Afgelopen dinsdag hield minister Ploumen een SID Lezing getiteld ‘Welcome to the New World. How does The Netherlands respond to the new context?’ In deze lezing bekende Ploumen in haar rol als minister ook te redeneren vanuit bepaalde denkkaders. Volgens Yvonne van der Pol begint reframing bij jezelf en zij roept dan ook op om onze eigen frames nog eens tegen het licht te houden. Als Ploumen het kan dan kunnen wij ook?

Op de dinsdag 21 januari gehouden SID lezing zei Lilianne Ploumen iets interessants: “Ineens besefte ik dat als ik met een Afrikaanse leider om de tafel zat ik hem niet dezelfde openingsvraag stelde als ik aan mijn ambtgenoot uit Groot-Brittannië zou doen. Waarom vroeg ik aan mijn Engelse collega wél wat hij dacht over de wereldeconomie en aan een Afrikaanse collega niet?” Ploumen betrapte zichtzelf op een bias in haar denken en deelde dat moedig met de ruim 200-koppige zaal. Op ViceVersa online loopt momenteel de campagne over ‘Reframing the message’; het herkaderen naar buiten toe. In deze column een pleidooi voor het herkaderen naar binnen toe: ‘reframe je eigen denken’.

Overduidelijk en vanzelfsprekend

Edward T. Hall kan gezien worden als de grondlegger van de interculturele communicatie. Met de publicatie van zijn boek ‘The Silent Language’ in 1959 werd het voor het grote publiek voor het eerst duidelijk hoe verschillend we cultureel geprogrammeerd zijn, hoe dat onze blik op de wereld bepaalt en uiteindelijk ons handelen vormgeeft. “It is frequently the most obvious and taken-for-granted and therefore the least studied aspects of culture that influence behavior in the deepest and most subtle ways”.

Oftewel, het is niet meer dan logisch om een andere openingsvraag te stellen aan je Britse collega dan aan je Afrikaanse. Dus vraag je in London “Wat is uw visie op de wereldeconomie?” en in Addis Abeba “Waar heeft u het meest behoefte aan?” Tot je er, na kritische zelfreflectie, achter komt dat je hierin een onderscheid aanbrengt dat niet constructief is. Integendeel, het is een onderscheid dat uitsluit in plaats van insluit. Inclusief denken en doen, vraagt een alerte blik op je eigen, vaak onbewuste aannames.

Uitstekend Nederlands

Even een alledaags voorbeeld dichtbij huis. Wat gebeurt er als ik iemand ontmoet die ik als anders ervaar? Dan heb ik in pijlsnel in mijn hoofd een plaatje rond: vluchteling of migrant, spreekt geen Nederlands, nog geen werk, volgt taalles, etc. Als ik een gesprek met deze persoon aanga, hoe doe ik dat? Ik begin vermoedelijk zoekend naar een gemeenschappelijke taal, met een onwennige vraag. Om er dan achter te komen dat de persoon in kwestie uitstekend Nederlands spreekt! Als ik daar dan een compliment over geef, sla ik de plank nogmaals mis. “Mevrouw, ik ben geboren en getogen in Nederland”. Een simpel fictief voorbeeld, maar hoe herkenbaar?

Geef toe, elke dag doen we dit allemaal. Waarom? Omdat het grootste deel van ons denken onbewust is. Het is onze intuïtieve geest die volgens gewoontes en patronen snel tot conclusies komt en daarnaar handelt, zonder dat we ons ervan bewust zijn. Leonard Mlodinow, natuurkundige en hersenwetenschapper, zegt ‘We all have implicit frames of reference that produce habitual thinking and behavior. Our experiences and actions always seem to be ‘rooted’ in conscious thought but hidden forces exert a powerful pull”. Die verborgen krachten, dat is ons brein dat van nature lui is. Het brein spaart energie uit om zich te richten op waar het echt nodig denkt te zijn. In die luiheid zitten alle gewoontes, aannames, veronderstellingen, vanzelfsprekendheden. Die tegen het licht houden vraagt inzicht, energie en lef. Zoals Ploumen deed. En wat leverde het haar op? Een aangenaam verraste Afrikaanse leider die zich voor vol aangezien voelde en graag het gesprek aanging over de wereldeconomie.

Inclusief denken en doen, dat doe je zelf!