BLOG – In de huidige ontwerpversie van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen wordt terecht aandacht besteed aan de bestrijding van corruptie. Maar om de plannen die in Addis Abeba worden gesmeed te laten slagen, zal het uitkomstdocument van de Financing for Development-top veel aandacht moeten besteden aan transparantie en open data. Een juiste aanpak van belastingmaatregelen en illegale geldstromen moet daar een integraal onderdeel van zijn, betoogt Arjen Tillema, voorzitter van Transparency International Nederland.

Dit jaar lopen de millenniumdoelstellingen af en worden binnen de Verenigde Naties op mondiaal niveau nieuwe afspraken gemaakt over de Post-2015 agenda. Die agenda omvat (heel) veel en raakt aan thema’s als armoedebestrijding, duurzaamheid, voedselzekerheid, gezondheid, onderwijs, veiligheid en financieringsvraagstukken. Iets te ver weggestopt in de huidige versie van de SDG’s, bevat doelstelling 16 een aantal elementen die van wezenlijk belang zijn voor het succes van de plannen.

Corruptie hindert ontwikkeling

De doelstelling – promote peaceful and inclusive societies for sustainable development, provide acces to justice for all and build effective, accountable and inclusive institutions at all levels – omvat een mengelmoes aan subdoelen waaronder het bevorderen van de rule of law en het substantieel terugbrengen van corruptie en omkoping in al haar vormen en van illegale financiële stromen. Deze zaken zijn van groot belang, veel onderzoek uitwijst dat corruptie duurzame ontwikkeling in de weg zit.

Een voorbeeld. Jaarlijks wordt volgens het World Bank Institute meer dan 1 biljoen dollar aan omkopingsgeld betaald. Dat is 1 op iedere 30 dollar aan BNP. Transparency International (TI) meldde in 2011 dat omkoping de onderhoudskosten van een familie in Nigeria met 15 procent doet stijgen. Uit de TI Global Corruption Barometer 2013 blijkt dat een op de vier personen in de wereld zegt smeergeld te hebben betaald. Al dat geld gaat niet naar ontwikkeling of primair levensonderhoud en betekent slechtere zorg, onderwijs, veiligheid enz.

Het is verder niet gewaagd te veronderstellen dat minder huizen in Nepal zouden zijn ingestort als overheidspersoneel niet zou zijn omgekocht om niet vergunde verbouwingen toe te staan. Uit een rapport van de OESO uit 2013 volgt dat er duidelijke verbanden liggen tussen corruptie en stagnerende ontwikkeling, bijvoorbeeld door misallocatie van middelen, inefficiënties, het wegvallen van innovatiemogelijkheden en niet in de laatste plaats doordat corruptie de omvang en samenstelling van overheidsuitgaven en -inkomsten direct beïnvloedt.

Over ontwikkelingsgeld op geheime bankrekeningen van corrupte regeringsleiders wordt geen belasting geheven en dat geld zal ook niet uitgegeven worden waarvoor het is bedoeld. Daarom is van belang dat doelstelling 16 ook de plicht omvat om tot effectievere en meer transparante (overheids)instituties te komen, met een duidelijke verantwoordingsplicht. De indicatoren die worden opgesteld als onderdeel van het SDG-proces dienen zo helder mogelijk te zijn en voor doelstelling 16 zaken te omvatten zoals het gebruik van administratieve data points door overheden, bijvoorbeeld met betrekking tot aanbesteding, het doen van onderzoeken die de bevindingen en reeële ervaringen van burgers met betrekking tot de voortgang op de doelstellingen meten en expertbeoordelingen van de relevante regelgeving en voortgang.

Aandachtspunten voor FfD

De doelstellingen van de SDG’s zijn omvangrijk en dat geldt ook voor de financieringsbehoefte. Jaarlijkse kosten om extreme armoede te bestrijden worden thans geschat op 66 miljard dollar per jaar, terwijl kostenschattingen voor benodigde infrastructurele werken tegen de 7 biljoen per jaar liggen.

Doelstelling 16 zet stevig in op transparante instituties, waar burgers een betekenisvolle bijdrage aan leveren en die verantwoording afleggen. Dat moet ook gelden voor de wijze waarop de financiering van de SDG’s vorm wordt gegeven en die doelen worden verwezenlijkt. Onderzoek toont aan dat fiscale transparantie, rule of law, en monitoring en verantwoording rond uitgaven bijdragen aan een efficiëntere besteding en betere ontwikkelingsresultaten.

Ervaringen met de millenniumdoelstellingen maken duidelijk dat zonder een alomvattend beeld van de te besteden middelen en aanwending daarvan niet goed mogelijk is vast te stellen in hoeverre echt resultaat wordt geleverd. Het gebrek aan adequate publieke informatie over inkomsten, uitgaven en resultaten is een systeemrisico dat aandacht behoeft. Transparency International maakt onderdeel uit van het Transparency, Accountability and Participation (TAP) netwerk, dat in april een position paper hierover uitbracht. Daarin komt aan de orde dat onder meer de volgende zaken aandacht verdienen tijdens Financing for Development:

-Volledige transparantie over inkomsten, allocatie, uitgaven, contracten en data over resultaten, op een toegankelijke wijze.

-Een betekenisvolle publieke bijdrage in het financierings- en governanceproces voor betrokken burgers, met toegang tot juiste en tijdige informatie.

-Het promoten van een algemene standaard voor rapportage, in lijn met bestaande transparantie-initiatieven zoals de GIFT en IATI.

-Het substantieel reduceren van corruptie en omkoping, onder meer door te zorgen voor instituties met de juiste middelen om toezicht te houden op gemaakte ontwikkelingstoezeggingen.

-Een investering in het voor betrokken burgers, wetgevers, ambtenaren, ondernemers en civil society organisaties helder maken van financiële en ontwikkelingsdata.

Terugdringen illegale geldstromen

Een ander aspect, dat ook in de TAP-paper aan de orde komt, is dat geld dat al als publiek geld bestempeld zou moeten worden, ook daadwerkelijk bij de overheid terecht komt (waarna het op de juiste manier wordt besteed, zie hiervoor). Schattingen zijn dat illegale geldstromen, mede het gevolg van qua transparantie, governance en verantwoording afleggen tekort schietende overheden, de ontwikkelings- en opkomende economieën 6,6 biljoen dollar hebben gekost in het laaste decennium, terwijl die illegale geldstromen nu twee keer zo snel stijgen als het globale BNP.

De Europese Commissie schatte onlangs dat tot ongeveer 1 biljoen euro per jaar in de EU verloren gaat aan belastingontduiking en belastingvermijding. Dit onderwerp raakt aan diverse maatregelen die ook in de FfD- en SDG-agenda moeten worden meegenomen. Zo zouden overheden meer geld moeten uittrekken om trade misinvoicing te voorkomen, door de kwaliteit van douane-autoriteiten te verhogen. Openbare country-by-country reporting, zoals we die nu zien in de EU en de Verenigde Staten voor de grondstofverwerkende industrie, zou tot meer sectoren moeten worden uitgebreid. Verder is het van groot belang dat er uitgebreidere verplichtingen komen om de uiteindelijk belanghebbende (de ultimate beneficial owner) achter vennootschapsrechtelijke structuren bekend te maken.

In de EU wordt jaarlijks een bedrag van ruim 70 biljoen euro witgewassen. Het is duidelijk dat hier (ook) een stevige verantwoordelijkheid ligt voor ondernemingen in (meer) ontwikkelde landen. Volgens een analyse van de Wereldbank en de VN van meer dan 200 grand corruptiezaken, had 70 procent van betrokken corrupte politici gebruik gemaakt van niet-transparante ondernemingen om hun identiteit te verdoezelen. Daarmee wordt feitelijk op grote schaal geld gestolen van de maatschappij, waarbij mensen educatie, gezondheid en andere belangrijke diensten worden onthouden.

Toegang tot informatie

Een afgelopen week door TI gepubliceerd onderzoek laat zien dat vier op de vijf inwoners van de EU graag zien dat bedrijven kenbaar maken wie de echte eigenaren van een bedrijf zijn en dat (maar) één op de vier inwoners denkt dat hun regering effectief is in het voorkomen van witwassen in hun land. Door middel van een register kan volledige toegang van informatie worden gegeven aan opsporingsautoriteiten en relevante overheidsorganen om zo makkelijker en sneller illegale geldstromen binnen en buiten de EU te volgen. Ook kunnen zo bijvoorbeeld journalisten en maatschappelijke organisaties toegang krijgen tot deze informatie, mits ze een legitiem belang daarbij hebben.

Op 20 mei van dit jaar nam het Europees Parlement nieuwe regels aan om witwassen in de EU nog meer te voorkomen, waarin diverse verplichtingen op dit vlak zijn opgenomen. Dergelijke regels zijn ook binnen de SDG en FfD van belang. Regels die ondernemingen dwingen hun uiteindelijk belanghebbende(n) te melden wanneer wordt ingeschreven op overheidswerk, bijvoorbeeld, reduceren het risico dat belastinggeld naar de verkeerde plekken gaat.

Bovenstaande initiatieven kunnen er aan bijdragen dat belastinggeld wordt gemobiliseerd dat de staat nu al zou moeten verkrijgen. Dat is een begin. Ze staan nog los van de politieke discussie inhoeverre belastingontwijking moet worden bestreden. De gedachte dat belasting niet betaald wordt waar die het laagst is, maar waar de winst genererende activiteiten plaats vinden heeft in dat verband in ieder geval de charme van de logica. Nadere ontwikkeling van dergelijke ideeën binnen OESO, Wereldbank en/of VN ligt dan ook voor de hand.