Klimaatverandering als dé oorzaak van natuurrampen? In elk geval niet de enige. Slecht beheer van land en water speelt eveneens een belangrijke rol in het tot stand komen én voorkomen van rampen. Vanuit Sendai, waar gisteren een akkoord werd gesloten over Disaster Risk Reduction, legt Marie-Jose Vervest, hoofd Community Resilience van Wetlands International, uit wat de rol van water- en ecosystemen is in natuurrampen. En waarom het bij rampenpreventie veel goedkoper is om te investeren in ‘groene’ infrastructuur dan in ‘grijze’ infrastructuur.

Met welke missie zijn jullie naar de top in Sendai gegaan?

‘Wij pleiten ervoor dat rampenbestrijding, dat zich traditioneel vooral richt op tijdige evacuaties en hulpverlening na een ramp, zich ook veel meer gaat richten op preventie: het zoveel mogelijk voorkomen en verminderen van de risico’s op natuurlijke dreigingen. Maar liefst 90% hiervan zijn water gerelateerd, zoals overstromingen, stormvloed of  droogtes en veel van deze rampen worden grotendeels veroorzaakt door slecht beheer en verlies van wetlands, zoals rivierdelta’s en waterrijke natuurgebieden. Er wordt nog te weinig onderkend dat slecht land-en waterbeheer een belangrijke onderliggende oorzaak is voor veel rampen, en niet alleen klimaatverandering. Wetlands International heeft zich actief ingezet voor nadruk op beter beheer en herstel van wetlands ecosystemen in het nieuwe VN akkoord Sendai framework for Disaster Risk Reduction dat gisteren in Sendai overeengekomen is.

Daarnaast was Wetlands International in Sendai om het belang van ecosystemen voor preventie van rampen  onder de aandacht te brengen van overheden, bedrijven, investeerders en humanitaire organisaties via presentaties en discussies waarin we onze ervaring, aanpak en bewijsvoering uit de praktijk delen. We werken in zo’n 15 landen wereldwijd aan geïntegreerd beheer van rivier basins en herstel van wetlands en werken hierin samen met humanitaire partners zoals het Rode Kruis, CARE en Cordaid, maar ook met de private sector, zoals ingenieurs en de waterbouw sector. Multi-sectorale samenwerking en partnerschappen is essentieel voor een  effectieve vermindering van risico’s en voor het opschalen van onze aanpak.’

Wat is precies de rol van wetlands, water en ecosystemen bij natuurrampen?

‘Wetland ecosystemen, zoals meren, waterrijke natuurgebieden, venen en moerrassen functioneren als buffers voor overstromingen en droogtes in complete landschappen, van bergen en rivierdelta’s tot aan de zee. In periodes van droogte leveren ze noodzakelijk water en in periodes van veel regenval slaan ze dit op. Daarnaast reguleren wetlands de kwaliteit van water. Deze eigenschappen zijn zowel belangrijk voor waterveiligheid, maar ook voor de voorziening van voedsel, schoon drinkwater, sanitatie en inkomen (bijv. visserij).

Veel van deze gebieden zijn helaas verloren of verkeren in slechte staat. De wereld heeft sinds 1900 al meer dan 75% van haar wetlands verloren. Bijvoorbeeld Wular Lake in India is grotendeels dichtgeslibt en omgezet in landbouwgebied. Hierdoor is maar liefst 90% wateropslagcapaciteit verloren gegaan wat een belangrijke oorzaak was van  de grote overstromingen in Pakistan vorig jaar. Het verlies van mangrovebos in Noord-Java, gekapt voor garnalenkwekerijen, heeft geleid tot enorme kusterosie waardoor langs de gehele kust maar liefst 30 miljoen mensen kampen met overstromingsgevaar en verlies van inkomsten.

In de Agusan rivier in de Filippijnen worden hellingen en heuvels blootgesteld aan erosie door ernstige ontbossing. Hierdoor krijgen modderlawines en aardverschuivingen in de bovenstroom van de rivier vrij spel en slibben benedenstrooms de rivierbeddingen en moerassen dicht. In combinatie met steeds zwaardere tropische stormen en zelfs tyfoons worden de veiligheid en inkomstenbronnen van de lokale bevolking ernstig bedreigd. Levens, huizen en bezittingen lopen gevaar. Oogsten gaan verloren en de visvangst staat onder druk, waardoor mensen steeds kwetsbaarder worden.

Wij werken daarom aan het behoud en het herstel van de regulerende functies van wetlands als een effectieve en kost-efficiënte wijze van rampen preventie. Vaak zijn hybride oplossingen nodig, zoals bijvoorbeeld ‘Bouwen met de Natuur’ : een combinatie van herstel  van ecosystemen met fysieke infrastructuur zoals dijken, met name op plaatsen waar natuur al grotendeels verdwenen is.’

Preventie was, in elk geval tot voor kort, niet een erg sexy onderwerp en over de rol van ecosystemen hoor je al helemaal weinig. Komt er inmiddels meer aandacht voor?

‘Ja, hier komt steeds meer aandacht voor. Er is steeds meer bewijs dat investeren in preventie veel goedkoper is dan noodhulp achteraf. Onderzoek van de Wereldbank toont aan dat iedere geinvesteedere dollar in reductie van ramp risico’s  en  preventie  5 – 10 dollar bespaart aan noodhulp en herstel na een ramp.

Veel ‘groene, ecosysteem’ oplossingen zoals herstel van kustgebieden, mangrove bossen,  moerassen en herbebossen van berghellingen, maar ook stedelijke infrastructuur die ruimte geeft aan de natuur om optimaal te functioneren, betalen zichzelf uit doordat ze goedkoper zijn dan ‘grijze infrastructuur’ zoals traditionele waterkeringen. Daarnaast bieden deze natuurlijke oplossingen vele andere voordelen  voor bijvoorbeeld biodiversiteit, recreatie, koolstofopslag, schoon watervoorziening etc.

Ook de Intergovermental Panel on Climate Change (IPCC) roept in haar meest recente rapport om meer aandacht voor herstel van ecosystemen omdat deze, in tegenstelling tot harde infrastructuur, in staat zijn zich aan te passsen aan veranderende omstandigheden door klimaatverandering.

We zien ook veel interesse vanuit steden voor onze ecosysteem aanpak in verband met waterveiligheid. Soms voor een combinatie van natuurlijke en kunstmatige wetlands als overstromingsbuffers. Voorbeelden in Nederland zijn onder meer het programma ‘Ruimte voor de Rivier’ waarin  rivieren op ruim dertig plaatsen in Nederland meer ruimte krijgen om zodoende de waterstand omlaag te brengen, en ecosysteemherstel in de Marker Wadden, dat moet zorgen voor meer waterveiligheid, maar ook voor een ‘boost’  voor de visserij, lokale economie, recreatie en biodiversiteit.’

Waarom is er weinig aandacht voor?

‘De huidige denkwijze en praktijk van rampenbeheersing  is gericht op fysieke en vaak grootschalige infrastructuur. Voor ‘Bouwen met de Natuur’ en andere groene oplossingen is een goed begrip van de ecosysteem processen noodzakelijk. Er is vaak gebrek aan kennis en ervaring, dus nog veel onzekerheid op dit vlak bij de partijen die betrokken zijn bij rampenbestrijding. Het leveren van bewijs is daarom essentieel, zodat ook financiering voor deze oplossingen makkelijker van de grond kan komen.

Daarnaast is fysieke infrastructuur nog steeds een zichtbaar indrukwekkend symbool dat er iets aan risicobeperking gedaan wordt en worden natuurlijke oplossingen nog vaak gezien als ‘hobby van de natuursector’. Het is daarom van groot belang dat de humanitaire sector,  bedrijfsleven en overheden zich publiek hard maken voor groene oplossingen en gaan samenwerken.’

En minister Ploumen? Heeft zij oog voor natuurbeheer en ecosystemen?

‘De Nederlandse inbreng in Sendai richt zich sterk op een preventieve aanpak van rampen, met name op het gebied van water. Dit werd ook geuit door minister Ploumen in haar interventies in Sendai, met speciale aandacht voor zaken als Bouwen met de Natuur, ruimtelijke ordering, en duurzaam land- en waterbeheer.  De Nederlandse expertise op het gebied van waterbeheer en ervaringen met Bouwen met de Natuur (Ruimte voor de Rivier, de Zandmotor bij Kijkduin, Kwelders in Friesland) is van grote waarde voor kennisuitwisseling en ondersteuning van deze aanpak in andere landen.

Nederland heeft onder meer in Sendai het voorstel gedaan  voor het vormen van een Delta Coalitie. Het landschap, waaronder rivier basins en deltas  als uitgangspunt nemen voor ramprisico inventarisatie en ‘ecosysteem denken” is hier nog niet altijd, maar in toenemende mate onderdeel van. Hier zullen wij zeker verder over in gesprek gaan met de Nederlandse overheid gezien hun belangrijke rol hierin wereldwijd. Nederland heeft in de onderhandelingen voor het nieuwe VN verdrag voor Rampenbestrijding sterk ingezet op een preventieve aanpak van rampen, voor meer aandacht voor onderliggende oorzaken van ramp risico’s en voor het belang van  ecosysteemherstel en beheer hierin. Wij hebben op dit vlak intensief samengewerkt met de Nederlandse delegatie.’

Is het geen gevecht tegen de bierkaai gezien de meeste rampen en schade aan ecosystemen komen door grote klimaatveranderingen?

‘Nee, het is zeker niet te laat. De meeste schade aan ecosystemen komt door slecht land- en watergebruik  maar ook door landroof en  conversie van grote gebieden voor agro-industrie en grootschalige plantages. Klimaatverandering verergert dit, maar is in veel gevallen niet de hoofdoorzaak.

De politieke wil voor meer groene oplossingen voor rampen preventie is er in veel gevallen wel, maar de werkelijkheid is vaak stroperig en weerbarstig. In Japan is de overheid na de enorme ramp door tsunami in Sendai in maart 2011 nu enorme hoge zeedijken aan het bouwen, tegen de wens van de lokale bevolking in welke liever beschermende kustbossen en goede evacuatie maatregelen willen zien. Ook in de Filipijnen, in de nasleep van de tyfoon Hayan die enorm veel mensenlevens en schade heeft gekost, zien we dat er wel interesse is voor groene oplossingen zoals mangrove bossen aan de kust maar dat er sterke druk is voor het bouwen van fysieke infrastructuur.

Goed nieuws is er voor de noordkust van Java waar het Bouwen met de Natuur project nu flink wordt opgeschaald middels privaat-publieke samenwerking met grote betrokkenheid van Indonesische ministeries.  Wetlands International heeft onlangs het goede nieuws gehad dat het rampenpreventie programme in samenwerking met Rode Kruis, Care, Cordaid en Rode Kruis Klimaatcentrum verder kan worden opgeschaald middels een strategische partnerschap met  de nederlandse overheid

Wat gaat Sendai veranderen?

‘Het is van groot belang dat landen via het nieuwe verdrag gestimuleerd worden om de onderliggende rampen risico’s in een stroomgebied van een rivier of van een kustlijn in kaart te brengen, en vervolgens te besluiten welk pakket van maatregelen genomen kan worden om het land- en waterbeheer te verbeteren. Hier moeten landen ook op rapporteren waardoor het hoger op de agenda’s komt te staan.

Het nieuwe ‘Sendai framework for diaster risk reduction 2015-2013’ dat gister na marathon onderhandelingen is afgesloten heeft meer focus op preventie en aanpak van deze onderliggende oorzaken waaronder milieudegradatie.  ’Er is veel aandacht in het akkoord voor het meenemen van ecosystemen in risico analyse en planning en verschillende verwijzingen naar het belang van het opbouwen van ecologische veerkracht. Er wordt ook oproep gedaan aan landen voor duurzaam gebruik en beheer van ecosystemen, en naar samenwerking tussen landen hierin, maar de erkenning voor ecosysteem herstel en beter beheer als een integraal onderdeel van de oplossing in DRR strategieën had wat ons betreft nog sterker moeten zijn. Daarnaast is er te weinig oog voor het specifieke belang van beter water management en de rol van wetlands specifiek in het akkoord.’