Bill Gates heeft momenteel een vermogen van 81,6 miljard dollar en zijn Bill and Melinda Gates Foundation had afgelopen jaar 3,6 miljard dollar te besteden. Ben je dan een weldoener of een krent? Marc Broere sloeg de bijbel open en geeft antwoord aan de hand van het verhaal van Jezus over de Arme Weduwe.

Het is alweer een ruime week geleden dat Bill Gates in Nederland was, een bezoek dat u niet ontgaan kan zijn. Tijdens zijn bliksembezoek was er een bijeenkomst met een vooraf geselecteerde groep mensen uit de ontwikkelingssector, een ontmoeting met premier Rutte en PvdA-fractieleider Samsom, een optreden in de College Tour en net als bij ieder bezoek nog één interview, in dit geval met NRC Handelsblad. Ik zag een foto van het optreden van Gates voor de ontwikkelingssector, waar de bewondering stond af te lezen op de gezichten van de mensen die op de eerste rijen zaten. Via de sociale media reageerde Christiaan Verweij: ‘Ik kijk verbaasd op vanwege het feit dat het publiek zo verliefd naar de rijke zakenman staat te kijken. Dat zijn volgens mij toch allemaal mensen die in de sector internationale samenwerking actief zijn. Die zouden toch beter moeten weten? Of misschien een kwestie van slechte smaak.’

Ik heb begrepen dat er tijdens de bijeenkomst slechts één kritische vraag is gesteld, en die kwam niet uit de sector maar van hoogleraar ontwikkelingsstudies Paul Hoebink uit Nijmegen. En dat moet dan voortaan allemaal gaan pleiten en beïnvloeden op het terrein van gevoelige thema’s, denk je dan toch onbewust. Als je Bill Gates al geen kritische vraag durft te stellen….

Moreel appèl

Laat ik vooropstellen dat ik een genuanceerde mening heb over Bill Gates. Ik vind het een hele goede zaak dat hij met zijn Bill en Melinda Gates Foundation ziektes als malaria, aids en tuberculose massaal te lijf gaat. Ook het feit dat hij de Nederlandse regering aanspreekt op de bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking vind ik heel plezierig. Eigenlijk is het best wel tekenend dat uitgerekend Bill Gates enkele jaren terug met het morele appèl aan de Nederlandse regering kwam om niet op hulp te bezuinigen, terwijl de ontwikkelingssector met de campagne #jekrijgtwatjegeeft vooral aan het communiceren was dat we uit eigenbelang niet moesten bezuinigen op ontwikkelingshulp. Ik vond dat toen een beetje de omgekeerde wereld.

Toch heb ik ook een aantal kanttekeningen bij de goede bedoelingen van Bill Gates.

In het interview met NRC werden ook een aantal cijfers genoemd. Volgens Forbes Magazine is Bill Gates de rijkste man ter wereld en was zijn totale vermogen begin van deze maand 81,6 miljard dollar. Op dezelfde pagina staat ook het bedrag dat de Bill and Melinda Gates Foundation in 2013 te besteden had, namelijk 3,6 miljard dollar. Dat is een enorm bedrag. Ter vergelijking: de Wereldgezondheidsorganisatie WHO  had in 2012 ongeveer 2 miljard te besteden en alle Oxfams in de wereld bij elkaar ongeveer 1,2 miljard.

Een bijbelse parabel

Het bedrag is dus enorm. Maar is Bill Gates daarmee wel echt zo vrijgevig? 3,6 miljard op een vermogen van 81,6 miljard. Dat is een percentage van 4,4 procent. Ben je dan een weldoener of een krent? Ik weet van veel mensen uit de ontwikkelingssector dat ze zelf ook veel aan goede doelen overmaken, en vooral ook vaak hun eigen initiatieven hebben met mensen die ze persoonlijk kennen uit het veld of zijn tegengekomen tijdens hun werk. Ik denk dat velen van hen ook zeker wel op minimaal 4,4 procent van hun inkomen zitten die ze zo in een betere wereld investeren.

Ik moest daarbij denken aan een passage uit de bijbel, namelijk het verhaal van de Arme Weduwe. In het Evangelie van Markus, staat in de verzen 41-44 geschreven. ‘Gezeten tegenover de offerkist, bekeek Hij (Jezus, mb) hoe de menigte kopergeld in de offerkist gooide. Veel rijken gooiden er veel in. Er kwam een arme weduwe, die er twee muntjes in gooide, ter waarde van een quadrans. Hij riep zijn leerlingen bij zich en zei tegen hen: “Ik verzeker jullie, die arme weduwe gooide meer in de offerkist dan alle anderen. Want allen gooiden er iets in van hun overvloed, maar zij gooide er van haar armoede alles in wat ze had, heel haar levensonderhoud.”

Schijnvromen

In dit fragment veroordeelt Jezus de houding van de schriftgeleerden en contrasteert de auteur van het Markusevangelie de houding van de weduwe tegenover deze van de schijnvromen.

Nu gaat het me te ver om Bill Gates als een ‘schijnvrome’ te bestempelen, maar toch kreeg ik een ongemakkelijk gevoel toen ik het interview in NRC las. Het interview begint heel inhoudelijk met de visie van Gates op de lessen die we uit de Ebola-crisis kunnen trekken. Gates blijkt opvallend goed ingevoerd te zijn in de materie. Maar het interview krijgt een ongemakkelijke wending als de redacteur van NRC kritisch begint door te vragen en gevoelige onderwerpen ter sprake brengt: het onderwerp van nauwelijks werkende gezondheidsstructuren in ontwikkelingslanden, de kritiek dat de trage reactie van de WHO op de uitbraak van Ebola komt doordat Gates met geoormerkte schenkingen aan de WHO alle aandacht in de richting van polio zou dwingen. Dit sluit overigens ook aan bij de kritiek die  Francis Omaswa van het African Centre for Global Health and Social Transformation in het volgende nummer van Vice Versa naar voren brengt: grote donoren komen vaak topdown met hun projecten en prioriteiten binnen, maar weigeren te investeren in lokale gezondheidsstructuren, terwijl dit de meest duurzame oplossing zou zijn.

Investeringen

De lichaamstaal van Gates raakt volgens de redacteur van NRC geïrriteerd als hij de kritische vraag krijgt waarom hij wel geld, maar geen economische macht weggeeft. Het trustfonds van de Bill and Melinda Gates Foundation investeert bovendien in ondernemingen die niet uitblinken in maatschappelijk verantwoord ondernemen, zoals Exxon Mobile, Coca Cola en McDonalds, houdt de journaliste hem voor. Maar volgens Gates leveren deze investeringen ‘solide rendement op die ik nodig heb om levens mee te redden’. Ook een vraag over Piketty en de toenemende ongelijkheid in de wereld, wuift hij naar mijn mening net iets te makkelijk weg om zijn antwoord te eindigen met de dooddoener. ‘Laten we van gelijkheid geen doel op zich maken. Ik bedoel: in Noord-Korea zijn geen grote inkomensverschillen.’

Nu ik nog eens verder denk zou je eigenlijk bij de 4,4 procent die Bill Gates weggeeft ook nog punten en een percentage moeten aftrekken voor het investeren in weinig maatschappelijk verantwoorde ondernemingen, vanwege het feit dat hij weigert zijn economische macht af te staan en omdat hij lokale gezondheidsstructuren naar de marge dringt met zijn prominente aanwezigheid in landen. Strafpunten dus.

Is Bill Gates nu een weldoener of een krent? Ik waag me niet aan een uitspraak. Want, zoals voormalig Woord en Daad directeur Dicky Nieuwenhuis, me terecht met een andere bijbeltekst uit Matthëus 7 waarschuwde: ‘Oordeelt niet opdat gij niet geoordeeld worde.’