Op maandag 30 juni overhandigde PAX het eerste exemplaar van het rapport The Dark Side Of Coal aan minister Ploumen. Op 1 juli werd over het rapport gedebatteerd in het Humanity House. Marianne Moor van PAX ging in gesprek met de vertegenwoordiger van Glencore, een van de mijnbouwbedrijven. Ook Antonio Calvo Silva (advocaat van de slachtoffers) en Jerardith Nieto (slachtoffer) waren aanwezig’ Het ging er pittig aan toe tijdens het debat en bedrijfsleven en ngo’s stonden weer eens ouderwets recht tegenover elkaar. De beschuldigingen vlogen over en weer.

Nadat het rapport maandag overhandigd werd aan minister Ploumen, kwam er ook een reactie van de Nederlandse energiebedrijven. Ze blijven kopen van de mijnbouwbedrijven zolang de bedrijven niet zijn veroordeeld door de Colombiaanse rechter.

Advocaat Antonio Calvo Silva: ‘Ik ben bezorgd over de reactie van de energiebedrijven. Maar ik ben blij dat Glencore hier aanwezig is. Het is voor het eerst dat slachtoffers in contact kunnen komen met betrokkenen. Dit verslag lijkt misschien heel hard, maar het is een eerste stap op weg naar verzoening tussen de partijen in Colombia.’

De waarheid

Hij vervolgt: ‘Ik zou tegen de vertegenwoordigers van de bedrijven willen zeggen, dat het voor ons even pijnlijk was om te horen dat er een relatie was tussen de paramilitairen en de bedrijven in Colombia. Ik zou willen meegeven dat alle dingen die we gehoord hebben door het hele proces ‘waarheid gerechtigheid en vrede’, geen aanleiding gaf tot vrolijkheid maar tot groot verdriet. Maar het is belangrijk dat de slachtoffers de waarheid kennen; in een proces als dit is de waarheid fundamenteel om tot een duurzame oplossing te komen in Colombia.’

‘Ik denk dat het heel belangrijk het is dat consumenten in Europa weten onder welke omstandigheden steenkool wordt gewonnen in Colombia en het is ook belangrijk dat deze keten rijkdom en welzijn geeft aan iedereen, ook aan de huidige slachtoffers. Wat we willen, is gerechtigheid. We zijn allang niet meer uit op wraak. Wat we hopen, is dat we elkaar weer recht in de ogen kunnen kijken en deze zo pijnlijke pagina om kunnen slaan.’

Het rapport

Wat opvalt aan het rapport is dat er alleen getuigenverklaringen zijn die wijzen op betrokkenheid tussen de paramilitairen en de bedrijven. Er is weinig tot geen schriftelijk bewijs gevonden. Marianne Moor, programmaleider Colombia bij PAX en samensteller van het rapport: ‘Er is één schriftelijk bewijs, namelijk de contracten die Drummond (een van de bedrijven) afsloot met hun aannemer. Daar stond een fictief verhoogd bedrag op dat werd uitbetaald aan de paramilitairen. Dat proces is in handen van de Colombiaanse justitie, die contracten heb ikzelf niet ingezien.’

Wat zijn de belangrijkste conclusies naar aanleiding van de verklaringen? Moor: ‘Het zijn vooral paramilitaire commandanten die getuigenverklaringen hebben afgelegd, zowel in Colombia als in de VS. Verder zijn er verklaringen van een paar contractanten van Drummond en ex-werknemers van beide bedrijven.’ De voornaamste conclusies van die, meestal onder ede afgelegde, getuigenverklaringen zijn dat beide bedrijven, Drummond en Glencore (dochteronderneming in Colombia heet Prodeco) in de jaren negentig veiligheidsproblemen hebben gehad. Dat gaat dan om bomaanslagen, verdwijningen, en aanslagen op het  treinspoor.

Volgens een hoofdgetuige is Prodeco het eerste bedrijf dat contact heeft gezocht met de paramilitairen en heeft ze uitgenodigd voor een bezoek aan de mijn. Toen zou besproken zijn dat de paramilitairen operatief zouden worden in de streek.

Meerdere getuigen hebben verklaard dat Drummond vervolgens uitgenodigd is om aan dat initiatief deel te nemen. In december 1990 hebben de paramilitairen een specifiek front gecreëerd om te opereren rondom de mijnen. Dat front begon met veertig manschappen en eindigde vijf jaar later met 600 manschappen.

De belangrijkste verklaringen zijn van negen getuigen die zeggen dat er sprake was van betalingen van Drummond aan dat front. Vier getuigen zeggen dat er betalingen van Prodeco aan het front zijn geweest. Moor: ‘Op basis daarvan hebben we gekeken hoeveel geweld dat specifieke front op haar geweten had. Voorzichtige schattingen zeggen dat het drieduizend doden zijn, 240 verdwijningen en vijftigduizend mensen zijn van hun land verjaagd.’

Het tweede dat naar voren kwam is dat met name Drummond en de paramilitairen nauw samenwerkten op het gebied van informatie uitwisseling, datzelfde geldt voor Prodeco, en dat ging om hele gevoelige informatie die onder de werknemers werd opgedaan en dan werd uitgewisseld met de paramilitairen. Om Drummond en Prodeco te overtuigen om te blijven betalen hebben de paramilitairen een aanslag gepleegd op het treinspoor uit naam van de Guerrilla.

Betrouwbaarheid

Beide bedrijven brengen hier tegenin dat getuigenverklaringen van criminelen in de gevangenis niet betrouwbaar zijn. Hoeveel waarde moeten we hechten aan de getuigenverklaringen? Moor: ‘Er zijn paramilitairen die veel getuigenverklaringen hebben afgelegd, zowel in Amerika als in Colombia. Die verklaringen neem ik serieuzer omdat je dat beter kunt controleren en afzetten tegen andere verklaringen.’

‘Je moet er rekening mee houden dat ze over een periode van tien jaar geleden spreken en veel van die commandanten niet gewend waren dingen schriftelijk bij te houden. Sommige van hen kunnen niet eens lezen of schrijven. Je merkt goed welke commandanten beter opgeleid zijn. Maar veel getuigenissen komen in grote lijn met elkaar overeen. Daarnaast worden veel van deze paramilitairen ernstig bedreigd vanwege hun verklaringen. Voor hen is het beter om de kaken op elkaar te houden.’

PAX riep energiebedrijven op om te stoppen met het kopen van kolen van de betrokken bedrijven. Minister Ploumen reageerde omzichtig en ging daar niet in mee. Ook de energiebedrijven blijven voorlopig gewoon kopen van de bedrijven. Moor: ‘Als je aan een zaak als deze begint weet je dat het moeilijk wordt omdat de economische en politieke belangen enorm zijn, zowel in Europa als in Colombia. Wij zijn toch begonnen omdat we het een rechtvaardige strijd vinden en omdat al de slachtoffers die jaren niet gehoord zijn, nu gehoord worden en een stem krijgen. Ongeacht de afloop. We hopen dat op korte termijn de politiek gaat schuiven en energiebedrijven op vrijwillige basis iets doen om de slachtoffers tegemoet te komen. Als dat niet gebeurt, zal Ploumen toch met een antwoord moeten komen.’

Bloedsteenkolen

Jerardith Nieto is voorzitter van de stichting die opkomt voor de slachtoffers. De stichting is vorig jaar opgericht en Nieto legt uit dat het zo lang geduurd heeft omdat ze bang waren om op te komen voor de slachtoffers vanwege een groot gebrek aan veiligheid. Nieto’s jongere broer werd vermoord in 2002. ‘Hij was onschuldig, ik weet niet waarom hij dood moest.’ Voor haar is het belangrijk dat de bedrijven in dialoog gaan met de slachtoffers zodat door de waarheid, gerechtigheid en genoegdoening komt voor de slachtoffers.

De vorige voorzitter, wiens man werd vermoord in het conflict, werd zo ernstig bedreigd dat ze moest vluchten naar de VS. Nieto houdt er rekening mee dat ook voor haar en advocaat Calvo Silva bedreigingen zullen volgen, zeker na de publiciteit die het rapport met zich meebrengt. ‘Maar we gaan door, eenheid maakt macht en de slachtoffers hebben recht op gerechtigheid.’ Duidelijk geëmotioneerd wijst Nieto naar het scherm achter haar, waar foto’s van slachtoffers op voorbij komen. ‘Ik wil dat de bedrijven erkennen dat ze banden hadden met de paramilitairen. Het zijn bloedsteenkolen waar het om gaat. Deze mensen zijn hun geliefden kwijt, hun land kwijt, ze hebben niets meer.’

Ontkenning

Michael Fahrbach is aanwezig als vertegenwoordiger van Glencore, een van de bedrijven waarover het rapport schrijft. De dochteronderneming van Glencore in Colombia heet Prodeco. Hij legt uit dat toen PAX vorig jaar naar hun kantoor kwam, Prodeco alle medewerking heeft verleend. ‘Wij wisten wel dat er paramilitaire activiteit in de omgeving was, en het was duidelijk dat de mensen die er in de omgeving woonden het zwaar hadden. Maar ik wil ten sterkste alle beschuldigingen afwijzen. Prodeco of Glencore hadden nooit contact met de paramilitairen. Het zijn valse verklaringen van criminele getuigen.’ Nogmaals herhaalt hij beslist: ‘Ik ontken deze beschuldigingen.’

Moor reageert: ‘We hebben gesproken met ex-beveiliging van uw bedrijf. Die beschreven dagelijks geweld en overtredingen van mensenrechten. Waarom deden jullie niets om de mensen de beschermen?’

Fahrbach: ‘Omdat het niet onze taak is als bedrijf. We beschermden onze eigen werknemers en het bedrijf. Waarom zouden we de mensen uit de omgeving moeten beschermen?’

Moor: ‘Jullie hadden sterke banden met de militairen. Er was genoeg kans om de situatie met hen te bespreken. Bovendien is het te makkelijk om te zeggen dat de verklaringen niet betrouwbaar zijn omdat ze van criminelen komen. Waarom zouden ze dat doen, ze worden er om bedreigd.’

Fahrbach: ‘Als de paramilitairen al bij ons gekomen waren, hadden we ze afgewezen. We hebben onze eigen beveiliging.’

Moor en Fahrbach kunnen het duidelijk niet eens worden. Fahrbach blijft herhalen dat ze geen contact hadden met de paramilitairen terwijl Moor verklaringen heeft van ex-beveiliging van Prodeco dat er wel contact was.

In het rapport is ook te lezen dat Prodeco grond heeft opgekocht voor het bedrijf dat toebehoorde aan mensen die daar van afgejaagd zijn door de paramilitairen. Fahrbach zegt alleen te weten dat ze land gekocht hebben, maar dat hij niet in detail weet waar dat land precies vandaan kwam. ‘We moeten kijken wat daar van waar is, en dan komen we er nog op terug, ik weet de details niet.’

Fahrbach zegt daarbij wel dat het bedrijf zich moreel verantwoordelijk voelt dat dit issue opgelost wordt vanwege hun actieve rol in het land en gebied. Hij wil ook in dialoog blijven met de slachtoffers. Moor is van mening dat de bedrijven niets doen, en het proces van genoegdoening alleen maar vertragen. Fahrbach: ‘Het zijn juist de ngo’s die het proces vertragen door ons vals te beschuldigen. Wij hebben alles gedaan om jullie te helpen. Jullie hebben met onze CEO kunnen praten, en zelfs met onze vroegere CEO. Ook voor ons is het belangrijk dat er een oplossing komt’, herhaalt hij.

Juridische plicht

Willem van Genugten, hoogleraar internationaal recht in Tilburg, was ook betrokken bij het rapport. ‘PAX heeft mij gevraagd om juridisch advies. Op dit moment denk ik dat het goed is om een boycot te realiseren, maar wel met bepaalde voorwaarden. Vraag de Nederlandse energiebedrijven om niet langer samen te werken met Drummond en Prodeco, totdat ze goed hebben onderzocht wat er precies gebeurd is. Niet alleen het rechtssysteem in Colombia is verantwoordelijk, ook de bedrijven hebben een morele en juridische verantwoordelijkheid om goed uit te zoeken wat hun verantwoordelijkheid was. De overheid heeft de plicht om mensenrechten te beschermen, maar bedrijven hebben de juridische plicht om mensenrechten te respecteren.’

Hij raadt de bedrijven aan om eerst aan factfinding te doen, vervolgens hun excuses te maken en dan met compensatie te komen. Dat zijn volgens de wet hun juridische plichten. De reactie van minister Ploumen vond hij wat mager. ‘Het is raar dat ze zo op de achtergrond blijft, want zij heeft juist het beleid ‘knowing en showing’ bedacht, waarbij rechtstreeks bedrijven worden aangesproken en met hun billen bloot gaan.’

Van Genugten is van mening dat het ook voor de bedrijven beter is om dit eens en voor altijd goed uit te zoeken, en het niet eindeloos achter zich aan laten slepen. ‘De vergoedingskosten die de betrokken partijen eventueel moeten betalen, zijn een schijntje voor zo’n groot bedrijf.’

Transparantie

Jan Vos (Tweede Kamerlid PvdA) geeft aan dat er de volgende dag in de Kamer verder gepraat zal worden over het rapport. ‘Nederland is de grootste afnemer van deze kolen, we hebben een verantwoordelijkheid. We moeten samen met de bedrijven kijken hoe we verder moeten.’ Vos legt uit dat ze al jaren proberen de energiebedrijven te dwingen tot meer transparantie over waar hun kolen vandaan komen. Op 2 juli zal er een motie ingediend worden om ervoor te zorgen dat bedrijven dit moeten noemen in hun jaarverslag. Ook roept hij energiebedrijven op tot het nemen van verantwoordelijkheid. ‘Als grootste afnemer van een bedrijf heb je macht. De feiten moeten boven tafel komen zodat er verzoening kan komen. Nederland moet hier het Colombiaanse rechtssysteem ook bij helpen.’

Lees heel het rapport The Dark Side Of Coal hier.