ACHTERGROND: Velen zagen het als een mijlpaal toen de Verenigde Naties vorig jaar een aantal passages over migratie opnamen in de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s). Maar de link tussen migratie en de SDG’s wordt nog maar weinig onderkend en is bovendien op verschillende manieren te interpreteren.  

Vlak voor het jaar 2000, met het nieuwe millennium in het vooruitzicht, ging er een golf van positivisme over de wereld. Grote problemen zouden worden opgelost en de Millenniumdoelen zouden daarbij helpen. Halvering van de armoede in 15 jaar tijd; minder moedersterfte en onderwijs voor iedereen. Met goede zin zette de wereld haar schouders eronder. Maar in 2015, met de doelen maar gedeeltelijk gehaald, kwam de vraag: wat nu?

Na lang onderhandelen kwamen de Duurzame Ontwikkelingsdoelen tot stand. Niet alleen was het een flinke uitbreiding van het aantal doelen (van 8 naar 17), ook het aantal subdoelen was flink uitgebreid. Een aantal zaken die bij de Millenniumdoelen over het hoofd gezien waren, kwamen hier alsnog aan bod. Voor het eerst werd er gesproken over migratie en gewezen op het belang daarvan bij de ontwikkeling van landen. Maar de SDG’s blijken, ruim een half jaar na de aankondiging ervan, nog behoorlijk onbekend bij experts op het gebied van migratie.

‘De SDG’s? Dat is eigenlijk mijn gebied niet zo. Ik ben meer thuis in migratieproblematiek.’ Het is een veelgehoorde reactie tijdens een rondgang langs migratiedeskundigen, politici en NGO-medewerkers. Op de lijst stonden vragen zoals de interpretatie van SDG 10.7, de SDG’s in het algemeen en de voortgang van de implementatie ervan. Het lijken twee terreinen die in de praktijk nog behoorlijk ver van elkaar af staan. Toch is er wel degelijk een sterke link tussen de twee gebieden. Die link zijn de SDG’s zelf; de lijst met afspraken die de wereld met elkaar maakte, als opvolging van de Millenniumdoelen.

Niet op de hoogte

‘Het kan aan mij liggen, maar ik wist niet dat het er zo in stond’, geeft Eduard Nazarski, directeur van Amnesty International Nederland, ruiterlijk toe wanneer ik hem Duurzaam Ontwikkelingsdoel 10, paragraaf 7 voorlees. Doel tien beoogt het verminderen van de ongelijkheid, zowel binnen landen als tussen landen. Paragraaf zeven zegt: ‘Facilitate orderly, safe, regular and responsible migration and mobility of people, including through the implementation of planned and well-managed migration policies.’ Ofwel het faciliteren van gereguleerde, veilige en verantwoordelijke mobiliteit van mensen door middel van een goed gepland en uitgevoerd migratiebeleid.

Nazarski was er dan niet zo van op de hoogte, hij is er wél positief over. ‘Je hebt wel vaker verdragen waar eerst vrijwel niets mee gebeurt, maar die later toch vaak geraadpleegd worden. Hiermee hebben we wel een soort appèl, iets wat we hebben afgesproken met z’n allen. En dan moet je wereldleiders hebben die ons daaraan herinneren en zeggen: kijk maar, hier staat het, we hebben veilige en gereguleerde migratie beloofd. Het kan zijn dat het op dit moment nog niet zo leeft, maar we moeten het koesteren wanneer we het in de VN eindelijk ergens over eens zijn.’

Migratie als belangrijke factor bij ontwikkeling  

Het opnemen van migratie in de SDG’s is een belangrijke doorbraak, meent Linde-Kee van Stokkum van de Max van der Stoel Foundation (FMS). ‘Met het ondertekenen van de SDG’s erkennen alle VN-lidstaten, dus ook de lidstaten van de EU, de sleutelrol die migranten kunnen spelen in de ontwikkeling van zowel bestemmingslanden als herkomstlanden. Ze kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van zowel bestemmingslanden als herkomstlanden. Ze kunnen een positieve bijdrage leveren aan inclusieve groei.’

Ook bij het college voor de Rechten van de Mens zijn ze actief bezig met SDG’s in relatie tot migratie. ‘Ik vind eigenlijk dat het onderwerp migratie er nogal bekaaid vanaf komt’, stelt Adriana van Dooijeweert, voorzitter van het College. Volgens haar moeten we artikel 10.7 vrij ruim opvatten. ‘Veilige migratie houdt voor mij ook in dat de mensen die naar je land gekomen zijn effectief en snel deel kunnen nemen aan de maatschappij. Integratie hoort daar absoluut bij.’

Het College besprak de SDG’s onlangs uitgebreid met soortgelijke instituten tijdens een vergadering van de ENNHRI, de Europese organisatie waarbij alle nationale mensenrechteninstellingen van Europa zijn aangesloten. In de eindverklaring valt te lezen dat volgens ENNHRI ‘de SDG’s te maken hebben met cruciale middelen om mensenrechten te verbeteren en daardoor een grote impact hebben op mensenrechten. Het is dan ook cruciaal dat Nationale mensenrechteninstellingen volledig betrokken raken bij de implementatie van de SDG’s.’

‘We moeten ons echt goed realiseren dat de SDG’s ook betrekking hebben op de situatie in onze eigen landen’, vervolgt Van Dooijeweert. ‘We zien grote risico’s in de deal met Turkije. Daar komt namelijk een basisrecht, het recht op een individuele behandeling van een asielaanvraag, in het geding door mensen op basis van hun nationaliteit te beoordelen.’

Tegendraadse interpretatie

Een tegendraadse interpretatie van ’10.7’ komt uit het Verenigde Koninkrijk. Oliver Bakewell is directeur van het International Migration Institute van de University of Oxford. ‘Ik heb me er altijd over verbaasd hoe enorm er gelobbyd is om migratie in die SDG’s te krijgen; en dan vooral door organisaties zoals de International Organisation for Migration, IOM. Nu hebben ze hun zin en staat het erin. Natuurlijk heeft dat ook te maken met de eigen positie van migratieorganisaties, en daarbij behorende budgetten, die zo versterkt worden.’

Maar dat is niet de voornaamste reden van Bakewell’s kritiek. ‘Natuurlijk heb ik niets tegen “veilige” migratie, dat willen we allemaal. Maar mobiliteit is zo’n basaal iets, een soort recht dat mensen hebben. Wanneer overheden gaan bepalen wanneer migratie orderly and responsible is dan kom je beangstigend dicht in de buurt van een totalitaire staat. Waar is dan nog de vrijheid van het individu, wanneer de overheid bepaalt wie waar mag zijn en wie waar mag werken?”’

Het is vooralsnog geen kritiekpunt dat breeduit wordt gedragen door de Nederlandse ontwikkelingssector, die ’10.7’ vooral als een kans zien. ‘Er is een nieuwe mindset nodig’, stelt Linde-Kee van Stokkum van de FMS. ‘Het is niet meer zo dat wij vanuit het Westen ontwikkelingshulp naar het Zuiden sturen, zoals bij de Millenniumdoelen het geval was. Bij de SDG’s gaat het er nu juist om dat wij kijken naar de gevolgen van beleid in ons eigen land.’

Van Stokkum noemt klimaat als voorbeeld. ‘Wanneer in Ethiopië droogte ontstaat doordat wij het klimaat veranderen en er daardoor vluchtelingenstromen op gang komen, gaat er iets niet goed. De SDG’s spreken ons op dat soort dingen aan. Dus niet alleen de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking moet zich met de SDG’s bezighouden, maar iedereen. Zelfs de minister van Infrastructuur en Milieu; want wanneer die de snelheid op de snelweg verhoogt naar 130 km per uur moet ze zich ook de vraag stellen: wat voor impact heeft dit op de rest van de wereld?’

FMS interpreteert SDG 10.7 ook ruim ‘Wij zien veilige en legale routes als een voorwaarde om migranten de rol van key development actor te kunnen laten spelen’,  aldus Van Stokkum.

Maar volgens Bakewell van de Oxford University is het de vraag of regeringen zich daar veel van aantrekken. ‘Die lezen dat weer op hun eigen manier maar zeer waarschijnlijk niet als een opdracht om voor veilige routes te zorgen. Bovendien is SDG 10 het verkleinen van ongelijkheid. Lid 7 is daarvoor slechts één van de aangedragen middelen.’ Volgens Bakewell zijn er veel te veel doelen en te weinig indicatoren om daadwerkelijk het succes ervan te meten.

Er moet dan ook nog veel gebeuren om de bewustwording rondom de Duurzame Ontwikkelingsdoelen te verbeteren, betoogt Van Stokkum. ‘Het feit dat migratie is opgenomen in de nieuwe Ontwikkelingsagenda is een positieve stap vooruit, echter, gezien de huidige migratiekwestie in en rondom Europa, is het is wel wat vreemd dat migratie onder Doel 10 valt; gelijkheid tussen mensen en landen. In die context had het wellicht een hoofddoel moeten zijn. De SDG’s hebben nog weinig politieke prioriteit. Daarentegen is migratie wel een politieke prioriteit; daarom  is het erg  belangrijk om aandacht te blijven vragen voor de SDG’s en te pleiten dat de SDG’s worden meegenomen in het  in het besluitvormingsproces.’