Gistermiddag tekenden Minister Ploumen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en vijf Nederlandse energieproducenten (E.ON Benelux, EPZ, Essent, GDF Suez Energie Nederland en Nuon Energy) een convenant over verantwoord ondernemen in de steenkoolketen. Hierin staan de afspraken om de sociale en milieuomstandigheden in de steenkoolmijnen van Colombia, Zuid-Afrika en Rusland te verbeteren. De belangrijkste punten: aanspreekbaarheid, transparantie en een klachtenmechanisme.

Afgelopen jaar hebben de energiebedrijven en de overheid nagedacht over de  rol en verantwoordelijkheid die ze hebben voor het verbeteren van de omstandigheden in mijnen en de invulling daarvan. Er zijn nieuwe afspraken gemaakt. Volgens Ploumen laten de Nederlandse bedrijven zien dat zij hun verantwoordelijkheid serieus nemen en erkennen dat ze een maatschappelijke rol hebben. Bovendien vormen ze zo een voorbeeld voor hun Europese collega’s.

Vertraagd door een druk dagschema neemt minister Ploumen plaats aan de al volle tafel voor de ondertekening van het steenkoolconvenant. Tijdens het zetten van haar handtekening zegt ze: ‘Het is een beetje een cliché. Enerzijds is het een afronding van een proces waarin we af en toe andere posities innamen, maar waarbij we uiteindelijk toch goed tot elkaar zijn gekomen.’ Ze verwijst daarbij ook naar het debat dat in de samenleving werd gevoerd over verantwoorde steenkolen. ‘Aan de andere kant is het juist ook een begin, waarbij we met elkaar de afspraken gaan uitvoeren.’ In het convenant staan drie punten centraal: aanspreekbaarheid, transparantie en een klachtenmechanisme. Volgens de minister hebben deze punten extra aandacht nodig.

Audits

De meeste aanwezige energiebedrijven zijn ook betrokken bij het initiatief Bettercoal. Ploumen stelt vast dat het proces wat nu in Nederland gaande is een positieve impact heeft op Bettercoal. De energiebedrijven hebben hiermee andere landen verplicht stil laten staan bij verantwoordelijkheid in de hele kolenketen. Voor Ploumen betekent Bettercoal een goede samenwerking met betrokken collega’s in de EU, zoals Zweden, Duitsland en Frankrijk, om problematiek te agenderen. ‘We moeten er met elkaar een race to the top van maken, maar het werk is nog niet gedaan.’

Ook de energiebedrijven zijn blij met het convenant en geloven in verbetering in het veld. Er zijn afspraken gemaakt om meer openheid te geven over de herkomst van kolen, maar dat is niet het hoofddoel, zo stelt Frans Geers, Director Generation van E.ON. De grootste belofte is dat de energieproducenten hun toeleveringsketens kritisch zullen onderzoeken op mogelijke misstanden en mijnbouwbedrijven aan te spreken op eventuele aangetroffen problemen.

Ploumen wil niet alleen in Nederland bezig zijn met concrete verbeteringen. Ze kijkt daarom naar de hele keten en begint bij het begin van de keten: de mijnen. De minister wil met zowel mijnbouwbedrijven spreken als met lokale overheden, die een steun vormen voor de bedrijven. Goed zicht op de hele keten kan er voor zorgen dat de arbeidsomstandigheden volgens bepaalde standaarden gaan en er verbetering kan komen.

Dialoog

Tijdens haar reis wil Ploumen met de Colombiaanse regering spreken over de voortgang van het vredesproces en wat dat betekent voor de slachtoffers in de mijnbouw regio’s. De minister wil zicht krijgen op wat Nederland kan bijdragen op bijvoorbeeld het gebied van transitional justice. Hiermee hoopt ze niet alleen de arbeidsomstandigheden te verbeteren, maar ze hoopt ook dat de betrokken partijen in Colombia hun verantwoordelijkheid zullen nemen als het gaat om de gesprekken en de nasleep van wat er in de voorgaande jaren gebeurd is. Het is verder aan Colombiaanse overheid en de slachtoffers om met elkaar in gesprek te gaan over schadevergoeding en op welke manier de slachtoffers genoegdoening willen.

Ook stuurt de minister aan op de dialoog tussen werknemers, werkgevers en vakbonden over de fysieke omstandigheden in de mijnen. Binnen al die partijen zijn er nog wel wat problemen te vinden. De rapporten zeggen dat er bijvoorbeeld nog verbetering kan komen voor de vrijheid van vakbonden in Colombia. ‘Niet alles kan in een keer opgelost worden maar de belofte van verbetering moet zichtbaar zijn’, aldus Ploumen.

Het is een handelsmissie waarbij de economische samenwerking tussen Nederland en Colombia moet worden versterkt en waarbij mensenrechten hoog op de agenda staan. Het is ook de bedoeling om anderen partijen, die ook kolen uit die specifieke mijnen willen, te laten zien waar ze aan toe zijn en waar hun inbreng verwacht wordt. ‘Het lijkt me een run to the top’, aldus Ploumen.

Een lichtpuntje met een randje ontevredenheid

Na afloop van de bijeenkomt gaf Marianne Moor, senior programme officer Latijns-Amerika bij PAX, haar reactie op het steenkolenconvenant. Moor ziet een positief puntje in het convenant: ‘Er worden mogelijkheden verkent voor een dialoog tussen de slachtoffers en de mijnbouwbedrijven.’ Daarmee is de genoegdoening echter nog niet in zicht, de bedrijven moeten de dialoog namelijk ook willen aangaan. PAX vindt het daarom belangrijk dat zowel de Nederlandse overheid en energiebedrijven, tijdens de reis, publiekelijk een oproep doen aan de mijnbouwbedrijven om met de slachtoffers in gesprek te gaan.

Op het moment ziet PAX meer bereidheid bij de minister dan bij de energiebedrijven. ‘De energiebedrijven hebben niet of nauwelijks stappen gezet. Met het convenant worden bijvoorbeeld geen stappen gezet voor transparantie op individuele basis. De bedrijven willen alleen groepstransparantie en dat zorgt ervoor dat de consument geen keuze heeft om te kunnen veranderen van energiebedrijf’, aldus Moor.

PAX vindt het ook verontrustend dat de energiebedrijven alleen willen inzetten op audits (evaluatie, red.) via Bettercoal. Moor vertelt dat er net een audit van het meest beruchte mijnbouwbedrijf Drummond achter de rug is, die tamelijk desastreus is verlopen. De eenzijdigheid en ontransparante vorm van het proces van de audit zit PAX niet lekker. De slachtofferproblematiek is niet in de audit meegenomen, en met betrekking tot de andere onderwerpen zijn de relevante gemeenschappen en ngo’s niet gehoord. De energiebedrijven gebruiken de audit als rechtvaardiging voor de inkoop van kolen bij Drummond. Daar is Moor het niet mee eens: ‘Het is een schaamlap. Het is de manier om de goedkope steenkool van Drummond te kunnen blijven afnemen.’

Marianne Moor hoopt op twee dingen tijdens de reis. Ten eerste hoopt ze op een publiek statement richting de mijnbouwbedrijven en ze hoopt dat ook de Colombiaanse overheid bereid is om zich daar achter te scharen. Op de tweede plaats moet er een concrete invulling komen van het convenant voor de slachtoffers van geweld. Als laatste moet de verkenning van het dialoog zich tijdens de reis verder uitkristalliseren in een concrete afspraak over een eerste gesprek tussen de partijen.

Minister Ploumen gaat aanstaande zondag voor een handelsmissie naar Colombia. Samen met de energiebedrijven, een delegatie van de Tweede Kamer en een aantal maatschappelijke organisaties zal ze en bezoek brengen aan de César regio, waar veel steenkoolmijnen liggen.