Afgelopen vrijdag nam de Zimbabwaanse Pedzisai Maedza de ‘Africa Thesis Award’ van het African Studies Centre in ontvangst tijdens de tweede dag van het Africa Works congres in Leiden. Met zijn masterscriptie genaamd ‘Theatre of testimony: an investigation in devising asylum’ biedt de 27-jarige Maedza een nieuwe kijk op het belang van getuigenissen van zowel slachtoffers als geweldplegers binnen wetenschappelijk onderzoek.

Sinds 11 mei, 2008 wordt Zuid-Afrika geteisterd door tal van gewelddadig incidenten tussen lokale gemeenschappen, Afrikaanse vluchtelingen en migranten. Veel van deze vluchtelingen die het geweld in eigen land proberen te ontvluchten, ontvangen in Zuid-Afrika evenmin een warm welkom. Publiekelijk geweld, vernielingen van woningen of andere bezittingen en verkrachtingen zijn aan de orde van de dag. Hele gezinnen zijn het slachtoffer geworden van de aanhoudende gewelddadigheid en sommigen van hen moesten dit zelfs met de dood bekopen. Het nieuws dat uiteindelijk het mondiale publiek bereikt blijft beperkt tot een weergave van het aantal slachtoffers, maar het ware verhaal achter al dit verdriet blijft voor velen onbekend. Zoals theatermaker Maedza zelf al refereert naar de Ierse toneelschrijver Samuel Beckett, ‘zijn woorden uiteindelijk alles wat we hebben’ en door een platform op te zetten voor zowel ontevreden burgers alsmede de migranten kan de situatie wellicht beter begrepen worden en soortgelijke aanvallen in de toekomst mogelijk voorkomen.

Van theater naar wetenschap

In 2010 behaalde Maedza aan de Universiteit van Groter Zimbabwe in Masvingo zijn bachelor in theater studies, gevolgd door een master in drama in 2014 aan de Universiteit van Kaapstad. Zijn onderzoek is een intersectie van drie onderzoeksgebieden, namelijk testimonia theater, migratie en mobiliteitsstudies, en als laatste conflict en geweld. Het is op zo’n manier gestructureerd dat de focus ligt op de getuigenissen van vluchtelingen die conflictgebieden in eigen land proberen te ontvluchten, maar in Zuid-Afrika het slachtoffer worden van xenofobie. Wat zijn onderzoek zo interessant maakt en waarom de jury hem als winnaar heeft aangewezen voor de ‘Africa Thesis Award’, is dat Maedza een brug weet slaan tussen theater en wetenschappelijk onderzoek. ‘Als theatermaker was ik altijd al gefascineerd door de kracht van verhalen. Mijn onderzoek laat zien dat de vluchteling een interessante paradox vormt. Hij of zij wordt namelijk van buitenaf als zielig bestempeld, maar van dichtbij vormt de vluchteling een bedreiging voor de lokale omstandigheden in het land waar asiel wordt aangevraagd. In mijn onderzoek leg ik uit waarom het geweld zich voordoet en wat het geweld daadwerkelijk betekent.’

Rechtvaardigheid of toch jaloezie?

De getuigenisverklaringen van vluchtelingen die verzameld zijn door Maedza vormen het belangrijkste uitgangspunt voor drie toneelstukken, genaamd ‘The Crossing,’ ‘The Line’ en ‘Asylum:Section 22’. Het eerste toneelstuk is geschreven door Jonathan Khumbulani Nkala en gebaseerd op zijn eigen ervaring als migrant en asielzoeker in 2008. De andere twee toneelstukken vertellen de verhalen van zowel de slachtoffers als de geweldplegers om zo een completer beeld te krijgen van de ervaringen en de beweegredenen voor het geweld in Zuid-Afrika. In ‘The Line’ zijn bijvoorbeeld geluidsfragmenten gebruikt die tijdens de dataverzameling van Maedza’s onderzoek zijn  vastgelegd. Hieruit blijkt dat de geweldplegers het gerechtvaardigd vinden eigendommen van vluchtelingen te vernielen of om hen zelfs te vermoorden. ‘Laat deze mensen teruggaan naar hun eigen land. We moeten hetgeen wegnemen wat hun hier houdt,’ zegt een personage in ‘The Line.’ Veel vluchtelingen die in Zuid-Afrika terechtkomen trachten een beter bestaan op te bouwen door kleine bedrijfjes op te starten, zoals een goederenwinkel. Zij vormen dus ‘een bedreiging’ voor Zuid-Afrikaanse ondernemers die zo te maken krijgen met meer concurrentie. Een ander gehoord argument is dat de vluchtelingen de banen afpakken van Zuid-Afrikanen. ‘We moeten jullie in elkaar slaan, want jullie accepteren lage lonen en op die manier krijgen wij het nooit voor elkaar meer te verdienen’, zegt een andere personage in het toneelstuk.

Een platform vormt de oplossing

Uiteraard wordt ook het leed van de slachtoffers gedeeld met het publiek. Een moeder heeft gezien hoe haar man vermoord werd en moest daarna hulpeloos toekijken hoe haar kinderen een voor een verkracht werden. Ze vertelt dat zij en haar gezin naar Zuid-Afrika zijn gekomen om het geweld in haar eigen land te ontvluchten, maar achteraf beseft ze dat het wellicht beter was geweest om niet te vertrekken doordat ze nu alles wat haar lief is, is kwijtgeraakt. De frustratie, wanhoop en verdriet komen allemaal naar voren in de toneelstukken. Volgens Maedza zijn de drie toneelstukken zo’n succes geworden, omdat alle belanghebbenden een stem hebben gekregen. Slachtoffers, geweldsplegers en omstanders vinden op deze manier een platform om aan deel te nemen en problemen met elkaar te bespreken. Toneelstukken kunnen ervoor zorgen dat men de psyche van de mens beter begrijpt. Bovendien kan het inzicht bieden in de dynamiek van een gemeenschap. ‘Wanneer we de tijd nemen om echt goed naar elkaars verhaal te luisteren, is het mogelijk om gelijkenissen te vinden,’ legt Maedza uit. Gelijkenissen zijn volgens Maedza veel belangrijker dan het zoeken naar verschillen tussen mensen, want hierdoor is het mogelijk tot een gezamenlijke oplossing te komen en een einde te maken aan het geweld in Zuid-Afrika.

De kracht van het woord

Elk verhaal en individu is uniek. Wat Maedza het meeste opviel tijdens zijn onderzoek was de moed en vastberadenheid van de menselijke geest om weer op te staan en verder te gaan​​. ‘Geluk en tevredenheid zijn kwaliteiten die geen invloed hebben op materiële omstandigheden’, pleit Maedza.‘De mensen die ik geïnterviewd heb, hebben me geleerd om dankbaar te zijn. En alles wat we kunnen doen als mens is proberen. Proberen om onze eigen situatie te verbeteren, en als we de situatie van een ander niet kunnen verbeteren, is het minste wat we kunnen doen het in ieder geval niet verslechteren.’ Door een dialoog op te zetten tussen slachtoffers en geweldplegers krijgen mensen de mogelijkheid hun krachten te bundelen om uiteindelijk een verandering in stand te zetten.

Maedza’s thesis zelf lezen? Dat kan hier.