INTERVIEW – Afrika en Europa ontlopen hun verantwoordelijkheid in de migratiecrisis. Dat was het heersende beeld tijdens de civil society days van het GFMD-migratieforum in Istanboel. Michael Diedring, Secretaris Generaal van de European Council on Refugees and Exiles, constateert dat Europa met de ‘grens versus mens-discours’ zijn tegenzin demonstreert om de middelen voor veilige migratie beter te gebruiken.  

Uw aanname dat Europa zijn verantwoordelijkheid moet nemen, veronderstelt een zekere schuld in de migratiecrisis.
‘Europa heeft misschien wel de meest gecompliceerde asiel- en migratieprocedures ter wereld. Ons beleid brengt onnodige risico’s met zich mee voor potentiële migranten. De EU ontneemt mensen de kans om legaal hierheen te komen. Daardoor zien migranten en asielzoekers zich gedwongen om onnodige risico’s te nemen. Die leiden tot traumatische ervaringen onderweg en stijgende criminaliteit en smokkel. Het frustrerende is dat we genoeg veilige en legale kanalen hebben via welke mensen kunnen reizen, maar we zetten die instrumenten onvoldoende in.’

Experts suggereren andere manieren voor migratiemanagement, zoals een speciale ‘green card’ voor arbeidsmigranten. Maar u beperkt zich liever tot de bestaande instrumenten?
‘Natuurlijk ben ik voor flexibeler visaprogramma’s. Maar die gaan er niet komen. Van oudsher vormen pragmatisme en humanisme de basis van veel van Europa’s antwoorden op wereldproblemen. Zo niet voor de huidige migratie en ontwikkelingskwestie. Ik ben realistisch wat het huidige politieke klimaat betreft. De kans dat Europa nu met iets volstrekt nieuws zal komen is gewoon heel erg klein vanwege de uiteenlopende en tegengestelde belangen van de lidstaten onderling. En dat is geen ramp, want de EU heeft al een handvol goede instrumenten om migratie veiliger te maken.’

Wat zijn de belangrijkste veilige kanalen die nu onbenut of onderbenut worden?
‘Hervestiging, familiehereniging en humanitaire visaprogramma’s zijn een paar voorbeelden. In het eerste geval regelt de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR ter plekke van alles nog voordat een vluchteling Europa binnenkomt. Voor dit jaar gaat het om grofweg 8000 toegezegde gevallen van hervestiging. Dat staat niet in verhouding tot het aantal mensen dat momenteel op de vlucht is. Bovendien kent dit programma een onpraktische bijkomstigheid: deelname eraan vereist dat mensen officiële documenten moeten overleggen zoals geboortebewijzen en huwelijksakten. Wie een oorlogssituatie ontvlucht heeft dergelijke documenten niet altijd bij de hand, maar kan ook niet even zijn gemeente in Syrië of Afghanistan er om vragen. Zonder de juiste documenten, kom je niet in aanmerking voor dit programma. Europa zou de procedure kunnen versimpelen, zodat meer mensen dit veilige kanaal kunnen gebruiken.

Familiehereniging is ook zo’n systeem dat nodeloos ingewikkeld is. Als we de regels flexibeler maken, zullen meer mensen er gebruik van kunnen maken.

Ten derde de humanitaire visaprogramma’s. Een humanitaire visum is een tijdelijke verblijfsstatus, maar heeft als voordeel dat je gedurende die tijd een langduriger verblijfsstatus kunt aanvragen. Hoewel meer EU-landen dit kunnen inzetten, heeft tot nu toe alleen Duitsland op grote schaal zo’n speciaal programma ingelast voor 30.000 Syriërs.

Nog een optie is het humanitaire Schengen visum. Dat wordt meestal verstrekt om heel specialistische redenen zoals een medische ingreep die in eigen land niet mogelijk of te riskant is. Veel lidstaten, zoals Frankrijk, verstrekken dit visum regelmatig. Maar ze doen het heel low profile, alsof ze niet willen dat mensen die mogelijkheid ontdekken.’

Dat zijn allemaal visaprogramma’s voor vluchtelingen, asielzoekers of andere kwetsbare groepen. Welke veilige kanalen zijn er voor arbeidsmigranten die nu zijn aangewezen op de bootjes?
‘De EU kent studentenvisa en academische visa voor hooggeschoolden die hier tijdelijk aan een hoger onderwijsinstelling komen doceren of onderzoek doen. We kunnen de voorwaarden voor die visa veel breder inzetten om meer mensen te laten komen. Nu zijn die vooral gericht op elites, maar je kunt de condities aanpassen zodat de visa een middel worden om ontwikkeling te stimuleren.

Voor niet-studenten en wetenschappers hebben we een blue card systeem. Ook dat wordt te beperkt ingezet en meestal door hooggeschoolde arbeidsmigranten, expats. Momenteel is er een EU-richtlijn uitgevaardigd om legale migratieroutes mogelijk te maken voor seizoenarbeiders. Aan mogelijkheden dus geen gebrek, alleen de inzet ervan kan breder.’

Waarom gebruiken we die kanalen dan niet beter?
‘Dat komt deels door het politieke klimaat en hoe de discussie wordt gevoerd. Het huidige debat dehumaniseert migranten. Het gaat om de grens versus de mens. En daarmee demonstreert Europa zijn tegenzin om onderdeel te worden van de oplossing van het migratieprobleem. We staren ons nu blind op de routes, maar die veranderen snel. We zouden meer oog moeten hebben voor de grondoorzaken van arbeidsmigratie en voor de alternatieven om migratie veiliger te maken.

Wat dat betreft verwacht ik veel van de aanstaande Euro-Afrikaanse migratietop in Valletta. Arbeidsmigratie zou daar hoog op de agenda moeten staan. De deelnemende regeringen zouden niet moeten kijken naar hoe je migratie kunt tegenhouden, maar naar welke soort ondersteuning mensen in de vertreklanden nodig hebben zodat ze kunnen kiezen of ze wel of niet migreren.’