‘Ze was zó ziek, omdat er helemaal geen bloed meer in haar lijf zat’. Promovenda Judith van de Kamp ontdekt dat mensen er vaak verkeerde gezondheidsideeën op na houden. Dat maakt het er voor de artsen niet gemakkelijker op. De oplossing? Zingend voorlichting geven.

In Nederland zou je bijna vergeten hoe ongelooflijk waardevolle kennis we hebben over ons lijf en hoe we dat gezond kunnen houden. Verbanden leggen we bijna automatisch; tussen energie en voldoende slaap, weerstand en het eten van groente en fruit, stijve spieren en beweging. En we voelen het verschil tussen maag- en darmpijn. En we zijn zo vergroeid met de kennis, dat het vanzelfsprekend lijkt.

Maar die kennis over je lijf en hoe je het gezond houdt is natuurlijk niet vanzelfsprekend, laat staan universeel. Daar word ik hier op het platteland van Kameroen regelmatig aan herinnerd. Ik merk het vooral door beschrijvingen die mensen geven van ziekte en van zieke mensen: ‘Ze was zó ziek, omdat er helemaal geen bloed meer in haar lijf zat’. Of: ‘Ze had zulke diarree, dat ze bijna haar ingewanden eruit poepte’. En deze: ‘Mijn hele lijf doet pijn, omdat mijn botten door mijn vel naar buiten komen’. Dergelijke beschrijvingen roepen bij mij meer vragen op dan dat het duidelijk maakt. Maar het zijn voor mensen hier vrij normale beschrijvingen, vooral die eerste over geen bloed meer in je lijf hebben. Dan weet iedereen hoelaat het is, en inmiddels weet ook ik: geen bloed meer in je lijf hebben is een slecht teken; dan ga je binnenkort dood.

Mensen hebben dus een soort eigen collectieve manier gevonden om ziekten te beschrijven. En dat staat soms volledig los van de oorzaak! Neem malaria.. dat koppelen mensen helemaal niet persee aan muggen. Want zo hoor ik weleeens: ‘Ze heeft malaria, want ze dronk gister van dat vieze water’. Huh? Malaria lijkt een ander woord voor ziek-zijn in het algemeen. En dat is niet helemáál verwonderlijk, want als je met griepverschijnselen naar het ziekenhuis gaat, ga je sowieso met een malariakuur naar huis, of dat nu uit je bloedtest kwam of niet (omdat je het dan toch kunt hebben). Dus je hebt sowieso malaria. Verwarrend!

Nu is het de taak van lokale gezondheidswerkers om de bevolking gezond te maken en te houden. Zij kunnen zich ongelooflijk ergeren aan de verkeerde gezondheidsideeën van mensen, die er bijvoorbeeld voor zorgen dat mensen niet of te laat naar de kliniek komen, of hun gezondheidssituatie onbewust verslechterd hebben.  Ik keek een tijdje met de lokale gynaecoloog mee. Als hij een zwangere vrouw in zijn spreekkamer kreeg die de eerste dag van haar laatste menstruatie niet wist, kon hij wel uit zijn vel springen van woede. ‘Hoezo weet je dat niet?! Hoe moet ik dan weten wanneer je gaat bevallen?’ Soms kreeg hij wat hints: ‘Ik was al zwanger vóór het grote offerfeest van de Fon, en.. dat was twee of drie maanden geleden.. toch dokter?’. Er kwamen ook vrouwen binnen die zeker wisten dat ze borstkanker hadden, terwijl dat helemaal niet zo was. De gynaecoloog deed dan mopperend voor hoe je correct  borstonderzoek moet doen. De arme man zakte gedurende de dag steeds dieper weg in zijn stoel, om er de volgende dag weer fris op te gaan zitten voor de nieuwe stroom patiënten.

Een aspect binnen de gezondheidszorg dat daarom in dit gebied van levensbelang is, is voorlichting. Voorlichting, voorlichting, voorlichting. Laat je kids inenten tegen polio, slaap onder een muskietennet, zorg dat je peuter niet bij de kerosine kan.. het lijkt allemaal zo vanzelfsprekend, maar mensen horen het hier vaak als het kwaad reeds is geschied. En dat moet voor artsen ongelooflijk frustrerend zijn! Het zorgt er soms voor dat artsen helemaal niéts meer uitleggen. Patiënten snappen vaak toch niet hoe het zit, ze vergeten het weer, of hebben er tegenstrijdige andere ideeën over.

Een techniek die goed schijnt te werken is zingend voorlichting geven. Het gebeurt bij zwangere vrouwen die op vrijdagen massaal op controle komen. De voorlichter zingt voor, en de vrouwen zingen na: ‘I have to take precauhautions against malaaaaaria!’. Als je een keer hebt meegezongen, gonzen de adviezen nog lang door je hoofd. Fantastisch! Dat zouden artsen ook moeten doen. Maar een zingende dokter ben ik helaas nog niet tegengekomen.