In twee dagen tijd waren er vorige week drie bijeenkomsten waar duidelijk afstand werd genomen van het huidige op hebzucht en korte termijnwinst gerichte neoliberalisme. Hans Beerends bezocht ze alle drie en schreef een impressie.

De eerste bijeenkomst vond plaats op dinsdagmiddag  20 januari in het nieuwe kantoor van Lokaalmondiaal, de uitgever van Vice Versa, in Utrecht. Daar werd de Vice Versa special over bijbelse inspiratie binnen de ontwikkelingssamenwerking  aangeboden aan voormalig  CDA-kamerlid Kathleen Ferrier. Vertegenwoordigers van christelijke ontwikkelingsorganisaties vertelden in een forum over hun drijfveren. Marc Broere , hoofdredacteur van Vice Versa en leider van de discussie, gaf aan dat hij al lezende een groot verschil merkte tussen de protestants/christelijke invalshoek en de katholieke. Door de forumdeelnemers werd dit verschil enigszins lachend weggewuifd maar in het blad zelf zijn de verschillen duidelijk zichtbaar. De drijfveer van reformatorische christenen is letterlijk gegrondvest op Gods Bijbelwoord  terwijl katholieken hun praktische handelwijze meer baseren op de  in de 19^e eeuw ontwikkelde katholieke sociale leer.

Dat verschil kwam nog eens extra naar buiten toen een jonge katholieke vrouw aan Jan Lock van het reformatorische Woord en Daad vroeg waarom een hechte samenwerking met katholieken zo moeilijk lag. Een gesprek was volgens Lock best mogelijk, graag zelfs, maar hij zag problemen als het ging over thema’s als zonde, de gebrokenheid van de mens , de leer der verzoening en andere theologische struikelblokken.  Dat accentverschil kwam ook naar buiten in het slotwoord van Henk Jochemsen directeur van de christelijke koepelorganisatie Prisma en hoogleraar ethiek aan de Wageningen Universiteit.

Hij benoemde het verschil tussen een immanente drijfveer bij het werken aan armoedeproblemen, met andere woorden de spontane menselijke drijfveer van binnenuit, en de transcendente drijfveer waarbij het geloof in God een oriëntatiepunt is. Bij de naborrel vroeg ik hem in hoeverre het sterke geloof in humanitaire vooruitgang ook een transcendent oriëntatiepunt kon zijn en in hoeverre de  immanente drijfveer vanaf zijn ontstaan niet als goddelijk beschouwd kan worden. Het werd een boeiend gesprek waarbij overeenkomsten en verschillen duidelijk werden.

Kathleen Ferrier tenslotte die het eerste exemplaar in ontvangst nam hield een gedreven betoog over de christelijke inspiratie die zij constateerde in de strijd tegen dictaturen in Latijns Amerika in de jaren zeventig van de vorige eeuw. De verschillende accenten van christelijke inspiratie maakten het geheel tot een kleurrijke bijeenkomst waarbij tegelijkertijd duidelijk werd dat het op hebzucht gebaseerde  neoliberale denken door allen afgewezen werd.

De Nieuwe Liefde .

Diezelfde avond werd in Amsterdam in het gebouw ‘De Nieuwe Liefde’‘- thuisbasis van priester/dichter en oud Chiliactivist Huub Oosterhuis-  een avond gehouden in de serie over de relatie tussen geld, geluk en economie. Na beelden van de film ‘Wallstreet , money never sleeps’ waar een durfkapitalist onder gejuich van zijn medespeculanten oreert dat hebzucht een deugd is, kwamen sprekers die het tegendeel beweerden. Fractievoorzitter Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren stelde dat hebzucht en economische groei niet de oplossing is bij het bestrijden van de crisis, maar juist het probleem. Thieme hield een goed betoog waarin zij aangaf dat economische groei , gezien de beperkte hoeveelheden grondstoffen en de toenemende klimaatproblemen,  per definitie eindig is. Dat ondernemingen gesteund door regeringen toch hiermee doorgaan en als vijgenblad dan termen lanceren als groene groei en geleide groei, achtte zij kortzichtig, misleidend om niet te spreken van misdadig . Marianne Thieme,  die ik altijd beschouwd had als iemand voor wie kapitalisme, socialisme en anarchisme worst is zolang we maar aardig zijn voor dieren, bleek een  welomschreven en goed doordachte sociaal/economische visie te koesteren waar plaats is voor mens , dier en plant.

De volgende spreker was de bekende dominee van de Zuidas, Ruben van Zwieten. De Zuidas in Amsterdam is Neerlands Wall Street en binnen deze samenscholing van accountants, speculanten, vastgoedhandelaren, juridische specialisten en bankiers probeert van Zwieten de boodschap van de bijbel over te brengen. Van Zwieten begon zijn betoog met het Onze Vader: ‘Onze Vader die in de hemelen zijt’,  zo begon hij ‘geef ons heden onze dagelijkse aandelen, leidt ons niet in bekoring riskante contracten te sluiten, vergeef ons dat wij schulden moeten maken en verlos ons van de economische  crisis.’

In deze geest maakte hij het Zuidas gebed af en voegde daar aan toe dat hij deze persiflage gebruikte om de bijeengekomen financiers en bankiers bewust te maken van het feit dat zij alleen nog maar in staat waren in economische termen te praten en te denken. Denken en praten buiten dit economisch kader ligt voor hen steeds verder weg waardoor ook de communicatie met mensen die denken vanuit een sociaal, ecologisch of moreel kader steeds moeilijker wordt.

Van Zwieten probeert de communicatie tussen het denken in winst en verliescijfers en het denken over betekenis en  zin van het gewone leven te herstellen. Uiteindelijk, zo besloot hij zijn betoog, blijven het ook mensen met een vader en een moeder, zussen, broers en kinderen en het is dan zonde om je leven eenzijdig te baseren op winst en verliescijfers.

Pakhuis de Zwijger

De volgende avond, 21 januari , was een avond waar werd nagepraat over een TV uitzending van VPRO Tegenlicht, waarin de Franse econoom Thomas Piketty en de Canadese journaliste en klimaatactiviste Naomi Klein uitvoerig waren geïnterviewd.  Ik had nog maar net een plaatsje gevonden in de afgeladen zaal of de man naast mij vertelde dat hij een kleine ondernemer was die zich al 25 jaar doodergerde aan al die stomme onbekwame politici met hun onbenullige wetjes en regeltjes waardoor zijn bloeiende autohandel naar de ratsmedee geholpen was . Tja daar kon ik met mijn derdewereldverhaal niet tegen op .

De eerste spreker Robert Went , samensteller van de bundel ‘ Waarom Piketty lezen’ en medeauteur van het WRR rapport over ontwikkelingshulp ‘ Minder pretentie, meer ambitie’  gaf, in de geest van Piketty , aan waarom een te grote ongelijkheid slecht is voor economische groei. De laconieke en grappen makende wijze waarop hij verder een en ander vertelde over zijn werk als econoom en adviseur van de regering werd onderbroken door reeksen lachsalvo’s waardoor de inhoud van zijn verhaal verloren ging .

Mijn boze buurman die zich duidelijk zat te verbijten liep als eerste naar de microfoon, stelde zich voor als kleine ondernemer en anarchist en voegde Went toe dat het allemaal wel leuk was maar dat de huidige obsessie op  economische groei eindig en uiteindelijk destructief was.  Dat ben ik niet met u eens,  antwoordde Went.  Alleen al voor het scheppen van werk voor de vele jeugdige werkelozen is economische groei, mits verstandig begeleid, noodzakelijk.  Hee,  dacht ik: hier is de oude activist Went die tot in de negentiger jaren lid was van de  marxistische splinter SAP (Socialistische Arbeiders Partij) aan het woord . Er kwamen meer insprekers die het dogma van economische groei afwezen maar Went bleef, glimlachend en grappend op zijn standpunt staan.

Jesse Klaver,Tweede Kamerlid voor GroenLinks, gaf aan dat te veel politici, ook hijzelf, zich te lang hadden laten meeslepen door het neoliberale succesverhaal van oneindige economische groei. Medeoorzaak van de verstarring in de Europese politiek was volgens hem het gegeven dat de drie grote politieke families, de christendemocraten , de sociaaldemocraten en de liberalen, sinds jaar en dag het Europese parlement beheersten. Een tweede oorzaak was de obsessie met het economisme. We laten ons te veel leiden door de vraag naar economisch nut ; of het nu gaat over de zorg, het onderwijs  of het milieu: altijd wordt de discussie geblokkeerd en vertraagd door economische dogma’s. Maar het tij keert, eindigde Klaver optimistisch: steeds meer economen, politici en niet te vergeten ondernemers worden zich bewust van de negatieve kanten van het huidige systeem.

Na de pauze was het de beurt aan Faiza Oulahsen, de  Greenpeaceactiviste die na een actie op de Noordpool gearresteerd werd door de Russische politie en maandenlang in de gevangenis doorbracht. Zij kon zich helemaal vinden in No Time, het nieuwste boek van Naomi Klein. Willen we iets veranderen, vervolgde zij, dan kunnen we dat niet over laten aan politici. Activisme is noodzakelijk om politici tot sneller handelen te dwingen.  Zoals het nu gaat laten politici het stijgen van de zeespiegel  en de opwarming van de aarde toe teneinde het systeem van economische groei te redden.

Als laatste spreker kwam de jurist Roger Cox met een verrassend voorstel. Hij bereidt een aanklacht voor tegen de Nederlandse staat omdat deze in gebreke blijft bij het beschermen van de bevolking. Alle klimaatwetenschappers, zo betoogde hij, achten de opwarming van de aarde met 2 graden het uiterste nog leefbare maximum. Als we echter doorgaan op de huidige weg gaat de opwarming in de richting van 4 a 6 graden. De Nederlandse staat heeft juridisch gesproken de plicht haar bevolking te beschermen tegen rampen. Doet zij dat niet, dan handelt zij onrechtmatig en kan zij strafrechtelijk vervolgd worden. Nog dit voorjaar zal hij zijn klacht officieel indienen. Met een staand applaus werd zijn initiatief begroet en met dit eindapplaus waarmee iedereen nog eens bedankt werd eindigde deze bijeenkomst en haastte iedereen zich naar de bar en/of naar de boekenstal waar hoge stapels Piketty en Klein op kopers wachtte

Hoopgevend

Het hoopgevende aan alle drie bijeenkomsten is dat het inzicht over de onmogelijkheid van het neoliberale groeimodel fors toeneemt . Die hoop neemt nog meer toe als je weet dat er in deze zelfde periode in honderden zalen en zaaltjes soortgelijke bijeenkomsten gehouden worden.  Ook op het World Economic Forum wat op dit ogenblik gehouden wordt in Davos dringen 23 topondernemingen aan op strikte wet en regelgeving op het gebied van milieu en klimaat.

Tegelijkertijd echter keert een grotere groep ondernemers zich juist tegen aanscherping van deze regels.  Op 23 januari pompte de Europese Centrale Bank bovendien nog eens 1140 miljard Euro in de economie met als doel de economische groei opnieuw te stimuleren. Veel economen, zowel linkse als rechtse, zien deze maatregel als een wanhoopsoffensief en uitstel van executie.

Een nieuwe leefstijl , een andere mentaliteit kondigt zich aan, het kantelpunt is bereikt maar op de drempel van het nieuwe proberen conservatieve krachten de ommezwaai zo lang mogelijk te blokkeren of te vertragen.  Kortom,  de druk opvoeren middels acties, lobby’s en overleg blijft meer dan ooit noodzakelijk.