Precies een week geleden vond er een nationale inzamelingsactie plaats voor de slachtoffers van Ebola. Marc Broere moest denken aan Ger van Vlijmen, de eerste directeur van de Novib die met de ‘Actie Novib 1957’ en ‘Eten voor India’ (1966) de pionier in Nederland was op het gebied van dit soort grote inzamelingsacties. Een terugblik op een bijzonder mens die er niet voor terugschrok om op onorthodoxe wijze aandacht voor zijn acties te vragen.

In 1954 was Ger van Vlijmen een van de leden van de zogeheten Plein-groep; dit was een groep die onder leiding stond van pater Simon Jelsma en waaruit twee jaar later de Novib voortkwam. Van Vlijmen had al een enerverend leven achter de rug. Hij was in de Tweede Wereldoorlog lid geweest van de verzetsgroep van Henri de Greve en moest onderduiken toen de Duitse bezetter hem zocht. Na de oorlog was hij als politiek geëngageerde jongeman nauw betrokken bij de doorbraak van de SDAP naar de PvdA. Toen de Novib op 23 maart 1956 werd opgericht, werd Van Vlijmen op 40-jarige leeftijd de eerste directeur van de organisatie.

De beginjaren van de Novib laten zich lezen als een jongensboek. Er werd de eerste maanden kantoor gehouden in de woning van Van Vlijmen op het De Eerensplein in Den Haag, voordat de organisatie verhuisde naar Paleis Noordeinde. Van Vlijmen heeft meer dan 57 jaar op dit adres gewoond.

Stapels plakboeken

Toen ik in de loop van 2003 een paar keer bij hem op bezoek was voor een aantal interviews voor mijn boek De Bewogen Beweging -vijftig jaar mondiale solidariteit (samen met Hans Beerends) viel me direct op dat je aan de inrichting van zijn huis kon zien dat hij de wereld bereisd had. Het pronkstuk was een buitengewoon interessante collectie beeldjes van olifanten die hij door de jaren heen verzameld had.

Van Vlijmen liet me stapels plakboeken zien die een uniek beeld gaven van de eerste jaren van de Nederlandse ontwikkelingshulp. Geboeid luisterde ik naar de manier waarop hij de Novib op de kaart zette in Nederland. Van Vlijmen begon met het benaderen van de lokale politiek en vroeg aan de Commissarissen van de Koningin of zij voor hem een bijeenkomst konden organiseren met burgemeesters. Dat deden ze en in iedere provincie sprak Van Vlijmen gezelschappen van burgemeesters toe. Hij vroeg hen of ze niet in hun gemeente een Novib comité konden oprichten. In korte tijd hadden vrijwel alle gemeenten hun eigen Novib comité.

Actie Novib 1957

In april 1957 werden de plannen bekendgemaakt voor de eerste grote nationale actie die Novib in het najaar had gepland, de Actie Novib 1957. Door middel van affiches, advertenties, radio-uitzendingen en reportages uit de projectgebieden Sudan en -jawel- in Griekenland zou aandacht worden gevraagd voor de problemen in de Derde Wereld en zou de Nederlandse bevolking worden opgeroepen tot ‘offerzin’, zoals dat toen zo mooi heette. In bijna alle Nederlandse gemeenten gingen Novib-vrijwilligers de straat op om te collecteren. Nooit eerder was er zo’n grote actie voor de Derde Wereld gehouden in Nederland.

Er gebeurde van alles in die actieweken. Leerlingen van een huishoudschool in Den Haag gingen bakken, koken en schoonmaken en haalden daarmee 730 gulden op. In het Drentse dorp Diever toog een onderwijzer er met zijn klas in de herfstvakantie op uit. Eerst werd huis-aan-huis de actiekrant van de Novib verspreid. Daarop kreeg iedere ingezetene van Diever een persoonlijk bezoek van de leerlingen. De moeite werd ruim beloond met een bedrag van 374 gulden. Een gezin van zes kinderen besloot om een maandenlange ‘kale-boterhammen-actie’ te voeren. Op één avond in de week werd er brood zonder beleg gegeten. Het uitgespaarde geld ging in een spaarpot voor de Novib.

En zo kreeg Novib steeds meer bekendheid en werden vanuit verschillende kanten steeds meer initiatieven bij de organisatie neergelegd. Het bedrijfsleven kwam bijvoorbeeld met de actie Gast aan Tafel dat jarenlang een prominente Novib activiteit is gebleven.

Eten voor India

Maar gevraagd naar de actie die Van Vlijmen vooral is bijgebleven, noemde hij meteen Eten voor India uit 1966. Nadat er een hongersnood in India was uitgebroken, werd in Nederland de eerste grote televisieactie voor een ontwikkelingsland georganiseerd.

Van Vlijmen vertelde me dat hij nog steeds trots was op het feit dat Novib toen meer geld heeft opgehaald dan die andere grote televisieactie van Mies Bouman voor Het Dorp in Arnhem. ‘Mies haalde 23 miljoen op en wij 26 miljoen gulden. Allebei in een ééndaagse tv-campagne ‘, vertelde Van Vlijmen met een ondeugende twinkeling in zijn ogen. ‘Onze comités hebben die dag geweldig gewerkt. Op een koude zaterdagochtend moesten al die mensen naar de kerken, stadhuizen en brandweerkazernes om het geld op te halen en dat deden ze. Ik weet nog dat televisiepresentator Ad Langebent die ochtend tegen me zei: “Van Vlijmen, dit wordt helemaal niks.”Maar ik had alle politici en kerkleiders achter me . Ik heb de dagen voor de actie zo’n beetje alle pastoors en dominees van Nederland gebeld met de vraag om de klokken te luiden op die zaterdag. Bijna allemaal gaven ze daaraan gehoor.’

Projectenwerk

Naast het voeren van acties had Van Vlijmen vooral plezier in het projectenwerk. Toen de organisatie op poten stond, is hij vanaf eind jaren vijftig begonnen met het zoeken naar geschikte projecten voor de Novib. ‘Ik ben de hele wereld overgegaan en heb tijdens mijn directeurschap van de Novib 98 landen bezocht. In het begin ben ik vooral in Azië geweest, maar daarna ook in Latijns-Amerika en Afrika. Als iemand ons een brief had geschreven met een projectvoorstel, ging ik daarheen om te kijken of het iets voor ons was. Mijn secretaresse schreef dan een briefje terug, waarin ze meldde in welk vliegtuig ik zat, en er stond altijd iemand om me af te halen. Nu heeft iedere ontwikkelingsorganisatie projectmedewerkers die naar alle landen toegaan, maar ik was toen in Nederland vrijwel de enige. Soms kwam ik nog wel eens iemand uit Duitsland of Engeland tegen die hetzelfde werk deed, maar verder niemand.’

Happy end

In 1975 vertrok Van Vlijmen bij Novib nadat een al enkele jaren sluimerend conflict tot uiting kwam tussen de oudgedienden binnen de organisatie en een nieuwe generatie onder leiding van Sjef Theunis die een meer radicalere linkse koers in wilden slaan. Het leidde tot een gedwongen breuk die Van Vlijmen nooit meer te boven is gekomen. Hij werd emotioneel en vertelde me: ‘Er zijn twee dingen in mijn leven waar ik nooit overheen ben gekomen: de dood van mijn vrouw en mijn vertrek bij Novib.’ Hij bleek na zijn ontslag nooit meer contact met Novib te hebben gehad, maar nog wel alle krantenartikelen over zijn oude organisatie uit te knippen.

En zo heel af en toe kun je ook als journalist een belangrijke daad verrichten. Nadat Van Vlijmen zijn pijnlijke ontboezeming over het verbroken contact deed, heb ik meteen contact opgenomen met de toenmalige directie van de Novib, Sylvia Borren en Jan Bouke Wijbrandi. Borren reageerde nog vrijwel dezelfde dag en nodigde Van Vlijmen uit voor een bezoek aan de Novib waar hij met alle egards werd ontvangen. Diezelfde avond belde hij me enthousiast op. ‘We waren meteen vrienden’, was zijn samenvatting van het bezoek. Kort daarop bracht Van Vlijmen, die een enorme dierenliefhebber was, een bezoek aan Sylvia Borren op het platteland bij Apeldoorn, daar waar zij haar paarden heeft staan. En kort voor Van Vlijmens dood bracht Borren op haar beurt nog een bezoek aan zijn huis op het De Eerensplein in Den Haag, daar waar het allemaal begonnen was met de Novib, om afscheid te nemen. Op oudejaarsdag 2003 overleed Ger van Vlijmen op 87-jarige leeftijd.

Gelukkig heeft het verhaal een happy end gekregen. Op dagen zoals die van de nationale actie voor Ebola-slachtoffers, moet ik terugdenken aan de bijzondere gesprekken die ik ruim tien jaar geleden heb gevoerd met deze pionier uit de geschiedenis van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking. Wat is journalistiek toch een mooi beroep.