OPINIE- Andere donoren zouden hetzelfde moeten doen als minister Ploumen met haar beleidskader ‘Samenspraak en Tegenspraak.’ Dat schrijft Ben Philips, Campaigns & Policy director van ActionAid International, in dit opiniestuk. Het aanpakken van ongelijkheid en het zorgen voor meer inclusieve groei is afhankelijk van initiatiefrijke dappere burgers en het maatschappelijk middenveld.

Honderdduizenden kinderen in Kenia die weer naar school kunnen; miljoenen mensen met HIV in Zuid-Afrika die toegang hebben gekregen tot levensreddende medicijnen; honderden miljoenen mensen op het platteland van India die 100 dagen betaald werk kunnen doen zodat ze geen honger hoeven te leiden; miljarden vrouwen over heel de wereld die nu wel mogen stemmen. Al deze zaken hebben één ding met elkaar gemeen. Allemaal zijn ze tot stand gekomen door burgers die opkwamen voor hun rechten en de overheid ter verantwoording riepen. Allemaal werden ze tegengewerkt door de heersende macht. En allemaal kwamen ze tot stand door samenspraak en tegenspraak. Dit zijn de zandkorrels in de oester waaruit de parel ontstaat. Maar het word steeds moeilijker voor burgers om hun stem te laten horen omdat overheden in toenemende mate repressief optreden tegen het maatschappelijk middenveld.

Beschuldigd

Donoren die het maatschappelijk middenveld ondersteunen bij het aan de kaak stellen van onrecht kunnen door bepaalde regeringen worden beschuldigd van het verstoren van de stabiliteit en het in de weg staan van de commerciële belangen van multinationals. Het lijkt vaak zo veel makkelijker om controverse uit de weg te gaan en ver weg te blijven van mensen die kritiek uiten op oneerlijke machtsstructuren.

Maar het zijn juist de mensen die vragen durven te stellen die het belangrijkst zijn voor ontwikkeling. Te veel van mijn gesprekken met ontwikkelingsorganisaties over dit onderwerp roepen reacties op als “wat?” en “natuurlijk is dat belangrijk, maar het lukt ons niet”. Ik was dan ook onder de indruk toen ik tijdens mijn bezoek aan Nederland er achter kwam dat de Nederlandse overheid, als een van de weinige bilaterale donoren, een ontwikkelingsaanpak heeft genaamd “Samenspraak en Tegenspraak”. Een gedeelte hiervan vloeit waarschijnlijk voort uit de Nederlandse traditie –honderden jaren lang was Nederland een plek waar schrijvers en denkers konden schuilen en vrij hun mening konden uiten. Ook vloeit het voort uit de erkenning van het feit dat actief burgerschap en een gezond debat niet alleen handig zijn om te hebben, maar ook essentieel zijn voor effectieve ontwikkeling.

Rebel witouth a cause

Het gaat hier niet over het zijn van een ‘Rebel with a Cause’. ActionAid en partners werken bijvoorbeeld zowel van binnen als van buiten af. Ze helpen overheden met het vervullen van hun verantwoordelijkheden door het ondersteunen van capaciteitsontwikkeling, het delen van kennis en ervaringen uit de praktijk, en het linken tussen degenen die de beslissing maken en degenen die door de beslissingen worden geraakt. Ook geven ze advies aan bedrijven om er voor te zorgen dat werkers, gemeenschappen en bedrijven samen kunnen groeien. Regelmatig worden ActionAid collega’s en onze partners gevraagd voor adviezen en support.

Resultaten

Toen ik vorig jaar met de overheid van het eiland Zanzibar in gesprek ging, vertelde ze me dat het werk van ActionAid en partners op het gebied van kindhuwelijken enorm had bijgedragen aan de overheidsstrategie. Maar wij spreken ons ook uit over overheden en bedrijven als deze mensenrechten schenden en burgers benadelen. Vorig jaar tijdens hetzelfde bezoek had ik ook een ontmoeting  met mensen van het vasteland in Tanzania die op het punt stond om door landroof hun land te verliezen aan een Zweeds bedrijf. We kregen veel over ons heen toen we opkwamen voor de lokale gemeenschap – en de gemeenschap zowaar nog meer. Zelfs donoroverheden vroegen zich af of wat we aan het doen waren niet contraproductief was. Maar kort nadat wij over dit issue aan de bel hadden getrokken, werden de problemen erkend, trok de grootste investeerder zich terug en werd het project on hold gezet. Hierna werd er weer geluisterd naar de problemen van de gemeenschap en voelden de leden van de gemeenschap zich veilig genoeg om actief aan hun toekomst en landbouwproductie te bouwen.

Op eenzelfde wijze hebben we over de hele wereld multinationals aangesproken die niet hun eerlijk aandeel belasting betalen en komen we in actie tegen het stelsel van oneerlijke belastingvoordelen voor bedrijven. Dit gaat immers ten koste van  inkomsten die nodig zijn voor de financiering van gezondheidszorg en onderwijs. Toen we hier voor het eerst mee begonnen werden we gezien als een ‘awkward squad’, maar tegenwoordig staat belastingontwijking bovenaan de prioriteitenlijst van veel internationale instituten en steunen toonaangevende bedrijven onze oproep voor een eerlijk belastingstelsel.

De Nederlandse minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Lilianne Ploumen had gelijk toen ze ongelijkheid de ‘moeder van alle crises’ noemde en het zag als een probleem dat potentieel ‘de structuur van onze samenleving zou kunnen ontrafelen’. De extreme ongelijkheid die vandaag de dag bestaat, zorgt voor een vicieuze cirkel waardoor macht en rijkdom zich bij een steeds kleinere groep concentreert. En het is in deze context dat er in de laatste decennia een ongekende repressie heeft plaatsgevonden van het maatschappelijk middenveld. Dit is een poging van de mensen die de macht hebben om burgers de mond te snoeren die kritiek uiten door middel van het blootleggen van corruptie, exploitatie, milieuschade en de schending van mensenrechten.

Maar het aanpakken van ongelijkheid en het zorgen voor meer inclusieve groei is juist afhankelijk van (een groep) initiatiefrijke dappere burgers en het maatschappelijk middenveld. Het is goed dat Nederland de mensen ondersteunt die werken aan een meer gelijkwaardige samenleving waar geen straffeloosheid is, waar ruimte is voor dialoog en waar iedereen meetelt. Andere donoren zouden hetzelfde moeten doen.