Verkiezingen in Indonesië: Stilstaan of de reformatie in versnelling?Vandaag zijn er parlementsverkiezingen in Indonesië. Sam Pormes van het Dutch Consortium Migrant Organizations blikt vooruit en geeft zijn analyse. Wie zijn de verwachte winnaars en verliezers en wat gaat dat betekenen?

Meer dan 186 miljoen kiezers zijn vandaag uitgenodigd hun stem uit te brengen op 12 politieke partijen. De verwachting is dat de opkomst hoger zal zijn dan in 2009. De opkomst was toen 71%. Men gaat er nu van uit dat 150 miljoen kiezers hun stem gaan uitbrengen.

Er zijn twee belangrijke verschillen met de verkiezingen van 2009: het aantal deelnemende partijen is drastisch gedaald van 39 naar 12, terwijl dit verkiezingsjaar een kiesdrempel geldt van 3,5%.

In 2009 verdeelden 9 partijen 80% van de stemmen en 30 partijen de overige 20%. Rekening wordt gehouden met de mogelijkheid dat slechts 6 partijen de kiesdrempel gaan halen. Wie worden de verliezers, en wie de winnaars? En wat betekent een en ander voor de politieke verhoudingen en de politieke koers in Indonesië? Een analyse.

De verliezers: PKS, Partai Demokrat

De opkomst van de religieuze partijen is vrijwel tot staan gebracht: er wordt zelfs gevreesd voor verlies. In 2009 behaalden de religieuze partijen samen 24% van het electoraat. Maar sinds de orthodoxe Islamitische partij PKS, goed voor 8% in 2009, in opspraak is gekomen vanwege het aannemen van smeergeld bij de vleesimport, dalen zij gestaag in de peilingen. PKS had het imago “schoon” en integer te zijn.

De grote verliezer zal ongetwijfeld de Partai Demokrat, de partij van de zittende president Susilo Bambang Yudhoyono (SBY), worden. SBY mag zich na twee termijnen niet meer kandidaat stellen. Sinds 2010 wordt de partij van SBY overspoeld door tal van corruptieschandalen. De beoogde opvolger van SBY zit in voorarrest. Andere topfunctionarissen en parlementsleden van de Partai Demokrat zitten lange gevangenisstraffen uit. De anti-corruptiecommissie (KPK) heeft het vertrouwen van het publiek gewonnen. En dit heeft invloed op de partijkeuze van het volk. De Partai Demokrat – in 2009 nog de grootste met 21% – mag blij zijn als ze wordt gehalveerd: de verwachting is nu dat zij de 10% niet zal halen.

De winnaars: PDIP, Golkar en Gerindra

Wie de gunst van de kiezer gaat krijgen, lijkt duidelijk. Megawati Sukarnoputri, voorzitter van de PDIP, is erin geslaagd om over haar schaduw heen te springen. Zij heeft de ambitie om president te worden opgegeven, en schuift nu Joko Widodo naar voren. Het blijft gissen, wat zij hiervoor heeft teruggekregen. Mogelijk kan haar dochter Puan Maharani rekenen op een ministerschap of wordt zij haar opvolgster als partijvoorzitter van de PDIP.

Jokowi, zoals het volk Joko Widodo noemt, is immens populair. Op een goed getimed moment is hij een paar weken geleden gelanceerd als presidentskandidaat, met als gevolg dat de PDIP in sommige polls boven de 25% stijgt. In 2009 won de PDIP slechts 14%. Met Jokowi als presidentskandidaat oefent de PDIP een grote aantrekkingskracht uit op de bijna 24 miljoen nieuwe jonge kiezers.

De aanhang van de Golkar, ooit de machtigste partij tijdens de Orde Baru onder het voormalige Suharto-regime, is sinds de Reformatie in 1998 geslonken van 80% tot 14%. Desondanks is Golkar nog altijd oververtegenwoordigd in de regio’s, provincies, leger, politie en bureaucratie. De verwachting is dat Golkar haar positie minimaal zal bestendigen. Mogelijk kan de partij, met Aburizal Bakrie als de huidige partijleider, zelfs rekenen op de teleurgestelde kiezer van Partai Demokrat.

Daarnaast moet sterk rekening worden gehouden met Gerindra, de partij van oud-generaal Probowo, ex-schoonzoon van Suharto. Bijgestaan door Amerikaanse PR-bureaus, heeft Probowo sinds de Reformatie met zijn militaire netwerk een partij weten op te zetten die een sterke basis heeft in de dorpen en kleine plattelandssteden. Probowo voert een populistische en succesvolle campagne, gericht op de boeren, vissers en landarbeiders: nog altijd woont bijna 50% van de kiezers op het platteland en is 40% van de beroepsbevolking werkzaam in de agrarische sector. De plattelandsbevolking is zich nauwelijks bewust van de nationale en internationale kritiek op de rol van Probowo in Oost-Timor, en op zijn aandeel bij het neerslaan van de studentenrevolte die tot het aftreden van zijn ex-schoonvader in 1998 heeft geleid.

Gerindra kreeg als nieuwkomer in 2009 ruim 4,5% en zal zich mogelijk verdrievoudigen. De prognose is dat de machtsverhoudingen in het nieuwe parlement na woensdag als gevolg van de verkiezingen flink zullen verschuiven: minder partijen – met een grote fractie voor de PDIP, een machtige Gerindra en een stabiele Golkar ten koste van de religieuze partijen en Partai Demokrat.

Profiel presidentskandidaten: Joko Widodo, Probowo en Aburizal Bakrie

Op de achtergrond van de parlementsverkiezingen speelt de keuze voor de president, die het electoraat in juli mag kiezen, een belangrijke rol: welke partijen krijgen voldoende stemmen om een presidentskandidaat naar voren te kunnen schuiven?

De kieswet schrijft voor dat een partij minstens 20% (112) van het totaal aantal zetels (560) in het nationaal parlement moet halen ofwel 25% van het aantal uitgebrachte stemmen om een presidentskandidaat naar voren te kunnen schuiven. Naar verwachting zal de PDIP de enige partij zijn die aan deze voorwaarde(n) kan voldoen. De andere partijen zullen een coalitie moeten sluiten en met een compromiskandidaat komen. En dat kost geld, veel geld. De partijen die de kiesdrempel niet halen, zullen hun huid duur verkopen aan de hoogste bieder.

Ook politiek wordt het interessant. Indonesië kent geen partijen op de flanken van het politieke spectrum. Ze positioneren zich bijna allemaal in het midden, met PDIP als centrumlinks, Golkar als centrumrechts, en Partai Demokrat en Gerindra in het centrum.

De twee belangrijkste kandidaten voor het presidentschap zijn Jokowi en Probowo.

Jokowi is sinds 1,5 jaar gouverneur van de Indonesische hoofdstad Jakarta. Hij was ooit meubelhandelaar en klom op tot burgemeester van Solo. Daar won hij de herverkiezing met 90%. In het voordeel van Jokowi spreekt dat hij, als representant van de post-Orde Baru-generatie, het Nieuwe Indonesië belichaamt. Jokowi doorbreekt de vastgeroeste machtsverhoudingen, en geldt als vernieuwend en creatief. Bovendien maakt hij geen deel uit van de eliteklasse: zijn familie behoort niet tot de welgestelden. Door zijn strijd tegen de corruptie wordt hij geprezen door de KPK en kan hij op de achtergrond rekenen op de steun van deze commissie.

Probowo geldt als een nazaat van de Orde Baru. Hij komt uit een rijk geslacht en kan terugkijken op een imposante militaire carrière. Als erfgenaam van de Orde Baru is Probowo is erin geslaagd het leiderschap van Gerindra over te nemen, met een nieuw elan en een andere politieke cultuur. Probowo komt op voor de lagere middenklasse en onderklasse. Hij kan worden gepositioneerd als vertegenwoordiger van de Neo-Orde Baru-generatie. Critici beschouwen hem als een wolf in schaapskleren.

En natuurlijk zal Golkar Aburizal Bakrie, de huidige partijleider, kandideren. Aburizal Bakrie komt uit een geslacht dat zijn rijkdom tijdens de Suharto-periode heeft weten te vergaren. Aburizal heeft de ondernemingen overgenomen van zijn vader. Als multimiljardair, eigenaar van verschillende media, ondernemingen in de industrie, mijnbouw, banken, bouw en landbouw zal hij het benodigde percentage van de andere partijen moeten opkopen. Maar op veel kiezersgunst hoeft Aburizal Bakrie niet te rekenen: wellicht hoopt hij in stilte op het vicepresidentschap als het maximaal haalbare.

Samenvattend staat Indonesië in dit drukke verkiezingsjaar 2014 op een politiek kruispunt: kiest het electoraat anno 2014 voor bestendiging van de huidige situatie – wat neerkomt op stilstaan? Of kiest het voor een nieuwe impuls aan het politieke hervormingsproces: de reformatie in versnelling?