Het kwam de laatste jaren steeds vaker aan het licht; banken investeren ons geld, al dan niet bewust, in bedrijven die de wapenindustrie steunen of die Afrikaanse boeren hun land afnemen. De Eerlijke Bankwijzer, die gisteren vijf jaar bestond, geeft consumenten inzicht in deze problematiek. Daarmee is iets in gang gezet, maar we zijn er nog lang niet, is de conclusie van het debat ‘Zit jouw geld goed?’ van de Fontys minor Global Development Issues van afgelopen week. Het is namelijk ook voor banken niet zo gemakkelijk als het lijkt. Is het een utopie dat geen enkele bank in de wapenindustrie, landroof of kinderarbeid investeert?

Banken beheren ons geld en investeren dat weer in andere bedrijven in de vorm van leningen en beleggingen. Maar lang niet altijd draagt dat bij aan een duurzame en rechtvaardige wereld. Integendeel. Ondersteund door onderzoek van Oxfam Novib, onthulde Zembla in 2007 in de documentaire ‘Bankgeheimen’ dat ABN Amro, Fortis, ING en Rabobank geld investeerden in producenten van clusterbommen en landmijnen. Grote maatschappelijke verontwaardiging volgde. Twee jaar later bleek dat ondanks alle ophef van toen, zes Nederlandse banken (nog steeds) bijdroegen aan controversiële wapenhandel. En in september dit jaar bleek uit onderzoek van de Eerlijke Bankwijzer dat zeven banken vestigingen hebben in belastingparadijzen en ‘vaag’ zijn over betrokkenheid bij belastingontduiking, waardoor ontwikkelingslanden enorm veel geld mis kunnen lopen.

‘Zit jouw geld goed?’

Het debat ‘Zit jouw geld goed?’ moet studenten en andere geïnteresseerden over dit thema aan het denken zetten. ‘Consumenten kunnen best wat invloed uitoefenen op banken. Banken moeten in deze tijd een goed verhaal hebben, moeten hun beleid en handelen kunnen verantwoorden’, zegt Titus Bolten, mede-initiatiefnemer van de Eerlijke Bankwijzer. De Eerlijke Bankwijzer werd in 2009 opgericht en schijnt licht op het investeringsbeleid van banken en hoe dat uitpakt in de praktijk. Zo maakt het inzichtelijk welke banken al dan niet duurzaam investeren. ‘Het doel is niet per se dat consumenten overstappen, maar dat banken verduurzamen.’

Hoewel vooral de investeringen in de foute wapenhandel het nieuws haalden, is dat zeker niet het enige waar de Eerlijke Bankwijzer op let. ‘Banken doen bijvoorbeeld ook zaken met palmoliebedrijf Wilmar, dat in Oeganda illegaal land ontbost voor de aanleg van nieuwe plantages. Daarvoor worden lokale boeren onrechtmatig van hun land verdreven. Zo worden miljoenen geïnvesteerd in landroof’, legt Bolten uit.

‘De praktijk is niet zwart-wit’

Het lijkt simpel: banken kunnen bijdragen aan duurzame en eerlijke handel en aan groene energie door hun investeringen en kunnen kinderarbeid, conflictmijnen en de wapenindustrie gewoonweg mijden. De Eerlijke Bankwijzer heeft tien ‘gevoelige sectoren’ waarop het banken beoordeelt, volgens Bolten gebaseerd op internationale richtlijnen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Als alle banken die richtlijnen volgen, zouden ‘foute bedrijven’ niet meer zo gemakkelijk aan hun geld kunnen komen. Toch?

Er zitten echter ook haken en ogen aan, volgens bedrijfsethicus Arnaud Cohen Stuart van ING. ‘De praktijk is niet zwart-wit.’ Zo is volgens de Eerlijke Bankwijzer steun aan kolencentrales slecht voor het milieu, en krijgt een bank daardoor een rood, boos gezichtje in het overzicht. ING kiest er echter voor om kolencentrales in Polen wel te financieren. ‘We willen duurzame energie bevorderen, maar dat is niet in alle landen bereikbaar. Kolen zijn in Polen een betere optie voor de economie, dus kiezen we er voor om toch die kolencentrale te steunen.’

Een ander probleem is dat de minder controversiële ‘echt foute’ sectoren, zoals clusterbommen in de wapenindustrie, vaak weinig transparant zijn. Cohen Stuart noemt als voorbeeld een bedrijf in Singapore waar ING vroeger in investeerde, dat bleek te handelen in clustermunitie. ‘We werden daarop gewezen door Amnesty International, en waren ons daar helemaal niet van bewust op dat moment. Een fout, die we hebben rechtgezet. Ik wil daarbij ook benadrukken dat het financieren van clustermunitie tot 2013 niet illegaal was. Maatschappelijk verantwoord ondernemen gaat natuurlijk verder dan de wet, maar het was dus niet verboden wat we deden.’

Een ander voorbeeld is het bedrijf  EHDS, ook gesteund door ING, dat bestaat voor de helft uit de productie van Airbus-vliegtuigen. Maar voor de andere helft stopt het zijn geld in kernwapens, en die staan bij ING op de lijst van controversiële thema’s, waar ze geen geld in willen stoppen. ‘Maar we willen wel de economie stimuleren door de burgerluchtvaart te helpen financieren, Airbus dus. Daarom kozen we er voor om een clausule bij de overeenkomst te voegen, waarin staat dat EHDS het geld overal in mag stoppen, behalve in kernwapens.’

Hoewel het dus voor banken lastig is, hebben zij de taak om goed te onderzoeken waar hun geld heen gaat, en daar ook naar te handelen. Je begeeft je op glad ijs door te zeggen dat het boycotten van de wapenindustrie door banken alles oplost. ‘Wat is de wapenindustrie?’, vraag Lou Keune zich af, als econoom verbonden aan de faculteit Sociale Wetenschappen van de UvT. ‘Defensie valt daar ook onder. Is dat controversieel? Banken moeten vooral een kritische dialoog voeren met bedrijven.’ 

Wat is duurzaam?

Wie op de Eerlijke Bankwijzer kijkt naar het bankenoverzicht met groene blije en rode boze gezichtjes, ziet dat bijvoorbeeld ASN duurzaam bezig is is. ‘Maar wat is duurzaam eigenlijk? Je kan als bank ervoor kiezen niet te investeren in controversiële wapens, kinderarbeid of vervuilende energie. Is dat dan direct duurzaam?’, vraagt Arnaud Cohen Stuart zich af. Ook de factchekcers van NRC-next zochten een genuanceerd beeld en doken in het ASN-jaarverslag van 2011 en constateerden dat slechts een fractie van hun investeringen ook daadwerkelijk ‘duurzaam’ zijn (volgens hun definitie): 189 miljoen op een totaal van 9,8 miljard. ‘Dat is ook te wijten aan een gebrek aan duurzame projecten’, stelt Keune. ING’er Cohen Stuart vult aan: ‘Je moet je geld wel ergens kwijt kunnen.’

Utopie?

Het is maar de vraag of er inderdaad te weinig duurzame projecten zijn, maar dat wil niet zeggen dat een bank dan maar met ‘foute’ bedrijven in zee moet gaan. Er bevindt zich een schatkist aan bedrijven die zich in ieder geval níet met vuile zaken bezig houden. Maar de kwestie blijft ingewikkeld en raakt aan grote ontwikkelingsvraagstukken die niet één-twee-drie op te lossen zijn. Want als banken zich terugtrekken uit ‘foute’ investeringen of beleggingen, wordt dat gat zo weer gevuld door andere partijen. Aandelen worden simpelweg verkocht, dus kunnen bedrijven die boeren uitbuiten, slaven handelen of clusterwapens produceren gewoon hun gang blijven gaan. Misschien is het geen utopie om te denken dat banken niet meer investeren in dergelijke onduurzame bedrijven, er is zeker nog werk te doen voor de Eerlijke Bankwijzer. Die pretendeert dan ook niet om de grote ontwikkelingsproblemen op te lossen. Maar banken, als maatschappelijke nutsbedrijven,  en consumenten kunnen een statement maken en zo bijdragen aan een betere wereld.

De resultaten van ‘Vijf jaar Eerlijke Bankwijzer’ werden gisteren in boekvorm gepresenteerd aan minister Ploumen. Ook werd bekend dat de Eerlijke Bankwijzer zich in zes landen internationaal gaat manifesteren onder de naam ‘Fair Bank Guide’. Lees hier het persbericht en het boek.