BLOG – Wij vragen van Afrika, wat we zelf in het Westen niet kunnen  opbrengen: een ontwikkeling die geen schade toebrengt aan het milieu. Vorige week introduceerde Nelline Boers in deze blogserie het thema landbouw en klimaatverandering in ontwikkelingslanden. Ze pleitte daarbij voor een actieve en blijvende inzet van Nederland op het gebied van duurzaamheid. In deze blog zal MP Watcher Arco Vuik ook het beleid van Europa op het gebied van landbouw, klimaat en energie aanstippen. Strookt het ambitieniveau van dit beleid met de verwachtingen en eisen die Europa stelt aan de Afrikaanse landbouw?

Klimaat-slimme landbouw wordt door Europa aangeprezen als een van de manieren om de Afrikaanse landbouw klimaatbestendig te maken. Dit door verbeterde landbouwtechnologie en efficiënter gebruik van water en energie. Ook worden ontwikkelingslanden geacht schone energie te omarmen, omdat ze zich niet kunnen veroorloven om het pad van de rijke landen te volgen als het gaat om uitstoot van vervuilende broeikasgassen. Europa weet dus precies op welke manier ontwikkelingslanden zich op een duurzame manier moeten ontwikkelen.

Ondertussen blijven Westerse landen en bedrijven wel scheepswrakken dumpen in Bangladesh, op vervuilende wijze olie importeren uit Nigeria, biobrandstoffen verbouwen in Tanzania en emissierechten opkopen van ontwikkelingslanden. En dan hebben we het nog niet eens over het gebrek aan ambitie dat Europa toont in haar eigen klimaatbeleid.

Hoe duurzaam is de landbouw in Afrika?

Grote kans dat de cacao van de biologische chocoladereep in je supermarkt uit Ghana komt. Nu steeds meer mensen in Europa overstappen op biologische producten, groeit ook de Afrikaanse biologische landbouw. Zo exporteert ook het bedrijf Sulma Foods in Uganda, dat wij met MP Watch in februari bezocht hebben, biologische producten naar Europa. In Afrika zelf is overigens nog vrijwel geen vraag naar gecertificeerde biologische producten.

Biologische landbouw heeft andere standaarden dan de traditionele landbouw; zo mogen er geen chemicaliën en kunstmest worden gebruikt. Hierbij moeten we niet vergeten dat veel Afrikaanse landbouw van nature al ‘biologisch’ is en getypeerd kan worden als ‘organic by default’: biologisch door gebrek (aan kunstmest). Het is uiteindelijk maar de vraag welke vorm van landbouw het meest duurzaam is, aldus Shares, een ander bedrijf dat we bezochten in Uganda. Volgens Shares kan conventionele productie prima duurzaam zijn, terwijl dit bij biologische productie soms zeer twijfelachtig is. Er zijn namelijk altijd bedrijven die sjoemelen met zogenaamd biologische producten. Volgens Shares is het  belangrijk om als bedrijf vast te houden aan je eigen duurzame principes.

Duurzame landbouw: mooie kans en bittere noodzaak

Afrika wordt door experts gezien als een interessant continent als het gaat om investeringen in landbouw. Er liggen kansen om op een innovatieve wijze een CO2-arme economie te stimuleren. Door kennisvergroting kunnen verbeterde landbouwtechnieken leiden tot efficiënter gebruik van water en energie. Ontwikkeling van de landbouw is essentieel voor duurzame groei. Afrika heeft namelijk ruim voldoende landbouwgrond, energie, water en mensen. Toch lijden veel mensen geregeld honger en is Afrika netto importeur van voedsel.

Daarbij komt dat klimaatverandering de huidige landbouwproductie, het milieu en de biodiversiteit in Afrika zal ontwrichten, als de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd niet aanzienlijk wordt teruggebracht. De impact van klimaatverandering merkten wij ook heel concreet in Uganda. In de vele ontmoetingen die we daar hadden werd vaak expliciet ingegaan op veranderende weersomstandigheden met allerlei dramatische gevolgen voor het bedrijven van landbouw.

Uit een rapport van Oxfam blijkt dat ook de productie van koffiebonen in Uganda de afgelopen decennia sterk achteruit is gegaan door klimaatverandering. Lange periodes van droogte zorgen ervoor dat de bonen niet goed rijpen en de bodem zijn vruchtbaarheid verliest. Meer en meer plagen steken de kop op.  Als de gemiddelde temperatuur met 2°C stijgt, zal het grootste deel van Uganda ongeschikt worden voor koffieteelt.

De Nederlandse en Europese ambitie

Europa ziet dus genoeg kansen en mogelijkheden om in Afrika een groene economie van de grond te laten komen en zet zich daar ook voor in. Maar strookt dit wel met de eigen ambities van Europa en Nederland op het terrein van milieu, klimaat en duurzame landbouw?

In de Partos coherentiemonitor 2015 komt een aantal incoherenties naar voren, die laten zien dat er zeker pijnpunten liggen. Zo streeft Nederland op het gebied van klimaatverandering aan de ene kant naar het tegengaan van verdere uitstoot van fossiele brandstoffen. Aan de andere kant blijft Nederland bedrijven ondersteunen die direct of indirect bijdragen aan verdere CO2-uitstoot. In plaats van een directe focus op hernieuwbare energie, blijft in de praktijk steun beschikbaar voor tal van activiteiten in de exploitatie van nieuwe olie- en gasvelden, met alle gevolgen van dien.

Een tweede voorbeeld is dat Nederland en Europa onvoldoende hun invloed aanwenden om biodiversiteit en voedselzekerheid elders te beschermen. Dit blijkt uit het feit dat het Europese energiebeleid het gebruik van biobrandstoffen uit landbouwgewassen, die direct of indirect concurreren met gewassen voor consumptie, stimuleert. Hierop wordt nauwelijks gemonitord en er bestaat geen systematische aanpak om dit tegen te gaan.

Een duurzame verplichting voor Europa

Hoe consequent is het dat wij van Afrikanen vragen om over te gaan op biologische landbouw, terwijl in Europa zoveel landbouw niet duurzaam is? En stroken onze eisen ten aanzien van Afrikaanse landbouw überhaupt wel met de eigen ambities op het gebied van klimaat, energie en duurzame landbouw?

Ik zeg: er zijn nog allerlei haken en ogen. Het Westen lijkt de milieu- en klimaatcrisis, die grotendeels door haar eigen ontwikkelingsspurt veroorzaakt is, af te willen wentelen op Afrika. Westerse landen kunnen echter niet van Afrika verwachten dat zij zich op een volmaakt duurzame wijze zal ontwikkelen. Bovendien is Afrika niet zoiets als een duurzame proeftuin van de rest van de wereld, waar alle diertjes en plantjes bewaard zouden moeten blijven. Het zou absoluut te wensen zijn als Afrika, met behulp van het Westen, de weg naar duurzame ontwikkeling zou versnellen. Maar het is minstens zo noodzakelijk dat Europa er zelf serieuzer werk van gaat maken om haar eigen ontwikkeling op een duurzame manier te vervolgen.