BLOG – Na zijn rechtenstudie koos Mpanzu Bamenga voor een baan als schoonmaker in de trein. Daar werkte hij samen met mannen die in hun land van herkomst arts en jurist waren. Vluchtelingen die na jarenlang wachten op een verblijfsvergunning hun dromen hadden opgegeven. Migranten hebben voorbeelden nodig die hoop bieden, zegt hij. En een eerlijke kans om hun talenten in de Nederlandse maatschappij te ontplooien.

Twintig jaar geleden kwam ik naar Nederland – gevlucht voor het toenemende geweld in Congo. Mijn asielaanvraag werd, na ongeveer drie jaar in behandeling te zijn geweest, afgewezen. Het proces dat volgde, duurde nog eens tien lange jaren.

Dertien jaar lang kon mijn moeder geen zekerheden aangaan op het gebied van onderwijs of werk. Haar rechten waren beperkt en ze leefde uit een koffer. De onzekerheid over wat de dag van morgen kon brengen, had een impact op haar mentale en fysieke gezondheid. Toen we eindelijk een verblijfsvergunning kregen, was ze grotendeels moegestreden. Welke meerwaarde heeft een mens voor Nederland als hij of zij niet de kans krijgt om zich te ontplooien?

Als kind zat ik in een andere situatie dan mijn moeder. Ik was me bewust van onze status, maar ik was tegelijkertijd ook minderjarig en dus leerplichtig. Het onderwijs gaf mij mogelijkheden en kansen. Daarnaast zorgde ook de ondersteuning van mijn moeder en broer voor richting. Het zette mij aan het denken welke waarden voor mij belangrijk zijn. Het zorgde ervoor dat ik durfde te dromen van een volwaardig bestaan. Een eerlijke en rechtvaardige wereld. Voor mijzelf en ook voor anderen. Ik leerde dat een betere toekomst binnen bereik is, mits je bereid bent om daar keihard voor te werken.

Toen wij in 2007 een verblijfsvergunning kregen, voelde ik mij vrijer dan ooit: ik werd erkend als burger van Nederland en ik kon eindelijk legaal aan het werk. Binnen enkele jaren bouwde ik een stevig CV op. In deze jaren werd ik wel geplaagd door twijfel: de jarenlange onzekerheid tijdens mijn jeugd hadden mij voorzichtig gemaakt. In het begin solliciteerde ik op de eenvoudigste banen. De medewerkers van uitzendbureaus waar ik aanklopte, vertelden me dat mijn studie rechten en mijn bestuurlijke ervaring goed genoeg waren om te solliciteren op de banen van hun bazen. Ze vroegen waarom ik in godsnaam schoonmaker wilde worden. Ik durfde niet voor de banen te gaan die pasten bij mijn competenties.

De arts en de jurist
En dus ging ik aan de slag als schoonmaker waar ik fantastische collega’s ontmoette. Mensen zoals Hope en Abdullah. De één was in zijn land van herkomst werkzaam als jurist en de ander was oorspronkelijk arts. Hoe waren deze twee Afrikanen hier terechtgekomen, vroeg ik me hardop af. Hun verhalen namen mij mee naar een plek van herkenning en ze openden mijn ogen voorgoed. Het leek alsof zij de moed hadden opgegeven en zich neer hadden gelegd bij hun lot. Wat is de meerwaarde van een mens die niet leert om voor zijn dromen te vechten?

Op de stations waar wij met onze rijdende emmers de treinen in- en uitstapten, zonderde Abdullah zich met regelmaat af om vijf maal per dag te bidden. Abdullah, in zijn land van herkomst werkzaam als arts. Eenmaal in Nederland heeft hij, in afwachting van het besluit over zijn verblijfsvergunning, jarenlang geen toestemming gehad om te werken. Toen hij uiteindelijk aan de slag mocht, had hij alle vechtlust verloren. Zijn vechtlust maakte plaats voor het geloof. Zijn vertrouwen op een goede afloop legde hij volledig in Gods handen. Uiteraard is het mooi wanneer geloof inspiratie en kracht kan bieden om uit onmogelijke situatie te komen en angsten te overwinnen. Maar helaas kan het ook verlammend werken. Dat zie ik vaker bij migranten gebeuren. Een illustratie hiervan is mijn ervaring met ontwikkelingswerk in Ghana. Alles wat daar fout ging was te wijten aan Afrika, ‘This is Africa’ werd er geroepen. Alles wat goed ging, kwam door God. Zowel voor de goede als slechte prestaties werd geen verantwoordelijkheid genomen en dat is slecht voor het zelfvertrouwen van individuen en het geloof in de eigen kracht van mensen. Wat is de meerwaarde van een mens die al het geloof in zichzelf verloren heeft?

George Marshall gaf in 1947 tijdens zijn speech over het naar hem vernoemde ‘Marshall Plan’ aan wat de basisvoorwaarden zijn voor ontwikkeling: ‘The remedy lies in breaking the vicious circle and restoring the confidence of the (…) people.’ Hoe kan Abdullah ‘the vicious circle’ doorbreken als hij geen kans krijgt om te participeren op zijn eigen niveau. Hoe kan Abdullah zijn zelfvertrouwen krijgen en geloven in zijn eigen kracht als hij de positieve effecten van zijn eigen handelen volledig dankt aan God en zijn eigen rol daarin vergeet?

Hope, een jurist met grote ambities die hij graag met mij deelde. Advocaat wilde hij nog altijd worden, maar hij wist niet hoe. Jaren later, toen hij gedeeltelijk werd afgekeurd en leefde van een uitkering, vertelde hij mij opnieuw over zijn ambities. Ze waren nog springlevend maar de bureaucratie die hem in de weg stond, maakte hem razend. Hij kon niet met behoud van zijn uitkering studeren. Dus besloot hij om in Engeland een studie te volgen. Zijn studie heeft hij inmiddels afgerond, maar in Nederland werken hoeft voor hem niet meer. Hij bereidt zich voor op een verhuizing naar Engeland, om daar advocaat te worden. Deze ambitieuze man is ook bang. Bang om de relatieve veiligheid van het schoonmakersbestaan achter zich te laten en zich te moeten meten met de autochtone juristen in de advocatuur.

Voorbeelden
Hoe kunnen we ervoor zorgen dat migranten meerwaarde hebben voor onze samenleving? Ik kan in ieder geval zeggen dat de mate waarin een migrant functioneert in de maatschappij waarin hij of zij terecht komt, sterk afhangt van diverse feiten en omstandigheden. Migranten – en in het bijzonder vluchtelingen – zijn mensen met behoorlijk veel moed en durf. Maar zelfs dat is soms niet voldoende om je weg te kunnen vinden in het land van aankomst.

We hebben daarom zichtbare voorbeelden nodig. Voorbeelden die hoop bieden. Mensen met moed en talent die muren hebben doorbroken ondanks alle tegenstand. Maar ook mensen die een eerlijke kans hebben gekregen om zich te ontplooien en talent optimaal te benutten. Mensen met het vermogen om anderen te inspireren en het vermogen om ware bruggenbouwers te zijn. Dit zodat de hoopvolle verhalen leidend zijn en ook anderen uit de vicieuze cirkel van onzekerheid en obstakels kunnen en durven breken. Zodat dromen daadwerkelijk uitgevoerd kunnen worden. En zodat het credo Droom, durf, leef. Wie je ook bent, waar je ook bent werkelijkheid kan worden.

Mpanzu Bamenga is gemeenteraadslid voor D66 in Eindhoven