De ‘He for She’ campagne wil mannen betrekken bij de verbetering van de positie van vrouwen, maar op welke manier? Columniste Brenda Bartelink sprak met religieuze leiders in Kenia over de verhoudingen tussen mannen en vrouwen. Ze ontdekt dat naast ideeën over gelijkheid, de woorden die je kiest wel degelijk belangrijk zijn.

“Spreek je Swahili?”, vraagt de een dame in een winkel in Nakuru, Kenia aan me? “Uh nou nee, een paar woorden die ik heb opgepikt in Tanzania een aantal jaar geleden”, antwoord ik. “O Tanzania, daar zijn ze zo beleefd, daar doen ze dit”, ze valt op haar knieën en doet me alsof ze me iets aanbiedt. “De vrouwen daar aanbidden hun man, wij Kenianen doen dat niet, wij komen voor onszelf op, daarom trouwen mannen in Kenia liever met een vrouw uit Oeganda of Tanzania”, legt ze uit.

Het is niet de eerste keer dat ik mensen in Kenia zo hoor praten over de relatie tussen vrouwen en mannen. Eerder die week interviewde ik samen met een collega een aantal lokale leiders in een buitenwijk van Nairobi. Een van de traditionele leiders gaf ons de indruk dat er eigenlijk geen problemen zijn met de positie van vrouwen in Kenia. “In de afgelopen twintig jaar zijn vrouwen geëmancipeerd, alle meisjes gaan nu naar school.” Maar uit andere gesprekken maak ik op dat vrouwen en meisjes nog steeds kwetsbaar zijn. Vrouwen worden vaak geslagen door hun echtgenoot, en meisjes worden slachtoffer van seksueel geweld, thuis en op straat.

Hoe kan een man nou borstvoeding geven?

Ik vraag een leider van een lokale pinksterkerk, toevallig ook een vrouw, naar de emancipatie van vrouwen in Kenia. Ze noemt de Wereldvrouwenconferentie in Beijing, die bijna twintig jaar geleden werd georganiseerd en tot veel initiatieven leidde om de positie van vrouwen te verbeteren.Maar ze vertelt me ook dat veel mannen bang werden dat vrouwen de baas zouden worden over hen. In een groepsinterview met een aantal kerkelijke leiders later die dag zegt één van de aanwezige vrouwen: “Hoe kan een man nou borstvoeding geven, of een kind dragen, mannen en vrouwen zijn fysiek verschillend. Dat was de reactie die we kregen als we betoogden dat mannen en vrouwen gelijk waren en daar hield het vaak op.”

Een andere geïnterviewde gaat verder en stelt dat vrouwen meer voor zichzelf opkomen, maar daardoor ook sneller in conflictueuze en gewelddadige relaties komen. De algemene perceptie onder de vrouwen en mannen was dat initiatieven om vrouwen te emanciperen een negatief effect hadden, ze vormden een bedreiging voor de relaties tussen mannen en vrouwen.

Familierelaties zijn een hot topic

Familierelaties zijn een hot topic in Kenia, tenminste als ik afga op een paar kranten die ik die week inkeek. ‘The Nairobian’, een krant die eenmaal per week verschijnt, noemde de stijging in echtscheidingszaken in Nairobi zorgelijk: “Kenya could be facing a social crisis” is de eerste zin van een artikel over het onderwerp. Bisschop Allan Kiuna van Jubilee Christian Church komt aan het woord en benadrukt dat mensen veel te makkelijk scheiden: “Culturele waarden eroderen onder invloed van westerse cultuur”, wijst hij als één van de factoren aan. Dat zorg over (huwelijkse) relaties nieuwswaardig is, laat ook een artikel in een wat meer lifestyle georiënteerd deel van dezelfde krant zien. Hier geeft Roxanne tips die leiden tot een geslaagd huwelijk “till death do us part”.

Ook in andere kranten zag ik vaak artikelen over relaties, huwelijk en gezin.Opvallend vond ik. Het zijn geen thema’s die ik vaak tegen kom als ik in Nederland een krant open sla. En hoe het met jullie zit weet ik niet, maar ik ben me toch altijd zeer bewust van hoe ik op sociale media als Facebook en Twitter over kom:  liever avontuurlijk en professioneel dan als een familiemens. Al ben ik dat laatste heus ook!

Een goed seksleven als basis voor goed huwelijk

Omdat je nooit alleen op je eigen indrukken af moet gaan, besloot ik ook wat beter geïnformeerd onderzoek te lezen. Antropologe Rachel Spronk schrijft over het Christelijke tijdschrift Parents Magazine dat in Nairobi op straat wordt verkocht. Hierin wordt vaak en op vrij expliciete wijze aandacht besteed aan het belang van een goed seksleven als basis voor een goede huwelijksrelatie. Ook las ik dat juist de nadruk op een goede huwelijksrelatie in pinksterkerken in landen de emancipatie van vrouwen in de hoofdsteden van Botswana en Mozambique bevordert. Ze trouwen niet meer omdat hun familie dat wil, maar met de man die zo zelf goed genoeg bevinden, aldus  antropologen Rijk van Dijk en Linda van de Kamp.

In haar inmiddels beroemde speech voor He for She, breekt Emma Watson de lans voor het feminisme. Niet het woord, maar het idee er achter is belangrijk, betoogt ze. Maar, vraagt ze zich af, hoe kunnen we verandering in de wereld bewerkstelligen als de helft van de wereldbevolking niet deelneemt aan de conversatie? Daarop nodigt ze mannen uit om gendergelijkheid ook als hun missie te zien. De noodzaak om mannen te betrekken bij het streven naar gendergelijkheid resoneert met de gesprekken die ik optekende tijdens het onderzoek in Nairobi. De mannen die ik sprak, veelal religieus leider, waren gemotiveerd om zich in te zetten tegen onderdrukking van vrouwen door het besef dat niet ging om ‘he’ or ‘she’, maar om allebei. Op de Huff Post maakt Amy McCarthy zich boos op de He for She campagne omdat het nog altijd leunt op tegenstellingen tussen mannen en vrouwen. Hoe zit het met mensen die niet zo netjes passen in het hokje ‘man’ of ‘vrouw’?, vraagt MacCarthy zich af. Ze heeft een punt, vind ik. Wanneer ik het via de verhalen in Nairobi bekijk, zie ik dat internationale campagnes en landelijke wetgeving ontoereikend zijn of een tegengesteld effect hebben.

Het is tijd om in een specifieke context zelfde mogelijkheden tot verbinding te leren kennen. Daarbij gaat het niet altijd alleen om ideeën, maar zijn woorden ook belangrijk. Laat dat voor de mensen die ik in Nairobi sprak nou eerder het woord familie zijn dan het woord gender!

Brenda Bartelink werkt voor het Kennis Centrum Religie en Ontwikkeling bij Stichting Oikos. Hier is ze betrokken bij diverse projecten rondom religie, gender en seksualiteit. Het onderzoek dat in deze column wordt genoemd voert ze, samen met het Centre forReligion, Conflict and the Public Domain, uit in opdracht van World Vision. In het kader van de Leergang Religie en Seksualiteit organiseert ze regelmatig bijeenkomsten over deze thema’s. Meer informatie hierover vind je op www.religie-en-ontwikkeling.nl. Volgen kan ook via @RelDev op twitter of  @RelDevSpeaks op Facebook.