Aids Fonds en ICCO organiseerden een internationale bijeenkomst voor sekswerkers in Nederland. Van 23 tot en met 27 juni besproken sekswerkers en medewerkers van sekswerkersorganisaties met elkaar over financiële zelfstandigheid, gezondheid en veiligheid. ‘In veel landen is sekswerk nog steeds gecriminaliseerd en daardoor worden sekswerkers niet als mens gezien maar als probleem.’

Aids Fonds en ICCO zijn twee jaar geleden samen een project gestart: Stepping Up, Stepping Out (SUSO). Het doel is sekswerkers in ontwikkelingslanden economisch zelfstandiger te maken door hen alternatieve bronnen van inkomsten te bieden. Daarnaast moet het project de zelfverzekerdheid van sekswerkers versterken, zodat ze hun veiligheid en gezondheid kunnen beschermen.

Op de conferentie kwamen 45 mensen bijeen uit 15 verschillende landen, waaronder 17 sekswerkers. Een van hen is Paris, een transgender vrouw uit Zimbabwe. Ze werkt bij het Sexual Rights Centre (SRC) in Zimbabwe als peer educator. SRC houdt zich bezig met de rechten en het welzijn van vrouwelijke en mannelijke sekswerkers en de LHBT-gemeenschap. ‘SRC vertelde dat er een sekswerkersconferentie zou plaatsvinden in Nederland en we mochten allemaal een speech schrijven over de rechten van sekswerkers. Degene met de beste speech mocht er naar toe. Ik ben uitgekozen door mijn collega’s om hen de vertegenwoordigen in Nederland.’

Roze politie

Wat Paris opviel is dat sekswerk in Nederland legaal is, en ook LHBT hebben rechten. ‘Sekswerkers zijn hier vrij om te zijn wie ze zijn. Ze genieten veiligheid en bescherming van de overheid, de politie en de wet in het algemeen. Ik was zo enthousiast om te horen dat je hier in Nederland roze politie hebt, politiemensen die zich meer focussen op homogerelateerde issues. Dat geeft me weer hoop, dat er echt een verandering te zien is in andere landen.’

In Zimbabwe in sekswerk illegaal. En ook de LHBT-rechten worden als abnormaal en onacceptabel gezien. ‘Er wordt van ons als organisatie verwacht dat we opkomen voor de rechten van sekswerkers en LHBT’s, maar niemand wil ons horen. En als ze al luisteren worden onze issues snel weer onder de tafel geveegd. Wat ik van andere landen heb geleerd is dat sekswerk misschien illegaal kan zijn maar het er toch is. Ngo’s focussen zich op communicatievaardigheden met de lokale overheid, om zo te proberen om sekswerk te decriminaliseren.’

Dat communiceren met de lokale overheid is iets dat SRC ook wil proberen. ‘We willen de lokale overheid uitnodigen om naar onze problemen te luisteren en kijken of ze iets voor ons kunnen doen. De overheid weet wel dat onze organisatie bestaat, maar ze weten niet goed wat we doen. Als we kunnen uitleggen tegen welke problemen we aanlopen en de lokale overheid daar misschien mee naar de landelijke overheid stapt, zou dat geweldig zijn.’

Gezondheidszorg

In de gezondheidszorg hebben sekswerkers in Zimbabwe veel te maken met discriminatie en stigma. Paris: ‘Mannelijke sekswerkers bestaan eigenlijk niet in mijn land. Als je een mannelijke sekswerker bent, word je gewoon homo genoemd. Want ze geloven dat elke homoman seks heeft voor geld.’

‘Als vrouwen naar een kliniek gaan en ze zeggen single en werkeloos te zijn, maar wel hun kinderen te kunnen voeden, dan weten ze in zo’n kliniek al wel hoe laat het is. Ze krijgen wel toegang tot gezondheidszorg maar worden erg hatelijk behandeld door het personeel. Daardoor zijn vrouwen bang om daadwerkelijk te gaan, waardoor ze zich minder snel laten testen op hiv.  Mannelijke sekswerkers worden al helemaal vol walging aangekeken. Onze president noemde homo’s varkens en honden.’

Marieke Ridder, programmaleider prostitutie voor het Aids Fonds, en medeorganisator van de conferentie, beaamt dat gezondheidszorg voor sekswerkers vaak matig is. ‘Een van de dingen die we willen bereiken, is dat de verschillende landen sekswerk ook echt als werk gaan zien. Dat kunnen sekswerkers dus ook aanspraak maken op bepaalde rechten, zoals de toegang tot gezondheidszorg. In veel landen is sekswerk nog steeds gecriminaliseerd en daardoor worden sekswerkers niet als mens gezien maar als probleem. Onder sekswerkers komt veel vaker hiv voor, onder andere omdat ze minder makkelijk toegang krijgen tot gezondheidszorg. Sekswerkers hebben 13,5 keer grotere kans op hiv dan andere vrouwen. In een land als Botswana heeft 60 procent van hen hiv. Daar proberen we wat aan te doen. Iedereen heeft recht op hiv-zorg.’

Een mooi voorbeeld daarvan is Vietnam, waar sekswerkers tot voor kort opgesloten werden in detentiecentra. Ridder: ‘We zijn op lokaal niveau met de overheid gaan praten, en hebben zelfs een delegatie naar Nederland gehaald. Vietnamezen zijn net als ons heel pragmatisch en eerlijk. Daardoor konden we goed met elkaar praten. We hebben uitgelegd dat ze een groep mensen criminaliseren die ook deel uit maken van hun gemeenschap en waar ze zorg voor moeten dragen. Stukje bij beetje hebben we elkaar beter leren kennen. Vorig jaar zijn die detentiecentra gesloten en nu zijn ze bezig gezondheidscentra op te richten voor sekswerkers. Dat is een mooie overwinning.’

Gevaar

Doordat sekswerk illegaal is in Zimbabwe, komen sekswerkers regelmatig in aanraking met de politie. Zo is Paris wel eens opgepakt door de politie. Ze dachten dat ze vrouw was, maar op het politiebureau ontstond daar toch enige twijfel over. ‘Ze bevoelden me om te kijken of ik borsten had, en ik werd ook betast in mijn kruis. Daarna werd ik hatelijk toegesproken en weer vrijgelaten. Mannelijke prostituees bestaan immers niet, dus ze kunnen me er niet voor vasthouden.’

Voor vrouwelijke sekswerkers ligt het weer anders. Mercy, sekswerker en medewerker in de rechtsbijstand die SRC biedt, legt uit dat de vrouwen vaak misbruikt worden door de politie. ‘De politie belooft dan de sekswerkers niet op te pakken in ruil voor seks. Ook worden de vrouwen verkracht door de politie. Als ze opgepakt worden gaan wij naar het politiebureau om te onderhandelen. Zodra ze in de gaten hebben dat we onze rechten kennen, krijgen we de vrouwen vaak snel weer vrij.’

De politie beschermt de sekswerkers ook niet. Daarom geeft het SRC workshops over veiligheid. Paris: ‘Het is bij ons niet zoals in Nederland, dat ze de deur van binnenuit op slot kunnen doen en zo kunnen kiezen welke klant ze nemen en welke niet. Bij ons werken de meisjes op straat of in een club of bordeel. Ze worden niet beschermd. We hebben daarom supportgroepen opgericht. Als een sekswerker opgepikt wordt door een klant, kijkt iemand van de supportgroep naar het nummerbord. Zo kunnen we iets doen als ze niet terugkomen. We houden elkaar in de gaten.’

Economische zelfstandigheid

Daisy werkt ook voor het SRC. Wat zij heeft geleerd van de conferentie is dat de vrouwen economisch zelfredzaam moeten worden. ‘Laat ze hun eigen bedrijfje opzetten. We proberen voor sekswerkers ook andere baantjes te regelen, als bediende bijvoorbeeld. Hierdoor hebben ze verschillende bronnen van inkomsten en zijn daardoor niet alleen afhankelijk van sekswerk. Ook bieden we ze kansen binnen de organisatie en stimuleren we hen tot studeren.’

Deze economische zelfstandigheid is een van de hoofddoelen van het programma SUSO. Ridder legt uit: ‘We geven ze een microkrediet zodat ze hun eigen bedrijfje kunnen opzetten en leren ze omgaan met financiën. Sekswerkers zijn niet gewend om in de toekomst te kijken, ze leven van dag tot dag. ICCO richtte zich al meer op economische zelfstandigheid, bij het Aids Fonds zijn wij vooral bezig met aidspreventie. Maar de twee hebben veel met elkaar te maken, want als sekswerkers niet voldoende verdienen, nemen ze meer risico wat betreft onveilige seks.’

‘Eerst werd  door  de internationale sekswerkersorganisaties wel raar aangekeken tegen  samenwerken met christelijke organisaties. Maar juist dat verschil in kleur houdt iedereen  scherp.  Er komen hele leuke samenwerkingsverbanden uit. In Bolivia bijvoorbeeld werken de nonnen samen met sekswerkersorganisaties.’

Ridder is erg positief over de rol die Nederland speelt bij de hulpverlening aan sekswerkers in ontwikkelingslanden. ‘Nederland heeft daarin een unieke positie. Het ministerie van Buitenlandse Zaken doet binnen de VN veel voor de positie van sekswerkers. Veel landen, zoals bijvoorbeeld ook de VS, hebben moeite om sekswerkers te ondersteunen omdat het moreel gevoelig ligt. Nederland heeft een pragmatische insteek en ondersteunt de kwetsbare sekswerkers.’

Toekomst

Daisy was erg onder de indruk van een verhaal van collega’s uit Indonesië. die hebben een eigen rijdende kliniek heeft voor sekswerkers. De kliniek rijdt naar bordelen en bars. ‘Wij hebben in Zimbabwe wel een paar klinieken die voor sekswerkers zijn, maar vaak zijn die niet goed bevoorraad en is er te weinig personeel. Zelfs voor hiv-testen moet je al op de wachtlijst. Zo’n kliniek stuurt vrouwen dan door naar een overheidskliniek en daar worden ze wel geholpen maar ook gediscrimineerd en naar behandeld. Dat houdt mensen weg. Wij als organisatie willen zelf ook gezondheidszorg geven. We zijn nu bezig met onderzoeken wat de mensen nodig hebben om te kijken of we ze dat kunnen bieden. We hebben een arts in het bestuur zitten, die helpt ons daarbij.’

‘En wat betreft de problemen met geweld en discriminatie moeten we geduld hebben. Veranderingen gebeuren niet in korte tijd, we moeten de hoop niet verliezen.’

Om veiligheidsredenen kunnen we de echte naam van Paris, Mercy en Daisy niet noemen.