Aids genezen met knoflook, leren zoenen in de kerk, seniorenseks en het wonder van Busan. Het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling en Vice Versa stelde maandag in het Humanity House de relatie tussen seks en religie aan de kaak tijdens de bijeenkomst ´Over taboes gesproken´. Het publiek werd geconfronteerd met de taboes, discussies en dilemma’s rondom seks en religie in ontwikkelingslanden en hier. Vice Versa was erbij en constateerde: we zijn voorlopig nog niet uitgepraat.

‘Seks is in alle culturen omgeven met taboes en religie doet er voor heel veel mensen wereldwijd toe’, illustreert Brenda Bartelink van het Kenniscentrum de relevantie van het thema van deze drukbezochte middag. De zaal zit tot aan de nok toe vol. ‘En het is belangrijk dat ontwikkelingswerk aansluit bij de context van het religieuze en seksuele leven’. Daarbij rijst een belangrijke vraag: ‘Welke kansen biedt aandacht voor religie in relatie tot seksualiteit in ontwikkelingslanden?’

Dagvoorzitter Petra Stienen heeft er duidelijk zin in. Drie van haar favoriete thema’s komen in deze middag samen grapt ze: Islam, seks en de VS. Omdat deze middag taboes op de agenda staat, legt ze maar meteen het publiek het vuur aan de schenen met wat vragen over geloof en achtergrond. Hebben we zelf eigenlijk ook niet nog taboes?

Het eerste panel buigt zich over de stelling: “Seks! Middel, probleem of plezier?”. Laura Lasance (directeur CHOICE), Rachel Spronk (antropoloog Amsterdam Research Centre for Gender and Sexuality, UvA), Linda van de Kamp (antropoloog Universiteit Tilburg) en Yuri Ohlrichs (Rutgers WPF) schuiven aan voor het debat en al gauw blijkt dat de relatie tussen seks en religie niet zo eenduidig is. ‘Religie is heel belangrijk voor jongeren’ begint Laura Lasance, en dat gaat soms op verrassende manieren samen met seks. ‘De focus is op religie maar er is wel veel openheid over seks en voorlichting. Religie is ook openheid.’ Rachel Spronk beaamt dat. Zij deed onderzoek naar seks in Kenia en Ghana. ‘Religie is heel belangrijk en kent veel regels, maar dat zegt niet persé iets over wat mensen dan ook daadwerkelijk doen’. Ook Van de Kamp constateerde dat de kerk niet altijd een belemmering is voor seks. ‘Pinksterkerken in Mozambique spelen juist een hele progressieve rol in seks en seksualiteit. Deze kerken, van Braziliaanse oorsprong, vormen juist een plek waar over deze onderwerpen gesproken kan worden, die zijn in Mozambique om taboes te doorbreken’. Zoenen en aanraken wordt dan ook geoefend in deze kerk.

Yuri Ohlrichs wijst op het belang van de eigen inbreng van jongeren in deze discussie ‘jongeren komen zelf met een oplossing. Als trainer moet je dat faciliteren en gevoelens erkennen. Het is iets tussen hen en Allah’. Hij begeleidt jongeren in het ontdekken van seksualiteit, door een veilige omgeving en een goede sfeer te creëren: voorwaarden om seksualiteit te bespreken

Spronk maakt nieuwsgierig met haar kritiek op het Nederlandse beleid over de groep Lesbian Gay Bisexual Transgender (LGBT – of LGBTQ of LGBTQI of LGBTQIA, of ‘gewoon mensen’ zoals later na de zoveelste verspreking maar gewoon wordt geopperd). Ze is heel voorzichtig met haar uitspraken, maar ‘het Nederlandse beleid heeft een heel bepaald idee over homoseksualiteit, en daar herkennen heel veel mensen buiten Europa zich niet in. Daar is het veel diverser en wordt er meer geëxperimenteerd met seksualiteit’. Het roept de vraag op of onze seksuele vrijheid, rechten en ideeën wel aansluiten bij de beleving van seksualiteit in andere culturen. ‘Zwijgen is soms ook goed, dan kan er soms veel meer.’

Religieuze leiders

De nadruk ligt steeds sterk op de persoonlijke beleving, maar als Stienen het onderwerp van religieuze leiders opwerpt komen toch zijn er aspecten aan religie naar voren die maatschappelijke effecten hebben. ‘Religieuze leiders zijn ook mensen die het politiek voor het zeggen hebben, zoals de Holy See die ook vertegenwoordigd is bij de VN. Wat we missen is de gematigde religieuze organisaties die ook een stem krijgen’.

‘Religie kan dus een hele veilige omgeving vormen voor seksualiteit, als de leiders openstaan, maar deze kunnen juist ook een politiek obstakel vormen’ concludeert Stienen. Spronk wijst op de gelaagdheid van religie en de beleving ervan in de lokale gemeenschap, ‘dat is vaak heel anders en veel persoonlijker dan de religieuze leiders uitdragen’.

Vanuit het publiek komt de opmerking over taboes, daar zou het immers toch over gaan? En natuurlijk zijn die er: over seks praten met kinderen, homoseksualiteit in verschillende vormen maar vooral, zo benadrukt Lasance ‘seks voor het huwelijk. Binnen het huwelijk is er veel bespreekbaar maar seks zonder toekomst of gezin bestaat in veel landen niet’. Soa’s, fluïditeit van seksualiteit, abortus, wel of geen kinderen, seks als jonge single vrouw zijn dan nog hete hangijzers. ‘Of seks boven de 45, dat vinden jongeren ook maar vies’ aldus Stienen verwijzend naar de documentaire “69 – Liefde, seks, senior” die binnenkort uitkomt. Dat taboe moet duidelijk nog doorbroken worden. ‘Ik ga zeker naar het IDFA om het te bekijken’ lacht Lasance.

Menselijkheid

Het tweede panel gaat dieper in op de rol van ontwikkelingsorganisaties en de dilemma’s waar zij mee worstelen. Voor ‘Taboes en de werkelijkheid in het werk van ngo’s’ zijn Anke Plange van Prisma, Rhodé Jansen namens het Christian Aid Bureau Southern Africa en mensenrechtenspecialist Elise Kant van ICCO. Plange beschrijft dat ze nog veel misstanden tegenkomt, bijvoorbeeld over het genezen van HIV/Aids, waarvoor knoflook door sommige organisaties nog wordt aangeprezen.  ‘Het blijft een dilemma. Als meisjes HIV/Aids hebben of ongewenst zwanger zijn, wordt het gezien alsof ze iets fout hebben gedaan’. Aan de andere kant ziet ze ook een hele pragmatische houding van christelijke organisaties: ‘Er is wel veel zorg en aandacht, maar ik zal de eerste zijn die zegt dat er nog veel te doen is.’

Jansen, die in Zuidelijk Afrika van dichtbij meemaakte hoe seksualiteit en religie zich daar tot elkaar verhouden, noemt het gebrek aan kennis en vaardigheden van kerk- en gemeenschapsleiders om seksuele thema’s te behandelen als een belangrijk aspect. ‘Als taboes worden aangekaart zijn er veel vragen, en eigenlijk geen antwoorden, maar vooral veel verschillende invalshoeken.’ Een christelijke achtergrond of referentiekader is niet altijd een onoverkomelijk probleem in relatie tot seks, zo blijkt uit het verhaal van Elise Kant, die bij de WCC-top in Busan een workshop over homoseksualiteit organiseerde. Op de heenweg was ze nog zenuwachtig, achteraf noemt ze het ‘het wonder van Busan’; een transgender uit Zuid Korea deed haar verhaal, een Nigeriaanse dominee van een homofobe kerk stond op voor de dialoog. ‘Het gaat om de vraag: waar kun je met elkaar over in gesprek?’

De bespreekbaarheid van seksualiteit blijkt weer een heikel punt. Want is dat altijd wel de oplossing? Wie maakt wat bespreekbaar met welk doel? En wat als er iemand een overheersende stem heeft in de dialoog? Kant merkt op dat zwijgen nu geen optie meer is: ‘De discussie is inmiddels al zo hoog opgelopen dat je het niet meer kunt ontkennen.’ Voor ontwikkelingsorganisaties blijkt uitgaan van mensen en menselijkheid de beste aanpak.

Voetbal, water en seks

Het laatste panel buigt zich over het Nederlandse beleid, want SRGR is niet voor niks een speerpunt. Nederland acht zichzelf sterk op dit thema en draagt dat naar buiten uit. Maar is dat wel zo? Sjoerd Sjoerdsma (D66) beschrijft zijn tijd in Afghanistan, waar hij jonge Afghanen vroeg waar Nederland goed in is. De zaal grinnikt als hij vertelt ‘Voetbal werd als eerst genoemd en dan water, en dan vertelde ik dat we ook heel goed zijn in seks.’

De vraag over het Nederlandse beleid komt wederom terug: is het geen Westerse agenda? ‘Ja, dat is het ook, maar die agenda is goed ontwikkeld. Er zijn veel vrijheden en je mag er zelf over beslissen’ aldus Sjoerdsma. ‘Nederland moet de taboes niet zelf beslechten, maar wij kunnen wel helpen om dat elders te doen.’

Simone Filippini, kersvers directeur van Cordaid en opvallend gekleed in het paars, gaat in op de rol van seksuele thema’s binnen een katholieke stichting. Volgens haar gaat dat prima samen. ‘Er zijn wel grenzen, maar vaak zijn mensen progressiever dan je denkt’ wuift ze de vooroordelen weg. ‘De katholieke kerk vertoont een groot pragmatisme.’ De nieuwe paus, daar wordt wel verandering van verwacht, zowel Filippini als Sjoerdsma zien nieuwe kansen bij het Vaticaan voor meer openheid. ‘Deze paus heeft aandacht voor pastorale zorg, die boodschap komt wel aan’ zegt Filippini over het beleid van Franciscus.

Ambassadeur voor SRGR en HIV/AIDS Lambert Grijns toont zich van zijn persoonlijke kant. ‘Ik heb altijd gedacht dat religie en seksualiteit niet samengingen. Maar religieuze mensen hebben ook interesse in seks, de vraag is hoe je kunt omgaan met die koppeling.’ Hij zag al eerder ook positieve kanten aan de rol van het Vaticaan met betrekking tot seksualiteit. ‘In Rwanda waren ze soms letterlijk Roomser dan de paus’, soms waren de regels daar nog strenger dan die in Rome, legt hij uit.  Toenadering en samenwerking zoeken met het Vaticaan leverde dan juist duidelijkheid op over de juiste opvattingen van de katholieke kerk.

Westerse agenda

Terugkerend is het thema van de Westerse agenda. Onze opvattingen over bijvoorbeeld homoseksualiteit en identiteit blijken vaak moeilijk aan te sluiten bij de ideeën in onder andere Afrika. Een voorbeeld is dat mannen die altijd gewend waren hand in hand te lopen en veel lichamelijk contact maakten, nu anders worden bekeken, juist doordat er zoveel aandacht wordt gericht op homo’s en “uit de kast komen” Maken we de situatie  in ontwikkelingslanden juist niet erger of onnodig ingewikkeld door onze “progressieve” agenda uit te dragen? Sjoerdsma ontkent dat: ‘Seksuele vrijheid is niet iets wat wordt opgelegd vanuit Nederland, maar wat ook voortkomt uit een behoefte. Ook in Nederland zijn en worden de rechten bevochten.’

Filippini lijkt getergd door het verwijt van de “Westerse agenda”. ‘Het is een strijd, een politieke strijd of zoals in de VS een ideologische strijd die politiek wordt uitgebuit. Er zijn allerlei agenda’s en lobby’s die spelen. Maar ik heb nog nooit een meisje gesproken die tegen eigen keuzes is. De eigen agenda van meisjes gaat over eigen keuzes of gelijke rechten. Dat is geen Westerse agenda, maar gaat over gelijkheid en goed fatsoen.’  Hiervoor krijgt ze veel bijval en zelfs een kort applaus uit de zaal.

De temperatuur begon –letterlijk-  aardig opgelopen in het Humanity House, de tijd begon te dringen en de borrel stond klaar, dus er was weinig tijd over voor vragen. Brenda Bartelink is enthousiast over de middag als ze afrondt. ‘Ik hoop dat het gesprek zal worden voortgezet en het Kenniscentrum helpt daar graag bij.’

Verder lezen over dit onderwerp? Half december verschijnt de Vice Versa special Religie en Seksualiteit. Neem nu een abonnement (www.viceversaonline.nl/abonneren) en krijg deze special thuisgestuurd!