We moeten het niet schrappen, maar juist aanvullen,’ stelt hij. ‘Er zou als alternatief ook meer aandacht moeten komen voor democratisering in de DRC, want dat is nodig om regels als deze te kunnen laten uitvoeren.’ Dat zal echter moeilijk worden met de nieuwe Amerikaanse president, vreest Muambi. Trump is van origine geworteld in het bedrijfsleven en dat zal merkbaar blijven in zijn beleid.

 

Meer mensen spraken zich uit tegen het opschorten van sectie 1502. Een collectief van 41 Congolese maatschappelijke organisaties vraagt president Trump met klem om het opschorten van de regel achterwege te laten. Ze benadrukken dat ‘hoewel [de regel] geen magische toverstaf is’ waarmee alles moeiteloos is opgelost, er grote vooruitgangen zijn geboekt op het gebied van het tegengaan van het aantal misdaden en mensenrechtenschendingen, waaronder het verkrachten van vrouwen en het uitbuiten van kinderen in de mijnen. Het zou allemaal teniet gedaan worden, als de Amerikaanse regering de regel opschort. In een artikel van The Washington Post is te lezen dat vandaag de dag 200 mijnen en smelters conflict-vrij zijn als gevolg van de regel en dat alle inspanningen van de afgelopen jaren wel degelijk een effect gehad hebben.

 

Ten slotte werd enkele maanden geleden duidelijk dat Joseph Kabila, de huidige president van de DRC, het einde van zijn tweede regeertermijn zou gaan overschrijden. Sindsdien wordt de situatie in het land gekleurd door demonstraties en protestacties, die vaak uitmonden in gewelddadige confrontaties. De onafhankelijke, internationale organisatie Crisis Group sprak in oktober haar zorg uit en riep regionale en internationale actoren op om ‘diplomatieke en financiële pressiemiddelen in te zetten om geloofwaardige, democratische verkiezingen te bewerkstelligen’. Momenteel is er een akkoord en staan er verkiezingen op de agenda, maar de politieke situatie is nog altijd onrustig en onvoorspelbaar, waardoor ten minste de timing van het opschorten van de wet erg ongunstig is voor het vredesproces in het land.

 

Het is duidelijk dat de grondstoffenproblematiek in en rondom de DRC niet van de één op de andere dag opgelost gaat worden. Wie krijgt er uiteindelijk de rekening van de consequenties van het huidige Amerikaanse beleid? Het is de vraag of president Trump zich uiteindelijk laat overtuigen door de voorstanders van de wetgeving of dat hij zijn plannen doorzet. Indien het laatste het geval is, is het afwachten of de gevolgen voor de DRC te overzien zijn.