INTERVIEW – Volgens Odile Faye van MADE-Afrique is de massale arbeidsmigratie uit stabiele landen een Afrikaans probleem. De oplossingen moeten dan ook worden gezocht in Afrika, zoals het reguleren van arbeidsmigratie binnen het continent. ‘Wat je van Europa kunt verwachten is dat de ene oplossing door ander Europees beleid wordt tenietgedaan.’

In de discussie over arbeidsmigratie verwijten we de politiek van alles. Het zijn toch individuen uit stabiele West-Afrikaanse landen als Ghana of uw eigen Senegal die ervoor kiezen om de boot naar Europa te nemen?
‘Niet een oorlog maar erbarmelijke socio-economische omstandigheden drijven arbeidsmigranten naar het rijke westen. Het paradijs of wanhopige armoe; kun je dat een keuze noemen? Die mensen komen vaak van het platteland en weten niets van de transit- of bestemmingslanden. Het enige wat ze weten is dat ze naar het paradijs willen, omdat ze op tv of op internet hebben gezien dat het leven in het Westen zo veel beter is dan thuis. De globalisering is wat dat betreft een grote deceptie. Die jongelui zijn vaak werkloos en wanhopig en zien dat zo’n beter leven best te realiseren valt. Maar gek genoeg is het in Afrika alleen voor de elite en Europeanen mogelijk om een mooi bestaan op te bouwen. De gewone Afrikaan met dromen en ambities ziet zich gedwongen zijn heil elders te zoeken.’

Als die mensen zo ondernemend waren zouden ze toch zelf banen kunnen creëren in plaats van op de overheid te rekenen?
‘Massamigratie is een Afrikaans probleem. Onze overheden hebben hier nog veel meer werk te verrichten dan ze denken. Zij maken en houden de thuislanden onaantrekkelijk. Ze scheppen geen banen en maken het voor ambitieuze, ondernemende Afrikanen ook niet eenvoudiger om een onderneming op te zetten of banen te creëren. Het begint al bij hun magere inzet voor het pan-Afrikanisme en de Afrikaanse integratie. Rond de onafhankelijkheidsjaren brandde dat ideaal vurig door heel het continent.’

En daar is nu weinig van over?
‘Sterker, momenteel vindt een omgekeerde ontwikkeling plaats. Arbeidsmigratie is praktisch onmogelijk op het continent. Reizen door Afrika is duurder dan waar ook ter wereld, áls je een visum hebt kunnen bemachtigen. Legaal werken in een ander Afrikaans land is vrijwel een crime, tenzij je als expat bent uitgezonden door een westers bedrijf. Het is anti-integrerend en migratie-onvriendelijk. En met dit soort handelen dwingen Afrikaanse overheden hun jonge beroepsbevolking de dood in op de Middellandse Zee. Als een Ghanees met meer gemak dan nu het geval is kan reizen en werken in een ander West-Afrikaans land, dan zal hij heus niet zijn leven wagen op een bootreis naar Europa.’

Hoe kunnen Afrikaanse landen dan wel migratie-vriendelijk worden?
‘Ze moeten andere politieke en economische keuzes maken die arbeidsmigratie in Afrika in elk geval niet tegenwerken. Zo kunnen ze zorgen voor betere integratie, de eigen wetten ook echt naleven en reisbeperkingen zoals visa opheffen. Als de Afrikaanse Unie meer een eenheid zou worden, dan krijgt ze een stevigere stem in internationale en supranationale organisaties zoals de VN. Daarmee kunnen ze beter voor zichzelf en hun bevolking opkomen en dus ook betere sociale en economische perspectieven bieden die opwegen tegen een gevaarlijk boottocht naar Europa.

Afrikaanse landen hebben zich op papier gecommitteerd aan allerlei wetten en regels, maar zien er in de praktijk nauwelijks op toe dat die worden gehandhaafd. Daarmee houden ze de corruptie van een kleine elite in stand, ten koste van de gewone Afrikaan. We verliezen jaarlijks 60 miljard dollar aan weggesluisd geld omdat onze overheden niet toezien op handhaving van bijvoorbeeld de eigen belastingwetten.’

En de economische prioriteiten?
‘Economisch kunnen Afrikaanse landen meer en intensiever zakendoen met elkaar; binnen de regio en het continent. Onze belangrijkste handelspartners zijn niet onze buurlanden, maar de oude koloniale machten die bovendien de spelregels bepalen. Dat kan en moet anders, wil Afrika werkgelegenheid creëren voor Afrikaanse arbeidsmigranten.

Een bijkomend voordeel van de intensievere regionalisering zou zijn dat Afrika zich steeds minder blootstelt of meewerkt aan Europa’s handelsbeperkende en frustrerende “partnerschappen”. Dat is trouwens wel een kwalijke rol van Europa binnen de context van arbeidsmigratie vanuit Afrika. We blijven in Europa zoeken naar antwoorden op Afrikaanse problemen. Dat werkt niet. Wat je van Europa kunt verwachten is dat de ene oplossing die het aandraagt, door ander Europees beleid wordt tenietgedaan.’

Europa’s betrekkingen met Afrika zijn toch al jaren weinig samenhangend, en niet alleen sinds de huidige ‘migratiecrisis’?
‘De relatie is eenrichtingsverkeer. Handelend vanuit zijn eigenbelang dicteert en exploiteert Europa, terwijl Afrika onder het mom van vrijhandel wordt geacht telkens klaar te staan met een zak vol grondstoffen in ruil voor een lege kom. Afrika is niet de baas over zijn eigen grondstoffen, omdat onze politici het te druk hebben met korte termijn winsten voor zichzelf in plaats van de lange termijn belangen van de bevolking. Europa buit die kortzichtigheid stelselmatig uit. En zolang de relatie zo scheef blijft, zal ook Europa een deel van de rekening gepresenteerd krijgen: Afrikanen die op eigen continent geen toekomst zien maar in Europa wel. Dood of levend.’

Odile Ndoumbé Faye is Afrika-coördinator van Migration and Development Civil Society Network (MADE-Afrique). Eerder dit jaar riep ze Afrikaanse leiders al op om hun verantwoordelijkheid te nemen in de migratiecrisis.