Door alle aandacht voor het vluchtelingenprobleem zijn feiten, fictie en opinie soms moeilijk van elkaar te scheiden. Om hoeveel mensen gaat het echt, waar gaan ze precies heen en wat kost het om ze buiten Europa te houden? Vice Versa zet de belangrijkste feiten op een rij.

1. Vluchteling, asielzoeker, migrant. Wie is wat?
Een vluchteling loopt in eigen land gevaar vanwege oorlog of conflict of is bang om vervolgd te kunnen worden op grond van zijn ras, godsdienst, seksuele voorkeur, nationaliteit of politieke overtuiging. Soms verlaat hij zijn geboorteland op uitnodiging van een veilig land, maar meestal verplaatst hij zich binnen of buiten zijn landsgrenzen om elders asiel te kunnen aanvragen. Asielzoeker ben je wanneer bent aangekomen in een ander land en bescherming vraagt van dat land. Een migrant verhuist naar een ander land zonder dat hij in eigen land gevaar loopt. Meestal zoekt hij beter onderwijs of beter betaald werk in den vreemde. Ook kan hij zonder gevaar terugkeren als zijn buitenlandse avontuur mislukt. Migranten komen dus niet alleen uit ‘ontwikkelingslanden’.

2. En laten we de ontheemden, staatlozen en gelukzoekers niet vergeten…
Om met de laatste te beginnen, ‘gelukszoeker’ is een term die populistische politici en sommige media gebruiken voor mensen uit niet-westerse landen, veelal arbeidsmigranten met weinig tot geen scholing en de droom om het elders, het liefst in het rijke westen, te gaan maken. De gelukszoeker is geen officiële VN-categorie en een vreemde term, want wie zoekt geen geluk in het leven? De Nederlandse vrijwilliger in Afrika of de bankdirecteur die voor een beter salaris naar Londen vertrekt zijn ten slotte evengoed gelukzoekers.

Een ontheemde is een vluchteling in eigen land. En de staatloze burger heeft geen nationaliteit. Wereldwijd zijn zo’n 12 miljoen mensen staatloos, zoals Molukkers, Roma of sommige etnische Russen in de Baltische staten.

3. Om hoeveel mensen hebben we het?
Vorig jaar sloegen 60 miljoen mensen op de vlucht voor oorlog en geweld, 8,3 miljoen meer dan 2013. Van hen vluchtten 19,5 miljoen mensen over de grens naar een ander land. Ruim 38 miljoen raakten ontheemd, 15 procent meer dan in 2013. Dat staat gelijk aan 42.500 mensen per dag op dreef. De helft van de gevluchten is minderjarig, een stijging van 10% in tien jaar. De voortdurende oorlogen in vijf landen (Irak, Syrië, Zuid-Soedan, Nigeria en RDC) waren verantwoordelijk voor het merendeel (60%) van deze toename.

4.   Waarom komen ze over de zee? Vliegen is toch veel makkelijker en sneller?
Al in april 2015 legde statisticus Hans Rosling in dit filmpje haarfijn uit waarom een derde van de asielzoekers en arbeidsmigranten de boot verkiest boven vliegen.

5.    Worden we echt al maanden overspoeld met die mensen?
Dat ligt eraan wie de vraag beantwoordt. De cijfers spreken die stelling in elk geval tegen, zie ook het antwoord bij vraag 7. Van de 60 miljoen mensen die vorig jaar op de vlucht sloegen, vroeg 1 procent in 2014 asiel aan in Europa. Van de vier miljoen Syriërs die hun land ontvluchtten, kreeg 1 procent in Europa asiel. Dit jaar vangt Nederland 82.494 vluchtelingen en 6.940 asielzoekers op.

6. Waar gaan de meesten wel naartoe?
Zo’n 90 procent van de vluchtelingen en asielzoekers wordt opgevangen in de regio, meestal een buurland. Dat geldt voor het Midden-Oosten, Afrika, Azië en Amerika. De meeste Syriërs zitten in Turkije, Libanon en Jordanië. De meeste Eritreërs in Ethiopië. De meeste Somaliërs in Kenia, Ethiopië, Jemen en Oeganda. En zo voort. In Turkije alleen al zitten momenteel zo’n twee miljoen Syrische vluchtelingen. Jordanië en Libanon vangen één respectievelijk 1,8 vluchtelingen op uit Syrië, Irak en andere landen uit de omgeving. Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR waren in 2014 de top-10 gastlanden: Turkije, Pakistan, Libanon, Iran, Ethiopië, Jordanië, Kenia, Tsjaad, Oeganda en China. Ontwikkelingslanden vangen 86 procent van alle vluchtelingen op. Tien jaar geleden was dat 70 procent.

7. Wat is dan precies de crisis in Europa?
Van een migratie- of vluchtelingencrisis in Europa is, mild uitgedrukt, niet echt sprake. De Organisatie voor Europese Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) spreekt niettemin van een ‘ongekende vluchtelingencrisis’. Volgens de OESO kan Europa dit jaar meer dan een miljoen asielaanvragen verwachten. Daarvan zal zo’n 450.000 worden gehonoreerd. 450 duizend op een totale Europese bevolking van circa 630 miljoen doet vermoeden dat de ‘vluchtelingencrisis’ in Europa meer weg heeft van een politieke leiderschapscrisis en weinig te maken heeft met vluchtelingen. De echte vluchtelingencrisis vindt plaats in de ontwikkelingslanden in de regio.

8. Hoeveel kosten de anti-migratie inspanningen van de Europese Unie de belastingbetaler eigenlijk?
Kosten noch moeite worden gespaard om de trek naar Europa tegen te gaan. Volgens The Migrant Files zijn de grootste kostenposten om migranten buiten de deur te houden sinds 2000, onder andere:

• Deportaties van buitenlanders: 11,3 miljard
• Inspanningen voor Europese grenscoördinatie: 955 miljoen
• Onderzoek en ontwikkeling om migranten buiten te houden: 230 miljoen
• Uitrusting Europese grenswacht: 226 miljoen
• Muren/forten: 77 miljoen
• Technische ondersteuning aan dictatoriaal Noord-Afrika: 75 miljoen
• Speciale detentiecentra in Libië en Oekraïne: 46 miljoen

In 2011 besteedde de Europese Commissie in totaal 11,3 miljard aan ontwikkelingshulp, evenveel als aan deportaties in sinds 2000.

9. Vooral landen uit het Midden-Oosten, en Somalië en Eritrea zijn momenteel de belangrijkste herkomstlanden. Waarom vestigt Vice Versa in dit webdossier de blik op Sub-Sahara Afrika?
De VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR verwachtte eind vorig jaar in zijn Global Appeal 2015 update dat Sub-Sahara Afrika dit jaar zo’n 12,8 miljoen people of concern zou tellen, tegenover 540 duizend in Noord-Afrika en 10,8 miljoen uit het Midden-Oosten. Hoewel vluchtelingen uit het Midden-Oosten dus al maanden volop aandacht krijgen van media, politiek en maatschappij, is de situatie in Sub-Sahara Afrika niet rooskleuriger. Zes van de tien ‘leveranciers’ van vluchtelingen liggen in Afrika: Somalië, Soedan, Zuid-Soedan, Democratische Republiek Congo, Centraal Afrikaanse Republiek en Eritrea.

10. Wat heeft ontwikkeling ermee te maken?
Migratiedeskundigen en –historici zoals Hein de Haas en Leo Lucassen blijven benadrukken dat migratie onlosmakelijk verbonden is met ontwikkeling. Zo lang als de mensheid bestaat, zo lang wordt er gemigreerd. De oorzaken variëren van conflicten, armoede en een ongelijke welvaartsverdeling zijn tot de vraag naar goedkope arbeidskrachten wereldwijd,.

11. Wie is schuldig aan de crisis?
Wie is verantwoordelijk voor de migratiedrama’s? ‘Gewetenloze smokkelaars’ krijgen vaak de schuld, maar migratiedeskundigen bewijzen dat de ‘bootmigratie’ een reactie op militarisering van Europese grenscontroles. Dit beleid is onderdeel van het probleem, omdat het de mogelijkheden voor veilige routes inperkt. Smokkelaars draaien een business, leveren een ‘dienst’ waar vraag naar is, waar mensen voor betalen. Migranten zijn niet per se ‘slachtoffer’ van deze smokkelaars. Het is hun eigen keuze of dat van hun familie. Door de schuld te leggen bij de smokkelaars wordt de aandacht afgeleid van bijvoorbeeld de miljarden verspillende industrie van grenscontroles die aan de buitengrenzen van Europa is ontstaan.