Maatschappelijke organisaties doen een handreiking aan politici en beleidsmakers die serieus werk willen maken van duurzame en eerlijke handelsregels. Deze week lanceert een Europese alliantie van meer dan 50 Europese NGO’s het Alternative Trade Mandate (ATM). Het ATM is een realistisch en volwaardig alternatief voor het huidige Europese vrijhandelsmodel. In plaats van het winstoogmerk van een kleine elite van grote bedrijven, stelt het nieuwe mandaat welzijn, gelijkheid, mens en milieu centraal. Het ATM beperkt zich niet tot alleen handel en investeringsregels maar zet een raamwerk neer voor duurzame globalisering.

De voorstellen van het ATM komen op zeer gelegen moment. Volgende week reizen de Europese Commissie en delegaties uit de lidstaten waaronder Nederland af naar Bali voor de top van de Wereldhandelsorganisaties (WTO). Ondertussen onderhandelt de Europese Unie ook met tientallen landen over zogenaamde vrijhandelsverdragen. Helaas hebben deze onderhandelingen nauwelijks oog voor systemische tekortkomingen van het vrijhandelsmodel waarbij opbrengsten van handel oneerlijk worden verdeeld en de kosten en risico’s voor mens en milieu door de samenleving worden gedragen. In weerwil van de huidige sociale, financiële en ecologische crises, stimuleert het beleid nog altijd kortetermijndenken en vergroot het de ongelijkheid in de wereld nog verder. Een koerswijziging is dringend gewenst. Met het verschijnen van het ATM kunnen beleidsmakers en politici zich in de onderhandelingen in WTO en in andere handelsverdragen laten inspireren door de alternatieve ideeën en aanbevelingen van de ATM-alliantie. Die zijn het resultaat van een vier jaar durend proces, waarbij in heel Europa openbare workshops zijn gehouden en waarbij een breed scala van maatschappelijke organisaties van zowel binnen als buiten de EU betrokken is geweest.

Volgens de ATM-alliantie moeten een aantal kernprincipes te allen tijde ten grondslag ten liggen aan eerlijke en democratische handel en investeringsregels, waaronder:

– Mensenrechten, vrouwenrechten, rechten van werknemers en inheemse volkeren en milieubescherming hebben voorrang op specifieke belangen van bedrijven.

– Bedrijven zijn aansprakelijkheid voor schendingen van mensenrechten, vernietiging van het milieu, belastingontwijking en belastingontduiking in andere landen

– Een eerlijke verdeling van de inkomsten binnen internationale productieketens, het garanderen van een leefbaar inkomen voor producenten en werknemers, en betaalbare prijzen voor de consument, in het bijzonder voor primaire levensbehoeften, zoals voedsel en medicijnen.

– Een open uitwisseling van, en gratis toegang tot kennis – bijv. door middel van open source systemen en octrooipools, en open licenties innovatie en bevordering van de toegang tot geneesmiddelen.

– Specifieke sectoren, zoals de publieke diensten en goederen zoals water, gezondheidszorg en onderwijs, of financiële diensten, zijn uitgesloten van  Europese handels en investeringsonderhandelingen.

– Het voorzorgsbeginsel (precautionary principle) ten alle tijden toepassen op regelgeving en handel- en investeringsregels.

Het ATM schetst gedetailleerde voorstellen voor verandering op uiteenlopende terreinen, zoals voedsel, werk, financiën en grondstoffen. Om bij dit laatste voorbeeld te blijven, Nederland en de Europese Unie (EU) als geheel verbruiken een onevenredig groot deel van de wereldwijde natuurlijke hulpbronnen, waarvan bovendien het merendeel wordt geïmporteerd. Het is bekend dat het veel ontwikkelingslanden onvoldoende lukt om het potentieel van hun grondstoffen in te zetten voor duurzame ontwikkeling. De huidige handels- en investeringsverdragen beperken de mogelijkheden van landen om zelf meerwaarde te generen.

Om een ​​duurzame economische ontwikkeling te realiseren en de exportafhankelijkheid te verminderen, is effectieve en heldere wet- en regelgeving noodzakelijk. Zeggenschap van ontwikkelingslanden over natuurlijke hulpbronnen kan bijdragen aan zowel het terugdringen van sociale en milieuschade  als leiden tot een betere verdeling van baten uit grondstoffen, zodat de bevolking van het herkomstland ook profiteert van de opbrengsten. Het huidige vrijhandelsmodel eist echter steeds verdergaande deregulering. Het Alternative Trade Mandate roept onder andere op om de enorme overconsumptie van hulpbronnen aan te pakken en in een duidelijke breuk met het huidige beleid, te stimuleren dat ontwikkelingslanden importtarieven kunnen inzetten om winsten op grondstoffen ten goede te laten komen aan de lokale bevolking en het gedrag van buitenlandse investeerders in hun landen strenger en gerichter te kunnen reguleren. Ook moeten we ervoor zorgen dat onze import van grondstoffen geen mensenrechtenschendingen in de hand werken.

Net als de Europese Unie, presenteert ook de Nederlandse overheid het Nederlandse en Europese handels- en investeringsbeleid als één van de motoren voor het realiseren van economische groei en een belangrijke uitweg uit de crisis. Tegelijk maakt de huidige financieel-economische crisis de tekortkomingen van het huidige neoliberale handels- en investeringsbeleid op het gebied van mensenrechten, armoedebestrijding en het milieu pijnlijk duidelijk. Voor economische winst heeft vanuit een sociaal en ecologisch oogpunt een hoge prijs. Die kosten worden in een vrije-marktmodel geëxternaliseerd en onvoldoende meegewogen. Volgens de ATM allliantie mag handel nooit een doel op zich zijn, maar een van de instrumenten in een bredere politiek die streeft naar sociale inclusie en een gelijkere inkomensverdeling binnen en tussen landen. Een meer transparante en inclusieve besluitvorming rondom internationale regulering van handel en investering is hiervoor noodzakelijk. Daarom pleit het ATM voor een alternatief waarin beleidskeuzes niet achter gesloten deuren plaatsvinden, maar in een transparant en democratisch proces, aangestuurd door de bevolking van Europa en hun gekozen vertegenwoordigers, in plaats van door ongekozen technocraten en lobbygroepen van het bedrijfsleven.

De fundamentele koerswijziging waar het ATM voor pleit,  vraagt om parlementsleden in Europa en op nationaal niveau die handelsovereenkomsten uit de sfeer van achterkamertjespolitiek willen halen en in de openbaarheid brengen. Zodat er nieuwe handelsregels worden ontwikkelt die daadwerkelijk ten goede komen aan mens en milieu, overal ter wereld.

Auteurs: Roos van Os (SOMO), Pietje Vervest (TNI), Roeline Knottnerus (SOMO/TNI)

Naast SOMO en TNI zijn in Nederland Both ENDS en Platform Aarde Boer Consument lid van het Alternative Trade Mandate en zetten zich in voor eerlijke en duurzame handelsregels. Kijk voor meer informatie over het  Alternative Trade Mandate op: Voor meer informatie, neem contact op met roos [@] somo.nl