PORTRET – De verkiezingsdag in Oeganda komt langzaam op gang. Er zijn de bekende lange rijen voor de stembureau’s, er zijn lege stembureau’s zonder waarnemers, er wordt geïmproviseerd, er wordt uitgesteld, er wordt gestemd. Maar wie zijn nu precies de kandidaten die het tegen huidige president Museveni opnemen? Vandaag stellen we aan u voor: kandidaat Mbabazi en kandidaat Besigye.

Portret kandidaat Mbabazi

Naam: Amama Mbabazi

Leeftijd: 67

Twitter volgers: 137 duizend

Vorige functie: premier van Oeganda

Nadat de Oegandese verkiezingen de afgelopen drie keer een tweestrijd waren tussen President Yoweri Museveni en FDC leider Kizza Besigye is er met de deelname van Amama Mbabazi voor het eerst een sterke derde kandidaat in de race. De grootste uitdaging voor Mbabazi is het overtuigen van de kiezers dat hij daadwerkelijk een alternatief is voor Yoweri Museveni, de man met wie hij al vanaf de jaren ’70 een nauw samenwerkt.

Pas acht maanden geleden rebelleerde hij tegen Museveni, door in een videoboodschap te verklaren president te willen worden.

“Het is duidelijk dat u, de kiezers, niet alleen een simpele verandering van leider wil maar een verandering van de toekomst,” sprak Mbabazi in deze video boodschap. Volgens hem is het regeringssysteem ‘zwak en inefficiënt’ geworden.

De breuk tussen de twee mannen werd al eerder verwacht en leek nabij vanaf het moment dat Museveni Mbabazi als premier ontsloeg in september 2014. Mbabazi bleef echter nog wel een tijdje aan als Secretaris-Generaal van de regerende NRM partij, waardoor toch wel van een scheuring binnen de partij gesproken kan worden.

Amama komt uit het zuidelijke district Kabale, vlakbij de grens met Rwanda. Dit is de bakermat van de NRM beweging want ook Yoweri Museveni en Ruhakana Rugunda, de man die Mbabazi’s vervanger werd als Premier, komen uit deze regio. Ze bezochten allemaal de gerenommeerde Ntare middelbare school in Mbabarara. Mbabazi was een klasgenoot van zijn latere opvolger Rugunda.

Vanaf de jaren ’70 werken Mbabazi en Museveni samen in de voorloper van de NRM. Later, tijdens de vijf jaar durende ‘Bush War’ die de NRM aan de macht brengt is Mbabazi -afgestudeerd advocaat- verantwoordelijk voor de buitenlandse betrekkingen van de partij. In 1984 ontvlucht hij, met behulp van de Nederlandse Mirjam Blaak, Oeganda en vertrekt hij via Nairobi naar Zweden. Tegelijkertijd met -opnieuw- Rugunda.

Mbabazi spreekt langzaam en bedachtzaam, als een wijze oude opa. In het verkiezingsdebat van 13 februari werd hem gevraagd naar de slechtste beslissing uit zijn leven. “Dat ik niet snel genoeg ben opgestaan tegen de dictatuur wanneer die zijn ware gezicht begon te tonen,” zegt hij minzaam, terwijl de regie een zuur kijkende Museveni in beeld brengt.

Een eerder TV-debat liet haarfijn zien hoe veel mensen in Oeganda tegen de oud-premier aan kijken. “Ik vraag de Oegandezen om een keuze te maken: blijft alles bij het oude, of komt er verandering?” zegt Mbabazi tijdens zijn introductie.

Hier komt hij niet mee weg bij de strenge gespreksleider Nancy Kacungira. “U vraagt om verandering of meer van hetzelfde. Maar de kiezers zullen zich afvragen: voor welke Mbabazi stemmen we hier? Is dat de man die lange tijd bij de NRM hoorde? Is dat de man die nu zegt dat hij een hoger salaris wil voor docenten of is dit de man die als Premier verklaarde dat hij alle docenten die hun staking niet wilden opgeven per direct zou ontslaan?” Er stijgt luid gejuich op van de tribunes en een zichtbaar van zijn stuk gebrachte Mbabazi komt niet verder dan een stamelende ontkenning.

Mbabazi heeft nog een geest uit het verleden die hem achtervolgt. Zijn naam wordt nog altijd gelinkt aan een omvangrijk corruptieschandaal in 2012, waarbij tot wel 12 miljoen US Dollar uit het budget van Mbabazi’s Office of the Prime Minister, bestemd voor hulp aan de allerarmsten, simpelweg ‘verdween.’ Enkele lagere ambtenaren werden hiervoor verantwoordelijk gehouden. Sommige donoren hielden daarna hulp in, maar Mbabazi werd in eigen land niet juridisch vervolgd voor de misstappen op zijn departement.

De ex-premier gaat intussen prat op zijn leiderschapservaring, die de andere kandidaten niet hebben. In interviews geeft hij aan als overgangsleider te willen fungeren, en geen jarenlang presidentschap te ambiëren.

Mbabazi’s ‘Go Forward’ team heeft, net als Besigye, te maken gekregen met behoorlijk intimidatie. Hij werd in de beginfase van de campagne gearresteerd wegens ‘te vroeg’ campagnevoeren. En zijn ‘chief of security,’ Christopher Aine, verdween op 17 december spoorloos. Later doken op sociale media foto’s op die zijn levenloze lichaam zouden voorstellen, maar de echtheid daarvan is nooit met zekerheid vast gesteld. In ieder geval is de verwijding van Aine, zoon van een held uit de ‘Bush War,’ een veelbesproken incident en aanleiding voor massale speculaties over het waarom hiervan. Was het dan toch een waarschuwing? [Arne Doornebal]

Portret kandidaat Besigye

Naam: Kiza Besigye

Leeftijd: 59

Twitter volgers: 28,6 duizend

Vorige functie: verkiezingskandidaat

Hij probeert het voor de vierde keer. Oppositieleider Kizza Besigye (59) daagt ook dit jaar weer president Museveni uit. Hij moet er arrestaties, huisarresten, beschuldigingen van verkrachting en verwondingen voor doorstaan. En ook afgelopen maandag was het weer raak: een flinke dosis traangas en een 6-uur durende detentie. Want, zoals professor Sabiti Makara het uit vanuit de Makerere Universiteit in Kampala uitdrukt: ‘President Museveni ziet het als een misdaad als je hem uitdaagt.’

Besigye vecht echter door als een leeuw. Dat vechten is hem niet vreemd: tijdens de zogenaamde ‘bush war’ van huidig president Museveni tegen dictator Milton Obote was Besigye Museveni’s lijfarts. Na Museveni’s overwinning werd hij minister, op pas 29-jarige leeftijd. Maar vanaf de jaren ’90 kreeg hij lagere functies – misschien omdat Museveni hem te veel als een bedreiging zag. Besigye begon zich tegen Museveni’s partij, de National Resistance Movement, te verzetten, en noemde de NRM ondemocratisch.

Hij waagde het Museveni in 2001 uit te dagen, werd vervolgens het land uitgezet, maar keerde in 2005 weer terug. Om het vervolgens in 2006 – hij werd beschuldigd van verkrachting – en in 2011 – na diverse pakken slaag – het weer te proberen. Hij verloor beide keren, maar beschuldigde Museveni van fraude. Na de verkiezingen in 2011 organiseerde hij de ‘Walk to Work’ protesten: symbolisch voor het feit dat de levenskosten zo hoog waren dat mensen naar werk toe moesten lopen. Tijdens de protesten werden vijf mensen gedood en Besigye zelf werd zo ernstig in elkaar geslagen dat hij naar het ziekenhuis in Nairobi moest worden gevolgen. Mensenrechtengroeperingen noemden het optreden van leger en politie buitensporig.

Besigye leek het even moe te zijn. In 2013 zei hij dat hij niet meer mee zou doen aan de presidentsverkiezingen en plaats te maken voor een jonge garde. Toch kwam hij in 2015 terug op dat besluit.

In oktober vorig jaar kreeg hij huisarrest, en campagnes van hem zijn verstoord door de politiek. Tot nu toe lijkt hij het er afgezien van traangas afgelopen maandag, het dit jaar er nog zonder verwondingen van af te brengen.

Zijn huidige verkiezingscampagne brengt steevast hordes mensen op de been. Traditioneel is zijn aanhang groot in de hoofdstad Kampala. In tegenstelling tot Museveni, die geld uitdeelt aan mensen in ruil voor een stem, brengen de aanhangers van Besigye hem geld of zelfs kippen en schapen. En dat is opvallend, in een land waar mensen van oudsher verwachten iets te krijgen van de staat, in plaats van dat ze zelf politieke partijen steunen. ‘Mensen zijn gefustreerd’, zegt hij daarover tegen de Oegandese krant The Observer. ‘Ze zijn met de rug tegen de muur gedrukt en willen een uitweg, en daarom, langzaam maar zeker, beginnen ze de kandidaat te financieren. Ik hoop dat ze daar bovenuit stijgen en politieke partijen gaan ondersteunen. Dit is een cultuur die we moeten blijven bouwen.’

Opmerkelijk feitje: zijn vrouw is Winnie Byanyima, hoofd van Oxfam International. Ook Museveni heeft een relatie met haar gehad.

Zijn programma? Afgezien van dat hij zegt het land te ‘bevrijden’, belooft hij inclusieve groei, onafhankelijke instituties en teruggave van de macht aan de mensen. Hij roept op tot verbindingen en bundelen van krachten. Zijn manifesto steunt op drie pilaren:

1) economische groei voor iedereen; investeren in mensen

2) de staat moet naar behoren functioneren: niemand boven de wet; onafhankelijke en efficiente instituties

3) burgers moeten getraind worden in burgerschap zodat ze niet meer bijdragen aan corruptie en het autoritaire regime

In een land waar de economie weliswaar groeit, maar de publieke diensten in deplorabele staat zijn, belooft Besigye de salarissen van leraren te verhogen, gratis eten en schoolmaterialen te geven aan leerlingen (gezien het onderwijs wel gratis is, maar bijkomende kosten alsnog te hoog zijn voor velen) en een minimumloon te installeren. Daarnaast wil hij de stijgende werkloosheid aanpakken, de inflatie terugdringen en het 400 parlementsleden tellende parlement inkrimpen. Hij wil een landbouwbank voor boeren, en een elektrische trein netwerk. En, niet onbelangrijk, opnieuw ambtstermijn installeren.

Volgens critici echter verschilt zijn inhoudelijke programma weinig met dat van Museveni.

De grote opkomst tijdens zijn rallies doet anders vermoeden, toch verwachten weinigen dat Besigye het dit keer wel zal lukken om van Museveni te winnen. Maar of hij het er dit keer bij laat zitten? Bij vermoeden van fraude, zegt hij, zal hij zijn supporters het op de straat laten uitvechten.

Maar  vandaag roept hij vooral op tot rust en orde.

De een hoopt op verandering, de ander houdt het liever bij het oude. Maar waar de meeste Oegandezen vandaag op hopen, zijn vreedzame verkiezingen. Velen verlaten de hoofdstad na de verkiezingen, om misschien pas na een maand weer terug te keren, uit angst voor geweld. Via spotjes proberen beroemdheden tot vrede op te roepen en bij jongeren is de hashtag #IchoosePeaceUG populair.

Het belooft, hoe dan ook, spannend te worden vandaag. [Selma Zijlstra]