BLOG – De politieke spanningen in Burundi zijn afgelopen week opgelopen nadat president Nkurunziza tegen de grondwet in aankondigde nog een nieuwe ambtstermijn te ambiëren. Ook ontwikkelingsorganisaties worden met de spanningen geconfronteerd. Willem van de Put, directeur van Healthnet TPO, over wat de situatie betekent voor een internationale NGO als de zijne. Is de neutrale status een bescherming  of juist niet? Informatie delen en elkaar kalmeren is een goed alternatief dat NGO’s in een situatie als deze  kunnen bieden.

De president van Burundi, Pierre Nkurunziza, bevestigde eind vorige week dat hij een derde termijn als president ambieert. Talloze Burundezen vinden dat een ontoelaatbare schending van de grondwet, die slechts twee termijnen toestaat. Achter dit verzet, waarin verschillende oppositiepartijen elkaar vinden, gaat onvrede schuil over het gebrek aan vooruitgang in Burundi, de nummer 180 op de lijst van 186 landen in de Human Development Index van 2014. De spanning groeit sinds de eerste betogingen op 26 april. Meer dan zeventien demonstranten zijn ondertussen gedood, en meer dan 50.000 mensen zijn het land ontvlucht. Dit politieke conflict, waar machthebbers rondom de president hun positie niet op willen geven, is niet uniek in Afrika of elders. Maar er hangt een schaduw van genocide over deze spanningen, en dat verhoogt de spanning enorm. Geruchten zingen rond in het land, angst heerst, want de honderdduizenden doden in voorbije etnische conflicten zijn niet vergeten.

In Bujumbura, de hoofdstad, wijzen mensen op het samengaan van alle groepen in de bevolking in het verzet tegen de derde termijn van de president. Mensen werken samen in buurten en vormen bij toerbuurt teams om bewegingen in de buurt waar te nemen. De politie, het leger, en de ‘Imbonerakure’, de jongerenbeweging die de president trouw is, zijn allen gewapend. Sommigen denken dat de politie op de hand van de president is, en het leger niet. Iedereen is bang voor de Imbonerakure, die een reputatie van geweld heeft. De teams van bewoners proberen hun buren ervan te overtuigen dat de algemene staking ten koste van alles doorgezet moet worden om de president te overtuigen van de noodzaak tot verandering. Niet aan het werk, is het devies. Maar sommige mensen hebben weinig keus.  Velen moeten op pad om het brood op tafel te verdienen. Anderen werken voor een internationale NGO, zoals HealthNet.

Het werk gaat zo goed en kwaad als het kan door

Het werk van HealthNet TPO gaat door, zo goed en kwaad als het kan. Er is gebrek aan brandstof en contanten wegens sluitingen van benzinestations en banken. Er is druk op mensen om niet aan het werk te gaan, en het is onveilig in de stad. Veel mensen blijven dan ook thuis, en de atmosfeer van angst verbreidt zich van de stad door het land heen, waar mensen nog minder informatie tot hun beschikking hebben dan in de stad. Wat betekent het in die omstandigheden om voor een club als HealthNet, een internationale NGO, te werken? Is de neutrale status een bescherming, of juist niet? Wat betekent het precies? Laten we zien hoe het afgelopen week in Burundi ging.

Bij HealthNet draait het om welzijn en gezondheid. Gezondheid interpreteren we veel breder dan alleen een systeem van gezondheidszorg. HealthNet werkt overal aan toegankelijke, betrouwbare en goede zorg. Dat is een onmisbare publieke voorziening. Maar juist daar waar dat zorgsysteem nog opgebouwd moet worden, hebben we door de jaren heen gezien dat de gezondheidswinst van gemeenschappen in onzekere situaties groter is door het samenwerken aan het bouwen van zo’n systeem, dan de optelsom van individuen die bij een gezondheidspost terecht kunnen. Ook in Burundi is de kern van HealthNet’s aanpak het vormen van netwerken. In dit geval netwerken van steeds zo’n vijftig families. We gebruiken gezondheidszorg als middel om mensen samen te brengen. Terwijl samenwerking in economische en agrarische ontwikkeling, infrastructuur of onderwijs vaak belast is door conflict en verschillende politieke inzichten, wil iedereen gezond zijn. Door samen te werken aan de basis van een systeem van gezondheidszorg ontdekken mensen dat meer mogelijk is dan vaak werd gedacht – juist door samenwerking.

Intieme zaken

Door samen oplossingen te zoeken voor gezondheidsproblemen komen we al snel op intieme zaken als huiselijk geweld en seksualiteit. De groepen die daar samen aan werken ontdekken dat het loont om zelfs intimiteiten met elkaar te delen. Dat schept een basis voor versterkt vertrouwen.

Doordat het vertrouwen nu juist zo verschrikkelijk beschadigd is in de conflicten van het verleden, is dit een noodzakelijke eerste stap op weg naar herstel en wederopbouw. Maar ook in deze dagen van crisis en angst biedt deze bodem van onderling vertrouwen mogelijkheden. Veel mensen zijn zo bang dat ze niets liever willen dan het land ontvluchten. In de oostelijke provincie Makamba vluchten velen naar Tanzania – niet wetend hoe ze er zullen overleven en wat zal er gebeuren met hun familieleden en bezittingen in Burundi zodra ze zijn vertrokken. De HealthNet staf helpt de familie-netwerken sessies organiseren waar de situatie wordt besproken, en informatie en ervaring wordt gedeeld.

Mensen bespreken de gevolgen van de verkoop van bezittingen zonder informatie over de normale marktprijs, en realiseren zich de gevaren van de vlucht zelf en de gevolgen in Tanzania. Wanneer dit in een sfeer van vertrouwen kan worden gedeeld en vergeleken met een gezamenlijke analyse van de berichten en geruchten, kunnen alternatieven worden bedacht. Mensen kalmeren elkaar, en kunnen de geruchten over ‘broedermoord’, een verwijzing naar de etnische spanningen waar iedereen doodsbenauwd voor is, ontzenuwen. Als gevolg van deze sessies hebben bijvoorbeeld 41 gezinnen uit Museny, een dorp in het district Nyanza-Lac, besloten de grens niet over te steken en thuis te blijven.  Dat is onder deze omstandigheden de beste bijdrage die we kunnen leveren aan gezondheid. En dat motiveert ons om door te gaan.

Willem van de Put, HealthNet TPO