Hij bepleit een ‘militaristische’ aanpak: dat is de enige manier waarop tropische muggen kunnen worden uitgeroeid en we kunnen voorkomen dat tropische ziekten ook hier naartoe globaliseren. De ‘easy going’ mentaliteit van mensen in ontwikkelingslanden helpt niet mee om deze tropische ziekten te bestrijden. Marc Broere was bij een lezing van de vermaarde insectenkundige Bart Knols. Moet je nu banger zijn voor een terroristische aanslag in Nederland of voor de uitbraak van een nieuw tropisch virus?

Goed kunnen vertellen is een kunst. Bart Knols beheerst deze kunst als geen ander. Ik was afgelopen week bij een lezing van hem op de middelbare school van mijn oudste zoon. Dit in het kader van het project Hope XXL, een bijzonder initiatief op het gebied van mondiaal burgerschap dat op het Candea College in Duiven is ontstaan en dat naar een wereld streeft waarin iedereen zijn of haar leven met het cijfer 8 kan waarderen.

De school van mijn zoon slaagt erin om telkens hele interessante gasten te krijgen voor lezingen en interactie met de leerlingen die meedoen aan de Hope XXL Academy. Het concept is dat iedere leerling die de Academy volgt een van zijn ouders moet meenemen. En zo volg ik het ene boeiende college na het ander.

Vermaard entomoloog

Knols is een vermaard medisch entomoloog (insectenkundige). In zijn boek Mug bijvoorbeeld gaat hij op zoek in de wereld van ‘volksvijand nummer één’. Hij beschrijft hoe muggen het verloop van de wereldgeschiedenis hebben bepaald, hoe onderzoekers ontdekten welke rol muggen spelen bij ziekteoverdracht, en hoe de wetenschap naarstig zoekt naar nieuwe bestrijdings-methoden: van klamboes en schimmels tot genetische modificatie en sterilisatie van mannetjesmuggen met behulp van radioactieve straling.

Het veranderende klimaat en de toenemende globalisering zorgen er volgens Knols voor dat ook Nederland zich in de toekomst moet wapenen tegen invasies van nieuwe muggensoorten en tropische aandoeningen.

Knols sprak afgelopen week vooral over de Zika-mug en het Zika-virus. Na afloop ging je ondanks een inspirerende avond toch wel met een ongemakkelijk gevoel naar huis. De mondiale gezondheid globaliseert. Knols gebruikte bewegende slides om te laten zien hoeveel vliegverkeer er iedere dag plaatsvindt tussen de VS en Europa. ‘Er gaat vijf miljoen liter bloed per dag de Oceaan over.’

Allemaal potentiële besmettingshaarden, volgens Knols. Hij liet eveneens zien hoe ziektes soms vanuit Afrika, via Azië in Europa terechtkwamen, en ook hoe makkelijk dat gaat. De eerste drie bekende tropische ziekten deden er 300 jaar over om van Afrika naar Europa te komen. Nu hebben we drie uitbraken van nieuwe ziektes gehad in de afgelopen 16 jaar. En er staat ons nog veel meer te wachten, zo hield Knols ons toch wat onheilspellend voor.

Militaristische houding

Het was ook interessant om te luisteren naar de oplossing die Knols voor het probleem ziet. Je moet mug voor mug uitroeien. ‘Alleen de militaristische houding werkt’, stelde hij vast. Bepleit ik in mijn boeken ‘Berichten over Armoede’ en ‘Minder hypes, meer Hippocrates’ (samen met Ellen Mangnus) juist een bottom-up in plaats van een top-down benadering als het om armoedebestrijding gaat; bij de bestrijding van muggen en ziekten moet dat volgens Knols juist precies andersom. De mug die het Zika-virus verspreidt was tussen 1947 en 1965 bijna uitgegroeid in Latijns-Amerika doordat er van deur tot deur met bestrijdingsmiddelen gespoten was. ‘Als we toen hadden doorgezet en ook die laatste paar landen hadden aangepakt, dan was er nu geen Zika meer geweest in Brazilië’, zei Knols. Hij liet zijn blik de zaal rond gaan en zei op verafschuwende toon: ‘Maar toen kwam er een beleid van voorlichting, een beleid om de mensen het zelf te laten doen, een beleid van laissez fair. Dat heeft niet gewerkt.’

Wat er nu moet gebeuren is volgens Knols gewoon een herhaling van het beleid van tussen 1947 en 1965. ‘Alleen de rigoureuze aanpak werkt. Geef mensen een week de tijd om zelf mogelijke broeiplaatsen voor muggen op te ruimen en kom dan na een week terug om te controleren. Als die broeiplaatsen er dan nog zijn, kunnen soldaten ze opruimen en mogen de mensen zelf de rekening betalen. Juist die easy going levensstijl van veel mensen op zuidelijke continenten is een belangrijke oorzaak dat het probleem blijft bestaan.’

Knols kijkt bijna verlekkerd naar Singapore. ‘Daar krijg je niet alleen een boete als je kauwgom op straat gooit, maar ook als een inspecteur een mogelijke broedplaats, zoals een emmer water, in je tuin vindt. Meteen honderd dollar boete. Dit beleid zou je morgen in alle landen moeten toepassen.’

Met afschuw kijkt hij nu naar hoe Brazilië het Zika virus aanpakt. ‘Dat werkt gewoon niet. Er gaan 200.000 soldaten de straat op om te flyeren.’ Knols liet een stilte vallen en zei toen nog eens met stemverheffing: ‘Te flyeren!! Een beetje staan flyeren is wel het laatste dat werkt. Je moet die soldaten inzetten om te zorgen dat alle troep wordt opgeruimd tot je de nul bereikt hebt. Nu zijn we halfslachtig de problematiek aan het aanpakken. Als we halfslachtig bezig blijven voorspel ik nu al de volgende grote uitbraak van een nieuwe tropische ziekte: de Rift Valley fever.’

De methode Knols

En wat houdt dan de methode Knols in? Met geld van Bill Gates heeft hij met zijn organisatie In2Care een val ontworpen waarmee hij de Aedes mug bestrijdt. Deze mug is verantwoordelijk voor Dengue, Chikungunya en Zika. De val die Knols ontworpen heeft lijkt op een emmer en creëert een kunstmatige broedplaats. De mug vliegt naar de val om zijn eitjes af te zetten en wordt dan besmet met een schimmel dat hem doodt. ‘We zijn de eerste die dat voor elkaar hebben gekregen, de eerste biologische val’, vertelde Knols niet zonder trots. Inmiddels zijn 45.000 van deze vallen afgenomen in onder andere Aruba, Suriname, Guyana en een aantal andere Caribische eilanden.

Ook in het geval van de bestrijding van tropische ziekten blijkt maar weer eens een oer-Hollands spreekwoord op te gaan: de één zijn dood is de ander zijn brood. ‘Eigenlijk hebben wij vreselijke mazzel met Zika’, liet Knols zich aan het einde van zijn optreden ontvallen na een vraag van een van de leerlingen. ‘Vanwege het Zika virus heb ik net weer 19.000 vallen verkocht.’ Hij  bedoelde het ongetwijfeld met een knipoog en ik voel me ook een beetje bezwaard dit nu op te schrijven omdat Knols natuurlijk niet wist dat er tussen al die brave vaders en moeders ook nog een journalist onder zijn gehoor zat.

Ik heb in ieder geval met volle teugen genoten van Bart Knols, maar blijf wel met één belangrijke vraag zitten. Moet ik nu banger zijn voor een terroristische aanslag of voor de uitbraak van een virus? Gevoelsmatig zeg ik een aanslag, maar procentueel gezien zou het tweede wel eens veel realistischer kunnen zijn.