De vooruitzichten voor de EU-Afrika top waren al niet hooggespannen, maar de EU-Afrika top in Brussel is er niet in geslaagd om de traditionele hulp-ontvanger relatie te doorbreken. Lokaalmondiaal directeur Stefan Verwer bezocht de top en analyseert de uitkomst.

800 miljoen voor een vredesfaciliteit, 28 miljard euro voor ontwikkeling en 30 miljard euro in investeringen vanuit het Europese bedrijfsleven. Een miljard euro voor een Pan-Afrikaans instrument om regionale samenwerking te bevorderen, geld naar de vredesmissie in de Centraal Afrikaanse Republiek en om de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan en dan nog eens 250 miljoen euro voor uitwisselingen van studenten in het kader van het Erasmus+. Het is de lange opsomming van (veelal bestaande) hulpinitiatieven wat het meest concrete resultaat lijkt te zijn van de top van Europese en Afrikaanse regeringsleiders .

Nieuwe relatie

De afgelopen dagen kwamen 82 regeringsdelegaties (28 uit de EU en 54 uit Afrika) bijeen in Brussel om te spreken over een nieuwe relatie tussen beide continenten. ‘Ons buurcontinent Afrika wordt steeds belangrijker’, aldus de Duitse bondskanselier Merkel op de eerste dag van de conferentie. ‘Meer handel, meer investering en meer empowerment, zodat Afrikaanse problemen ook opgelost kunnen worden door de Afrikanen zelf.’

‘Ik hoop dat de top een nieuwe fase in de relatie met Afrika markeert’, sprak Herman van Rompuy, de president van de Europese Raad. Het was tekenend dat juist van Rompuy bij de duiding van het resultaat van de tweedaagse top in de laatste persconferentie niet verder kwam dan een lange rij algemene toezeggingen en een opsomming van de ontwikkelingshulp die Europa in de komende jaren zal overmaken aan de Afrikaanse landen.

Wederkerigheid en gelijkwaardigheid

Politiek commentatoren waarschuwden voorafgaand aan de top al dat de Europese landen radicaal zouden moeten breken met het verleden. Iedereen lijkt het erover eens te zijn dat de relatie tussen Europa en Afrika gelijkwaardiger moet worden. Ondanks dat de relatie met Europa voor veel Afrikaanse landen zowel vanuit financieel als economisch perspectief nog steeds enorm belangrijk is liggen de nieuwe economische machten, China voorop, op de loer. Zij lijken klaar om de rol die Europa jarenlang op het Afrikaanse continent heeft gespeeld over te nemen.

Wat dat betreft kon de top niet onhandiger beginnen met de afzegging van de Zuid-Afrikaanse president Zuma. Zuma bleef thuis uit irritatie met het uitnodigingsbeleid van de EU. Zo werd Egypte (geschorst door de Afrikaanse Unie) wel uitgenodigd, terwijl de Sudanese president Bashir geen uitnodiging kreeg en de EU een wel erg flauwe boodschap had aan de Zimbabwaanse president Mugabe door aan zijn vrouw geen uitreisvisum te verstrekken. Het is niet zozeer het feit dat de EU een scherp standpunt inneemt dat aan Afrikaanse zijde irriteert, maar vooral de diplomatieke willekeur waarmee dit schijnbaar gepaard gaat.

Om de top niet geheel te laten overschaduwen door de diplomatieke incidenten, benadrukten verschillende regeringsdelegaties in de wandelgangen van de top, tegen beter weten in, dat het wegblijven van Zuma en Mugabe veel meer een ‘gemiste kans’ was en dat het geen invloed had op het verloop van de top.

Voorbij de hulp

Alle goede woorden en bedoelingen kunnen echter niet verhullen dat de relatie tussen Europa en Afrika de komende jaren verder onder druk kan komen te staan als de retoriek van de regeringsleiders niet zal veranderen. De regerende Afrikaanse elite kan wellicht nog gepaaid worden met hulptoezeggingen, maar de rest van de Afrikanen pikt de superieure houding van Europa niet langer meer, die al haar handelen probeert te vergoelijken met meer hulptoezeggingen.

Verder is het de vraag hoe significant de Europese bijdrage aan ontwikkeling in het Afrikaanse continent in de toekomst nog zal zijn. Zelfs Afrikaanse regeringsvertegenwoordigers merken nu al dat aan de Europese hulp steeds meer voorwaardes worden verbonden. Daarbovenop komt dat de investeringsmogelijkheden van het door de crisis geteisterde Europa steeds verder teruglopen, terwijl de mogelijkheden vanuit China toenemen. Dat men zich hierover zorgen moet maken is duidelijk, aangezien de voorwaarden waarop China investeert niet automatisch gunstiger zijn voor de ontwikkeling van het Afrikaanse continent, dan de voorwaarden die door Europa worden gesteld.

Groei zonder banen

De grootste uitdaging voor Afrikaanse en Europese regeringsleiders is echter nog wel het feit dat er nog steeds een economisch model wordt nagestreefd dat aantoonbaar leidt tot veel meer ongelijkheid. Het is een vraag of het streven naar inclusieve en duurzame ontwikkeling binnen het huidige economisch model überhaupt bereikt kan worden. Verschillende critici twijfelen openlijk aan de veel bejubelde Afrikaanse economische groeicijfers. Die mogen dan wel positief zijn, maar het is een groei die niet iedereen ten goede komt. Sterker nog, het wordt steeds duidelijker dat de ongelijkheid wereldwijd alleen maar toeneemt.

De conclusie dat er in veel Afrikaanse landen sprake is van ‘jobless growth’ is dan ook meer dan gerechtvaardigd. Inmiddels ontstaat er een generatie van jongeren, die soms geschoold, maar vooral zonder enige perspectieven op de arbeidsmarkt komen.  En dat is vragen om problemen. Een jonge generatie, laten opgroeien zonder reëele perspectieven op werk en inkomen is vragen om sociale onrust. En waar sociale onrust wel zou kunnen leiden tot een radicale omwenteling (die waarschijnlijk nodig is om te komen tot een systeemverandering),  heeft de Arabische Lente ons geleerd dat een dergelijke omwenteling niet automatisch leidt tot positievere vooruitzichten.

De verandering in de relatie tussen Afrika en Europa, die nodig is, lijkt dan ook veel verder te gaan dan het nastreven van een gelijkwaardige relatie of het verbeteren van de distributie van welvaart en inclusieve groei: wat nodig is, is een fundamentele verandering in de wijze waarop het financieel-economische systeem op dit moment werkt. Het is in elk geval zeker dat er op dat gebied tijdens de EU-Afrika top geen enkele voortuitgang is geboekt.