Vice Versa berichtte in juli al over het Human Development Report 2014, met als grootste focus  ‘de kwetsbaren’ in de wereld. Maar wat kunnen we hier concreet van leren? Wat zijn de uitdagingen in de praktijk en hoe kunnen we ontwikkelingsbeleid legitimeren? Afgelopen vrijdag werd het rapport officieel gepresenteerd door auteur Milorad Kovacevic (UNDP) op het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het rapport werd belicht vanuit praktisch, academisch en beleidsmatig perspectief.

Het Human Development Report (HDR) 2014, met de titel ‘Sustaining Human Progress: Reducing Vulnerabilities and Building Resilience’, komt op een goed moment. Met de ontwikkelingstop in 2015 in het vooruitzicht, wordt vooruitgekeken naar de plannen ná de Milleniumdoelen.  ‘Het belangrijkste is niet dat die doelen behaald worden, dat er onderwijs is, en fatsoenlijke leefomstandigheden voor iedereen in de wereld, maar dat de behaalde resultaten blijvend zijn’, zegt een van de auteurs en chef statistiek, Milorad Kovacevic. Het is natuurlijk goed dat er minder mensen onder de armoedegrens leven. Maar die grens is heel zwart-wit. Mensen die er nét boven leven, zitten ook in een kritieke zone. Zij kunnen weinig schokken aan, zoals een natuurramp, gewelddadig conflict of ebola-uitbraak. De veerkracht van die kwetsbare groepen moet daarom bevorderd worden, zodat zij niet terugvallen. Dat is het belangrijkste punt uit het rapport. Lees hier het beknopte overzicht van de bevindingen van de HDR-onderzoekers.

Productiebanen voor de kwetsbaren

Na de presentatie geeft een panel haar reacties. Duurzame ontwikkeling is niet gemakkelijk. ‘Ons beleid richt zich op inclusie’, zegt Reina Buijs van Buitenlandse Zaken. De prioriteit ligt volgens haar in structurele transformatie. Inclusie moet bevorderd worden in de vorm van vrouwenrechten en gezondheid en het ondersteunen van ondernemers in ontwikkelingslanden, het liefst jong en vrouwelijk. Belangrijk uit het rapport is volgens Buijs het vormen van banen in de productie. ‘Een land of regio kán economisch groeien zonder productiebanen, maar het goede aan die banen is juist dat de kwetsbaren daarin kunnen worden meegenomen.’ Buijs koppelt het doel dat ‘kwetsbaren een stem moeten krijgen’ direct aan het eigen beleid van het ministerie: advocacy en het beïnvloeden van beleid, in landen waar de ruimte daarvoor beperkt is.

‘Het HDR kijkt onvoldoende naar lokale context’

Aletta van der Woude van Oxfam Novib is de enige die echte kritiek levert op het rapport.  Oxfam ziet ongelijkheid als ‘het hart van Human Development’, en daar wordt in het HDR grote aandacht aan besteed. ‘Maar het rapport geeft geen concrete oplossingen.’ Waar het rapport vooral kijkt naar staten en regionale overheden, vind Van der Woude dat we meer naar de mensen zelf moeten kijken, naar hun capaciteiten en mogelijkheden om die te versterken. Zo kunnen de kwetsbaren straks misschien wél schokken aan. Het rapport kijkt ook niet naar de context, impliceert zij, maar er wordt een globale oplossing gezocht, maar die is niet overal zomaar toe te passen. Waar komt ongelijkheid vandaan? Wat zijn de structurele oorzaken ervan? Die vragen moeten we lokaal beantwoorden. Het écht betrekken van lokale betrokkenen en het taxeren van lokale risico’s moet centraal staan. ‘Veerkracht en weerbaarheid zijn moeilijk te bereiken in conflictgebieden, maar het ís mogelijk.’ Dat heeft Oxfam bijvoorbeeld in Niger weten te bereiken, zegt Van der Woude, door het herstellen van de lokale markt. ‘Dat was een specifiek verzoek van de lokale bevolking zelf.’

De rol van vrouwen

Mirjam van Reisen, professor International Social Responsibility aan de Universiteit van Tilburg, benadrukt de positieve rol van vrouwen in het versterken van de weerbaarheid van groepen. Zij spelen een belangrijke rol in gewelddadige conflicten, omdat zij bezig zijn met alles behalve het conflict zelf, zoals voedsel en een dak boven het hoofd van het gezin. Vrouwen moeten dus ondersteund worden in hun participatie in de samenleving. ‘Het Human Development Rapport geeft het idee dat weerbaarheid en veerkracht belangrijk zijn na 2015, maar dat is het nu al. Kijk naar de Ebola-crisis.’ Daarin is volgens Reisen te zien dat niet alleen de gezondheid van de bevolking een rol speelt, maar ook de politieke reacties. We moeten dus verder kijken dan dat.  ‘Het is een goed streven om op veerkracht in te zetten, maar we moeten uitkijken dat we geen financiële steun in en uit gaan drijven. We hebben een structurele aanpak nodig, niet alleen in de Ebola-crisis, maar over het algemeen.’ Reisen sluit af met de conclusie dat weerbaarheid over zorg gaat. En zorg, dat betekent verschillende dingen op verschillende plekken in de wereld. In ieder geval moeten vrouwen volgens haar meer betrokken worden.

Voorzichtige kritiek

Na ieders woord volgen vragen en reacties; uit het publiek, maar allerleerst van auteur Kovacevic. Het HDR heeft volgens hem wel een globale insteek, reagerend op Aletta van der Woude van Oxfam, ‘maar er is natuurlijk enorme ruimte voor nationaal en regionaal beleid. Lees het rapport nauwkeurig en zie dat er veel aandacht is besteed aan de oorzaak van ongelijkheid en ook aan genderverschillen.’

Een vertegenwoordiger van ICCO ziet veel waarde in het benoemen van veerkracht en agency. ‘Het HDR is zelfs niet alleen in ontwikkelingslanden toepasbaar, maar ook in Nederland. Ook hier kunnen de relatief kwetsbaren wel wat veerkracht gebruiken. Tenslotte is er kritiek op de universele waarden, die overal toegepast ‘zouden moeten worden’ volgens het HDR. Want zijn die waarden van onderwijs en het opstaan voor je rechten wel universeel? Wordt daar niet overal anders invulling aan gegeven? Op die vraag antwoord Kovacevic: ‘Het gaat niet om one-size-fits-all, maar om een globaal raamwerk voor basisveiligheid.  Daarbij is voldoende ruimte voor ieders interpretatie, maar de bescherming van kinderen, moeders, werklozen en andere kwetsbaren staat voorop.’

Voorzichtige kritiek dus tijdens de presentatie van het Human Development Report. Maar desondanks een nuttige reflectie op een rapport waar je wel even tijd voor nodig hebt om het geheel te lezen.

Lees hier de samenvatting van het HDR 2014.