Met de Bijbel in de hand geweld, onderdrukking en aids te lijf gaan. Veel organisaties in binnen- en buitenland baseren hun ontwikkelingsprojecten expliciet op de bijbel. Maar hoe verminder je geweld en onderdrukking met religie als belangrijkste – en soms enige instrument? En voor welke dilemma’s kom je te staan?

In de Bijbel (2 Samuël 13) is het verhaal van Tamar te lezen, de dochter van David die door haar halfbroer Amnon wordt verkracht. Tamar verzet zich tevergeefs, en als de verkrachting later bekend wordt, krijgt ze te horen dat ze er beter over kan zwijgen. Naar de Tamar uit dit verhaal is de Afrikaanse Tamar Campagne vernoemd, die in diverse Afrikaanse landen de stilte rond geweld tegen vrouwen wil doorbreken.

Voor veel Afrikaanse vrouwen zijn onderwerpen als verkrachting, huiselijk geweld en incest aan de orde van de dag. Het is bovendien niet gebruikelijk dat vrouwen optreden tegen hun echtgenoot of vader, of tegen een andere man. De Tamar Campagne laat aan de hand van Bijbelstudies over het verhaal van Tamar, mensen met elkaar in gesprek gaan.

‘Voor de vrouwen is het vaak een ontdekking’, vertelt Hette Domburg, program officer van Kerk in Actie. ‘De Bijbel heeft het over hun probleem en de Bijbel accepteert het niet! Ze waren gewend dat de man de baas was en dat ze geen seks mochten weigeren. Ook de kerk leered dit. Nu hebben ze het ineens openlijk over Tamar, die zich daartegen verzet.’

Kerk in Actie ondersteunt het Ujamaa Centrum in Pietermaritzburg in Zuid-Afrika, een van de plaatsen waar de Tamar Campagne actief is. Volgens Domburg zijn onderwerpen als verkrachting, incest en hiv/aids taboes waar de Afrikaanse kerk zich liever niet aan waagt. ‘Normaal gesproken staat het verhaal van Tamar niet op het preekrooster. Meestal gaat het over brave onderwerpen en worden de problemen in de samenleving niet benoemd. Mensen zijn zich er niet van bewust dat de Bijbel wat te zeggen heeft over die problemen.’ Het doorbreken van deze taboes geeft volgens Domburg de mensen inzicht in onrecht en manieren om hun verdriet te boven te komen.

‘In deze Bijbelstudies gaat het erom dat je samen de teksten analyseert en gebruikt om kracht en erkenning te vinden. Mensen dragen vaak veel onverwerkt leed mee, dat door dit soort initiatieven ineens een plek krijgt.’

Opstaan tegen onrecht

Het Ujamaa Centrum gaat met zijn Bijbelstudies in gesprek met zowel vrouwen als mannen. ‘De kerk stelt niet vaak de vraag: wat zijn de problemen in ons land en wat wil God dat wij eraan doen?’ zegt Domburg. ‘Meestal gaat het in de kerk om theologische zaken, op zo’n manier dat het mensen niet aanzet tot sociale verandering. Maar er zijn zoveel mensen die lijden onder de manier waarop het nu geregeld is. Onze theologie moet juist kracht geven om op te staan tegen onrecht en geweld.’

Dat gebeurt met behulp van ‘contextuele Bijbelstudie’. Domburg: ‘Er wordt een studie gemaakt van de achtergronden en de opbouw van teksten. Vervolgens ga je met elkaar over je eigen werkelijkheid nadenken. Die wisselwerking zit er heel sterk in.’

Behalve de Tamar Campagne over geweld tegen vrouwen, heeft Ujamaa ook Bijbelstudies uitgewerkt over andere onderwerpen, zoals hiv/aids, armoede en diefstal van grond. Het blijft niet bij de studie alleen, vertelt Domburg: ‘Ujamaa sluit af met de vraag wat de deelnemers met de opgedane inzichten gaan doen. Je geeft ze een instrument om hun problemen te verwoorden, en om de energie te krijgen er samen wat aan te doen.’

Door de teksten op de lokale context toe te passen, kom je volgens Domburg tot verandering. ‘Een ontwikkelingsproject kan mooi lijken, maar er gebeurt pas wat als het in het wereldbeeld van mensen past. Met deze projecten haal je de kracht van mensen naar boven en mobiliseer je de aanwezige bronnen voor verandering. Mensen krijgen weer ownership over hun leven en gemeenschap.’

Volgens Domburg is daarom een project dat alleen de Bijbel gebruikt als middel voor sociale verandering, allerminst onbeduidend. ‘Ujamaa is zich ervan bewust dat religie een grote rol speelt in het leven van Afrikanen. In de kerk zie je de basis van de samenleving. Als je wilt dat mensen tot hun recht komen, moet je ook kijken naar wat dicht bij hen staat: het geloof. In de wereld van ontwikkelingssamenwerking zien velen religie als obstakel, maar het is juist een belangrijk instrument. Veel goede westerse ideeën lopen vast in het zand als je niet aansluit bij het wereldbeeld van mensen. Religie is een factor waarmee je móet werken.’

Verder lezen? Neem dan nu een abonnement op de Vice Versa en krijg de bijbelspecial nagestuurd (inclusief het laatste nummer de special over voedselketens)! Of bezoek vanmiddag onze bijeenkomst waar de bijbelspecial aan oud-woordvoerder Kathleen Ferrier (CDA) wordt overhandigd.