OPINIE – Oeganda is de grootste leverancier van troepen aan de vredesmacht van de Afrikaanse Unie in Somalië. Volgens politicoloog Ayaan Abukar zijn de soldaten onmisbaar in de strijd tegen Al Shabab maar de praktijk is weerbarstig. Ze verbaast zich erover dat de deelname van Oeganda aan de war on terror amper een verkiezingsonderwerp is. 

Donderdag 18 februari 2016 gaan de Oegandezen naar de stembus om een nieuwe president te kiezen. De verkiezingen in Oeganda worden met veel interesse gevolgd door de Afrikaanse Unie (AU), de Somalische Federale Regering (FGS) en de Internationale gemeenschap in Mogadishu. Oeganda is al jaren de belangrijkste troepenleverancier aan de Afrikaanse missie in Somalië AMISOM (African Union Mission in Somalia). De aanwezigheid van de Oegandese troepen in de Somalische hoofdstad is cruciaal voor de regering van de Somalische President Hassan Sheikh Mohamud. Een terugtrekking van de troepen in dit stadium kan grote gevolgen hebben op de vrede en veiligheid van het Oost-Afrikaanse land en de stabiliteit van de regio. Opmerkelijk lijkt dit onderwerp geen rol te spelen in de verkiezingscampagnes in Kampala. Het lijkt alsof de aanwezigheid van de troepen in Somalië een vanzelfsprekendheid is geworden. Daarmee negeren de Oegandese leiders de complexe situatie waarin de troepen verkeren en de uitzichtloosheid van een missie die onderdeel geworden is van het probleem en niet de oplossing.

Oeganda in Somalië

Oeganda was in 2007 een van de eerste landen dat deelnam aan de Afrikaanse Unie Missie in Somalië (AMISOM). In ruil voor deze militaire interventie kreeg de Oegandese regering financiële steun van de Verenigde Staten. Sinds de mislukte interventie van de VS in 1993 in Somalië moet Amerika terugvallen op Afrikaanse landen voor het voeren van de war on terror. De regering van Museveni heeft tot nu toe de meeste soldaten geleverd aan het militaire component van AMISOM. De 6.223 soldaten worden gestationeerd in de zogenoemde sector 1, waar de hoofdstad Mogadishu onder valt. Ze zijn instrumenteel geweest in het ondersteunen van Somalische nationale veiligheidstroepen in het terugdringen van Al-Shabaab en het verbeteren van de veiligheidssituatie. De Oegandese troepen in Mogadishu zijn verantwoordelijk voor het beveiligen van overheidsgebouwen zoals het presidentieel paleis en Ministerie van Defensie. Daarnaast beveiligen ze samen met de Somali National Army (SNA) en politie het internationale vliegveld en de haven van Mogadishu. Ze staan bij cruciale checkpoints en voeren waar nodig controles uit.

Draagvlak

Ondanks de belangrijke successen die AMISOM geboekt heeft in de strijd tegen terrorisme in de Hoorn van Afrika is hun rol controversieel geworden in het afgelopen twee jaar en is het draagvlak onder de bevolking aan het afnemen. De vernedering bij de checkpoints en frustraties over wegblokkades zijn vaak het gesprek van de dag in Mogadishu. Waar sommige Somaliërs het belang van de zware beveiliging inzien, begrijpen andere niet waarom de Oegandese soldaten rond de 1200 dollar per maand verdienen terwijl de Somalische soldaten die vaak aan de front linies staan en onder moeilijkere omstandigheden leven slechts 200 dollar per maand verdienen.
De gezondheidszorg voor AMISOM troepen en woonomstandigheden zijn niet te vergelijken met de situatie van de soldaten van het SNA. Daarnaast zijn de schandalen rondom corruptie en seksueel misbruik schadelijk geweest voor het vertrouwen in de Oegandese soldaten. Mensenrechten organisaties Human Right Watch publiceerde in 2015 een rapport waarin de AMISOM soldaten in Mogadishu verantwoordelijk worden gehouden voor willekeurige aanvallen en seksueel misbruik van vrouwen en meisjes. Kort daarna werden de Oegandese militairen in Marka, een stad honderd kilometer ten zuiden van Mogadishu, beschuldigd van dodelijke aanvallen op burgers.

Mede door de zwakke Somalische regering die niet slaagt in het opzetten van lokaal bestuur en aanleveren van humanitaire assistentie na de bevrijding van Al-Shabaab gebieden, lukt het AMISOM en SNA niet om de controle over veroverde gebieden te behouden. De Oegandese troepen in sector 1 hebben daardoor sinds juni 2015 meer dan zes bevrijde steden verloren aan Al-Shabaab.

Het aantal slachtoffers aan de kant van de Oegandese militairen is enorm gestegen in de afgelopen jaren. Honderden Oegandese soldaten zijn omgekomen in gevechten of tijdens een aanval van Al-Shabaab, zoals in september 2015 toen Al-Shabaab de militaire basis van Oegandese troepen aanviel. De exacte cijfers van de slachtoffers worden niet bekendgemaakt om de moraal bij de troepen niet te ondermijnen. De regering in Kampala zwijgt over deze cijfers en over het lot van vermoedelijke gegijzelde soldaten.

Exit strategie

De AMISOM missie in Somalië kampt met een gebrek aan leiderschap en duidelijke exit-strategie voor de troepen. Het is de Peace and Security Council van de AU niet gelukt om de controversiële militaire bijdrage van de buurlanden Kenia en Ethiopië van Somalië te beperken. Deze interventies stuiten op weerstand van de lokale bevolking en ondermijnen het mandaat van AMISOM hetgeen gevolgen heeft op de veiligheid van alle troepen, dus ook de Oegandese troepen. Een tweede uitdaging voor AMISOM is dat deze militaire missies aangestuurd worden vanuit Kampala, Addis Abeba en Nairobi. De rol van de Afrikaanse Unie in het aansturen en bepalen van strategische plannen en exit-strategie is erg afhankelijk van het politieke leiderschap van de troepenleveranciers.

Volgens deskundigen is de enige exit strategie voor AMISOM een functionerend en sterk veiligheidsapparaat. Daar is negen jaar na de eerste interventie nog geen sprake van. Het Somalische leger kampt met capaciteit- en institutionele beperkingen. De integratie van verschillende milities en troepen verloopt moeizaam. De beperkte focus van de regering in Mogadishu en de internationale gemeenschap op zaken als federalisme is ten koste gegaan van het opbouwen van een sterk leger dat in staat is om Al-Shabaab te verslaan. Tevens zijn politieke interventies die nodig zijn na een bevrijding zoals het opzetten van lokaalbestuur verwaarloosd.

Het terugtrekken van de Oegandese troepen uit Sector 1 zou desastreuze gevolgen kunnen hebben voor de stabiliteit van het land en kan leiden tot enorme vluchtelingenstromen. Tegelijkertijd wordt de situatie voor de Oegandese troepen – die dreigen een onderdeel van het probleem te worden -met de dag complexer en gevaarlijker. De doelstellingen van AMISOM en FGS om de oorlog tegen Al-Shabaab te winnen door militaire operaties is gedoemd te mislukken. Het tegengaan van Al-Shabaab in Zuid-Centraal Somalië heeft een overheid nodig met een duidelijke visie, militaire en financiële middelen en dat is bijna onmogelijk om te realiseren op de korte termijn. Tot die tijd blijven de Oegandese troepen in Somalië onderdeel van een uitzichtloos conflict.