‘De uitdaging voor Afrikanen is om eigen systemen van besluitvorming en rechtspraak te ontwikkelen’, zo stelt Brigitte Mugiraneza in een column die eerder verscheen in het septembernummer van Vice Versa.

Gebrek aan democratie is een veel voorkomende verklaring van la misère de l’Afrique in discussiefora over ontwikkelingssamenwerking, oftewel dat Afrikanen nog niet echt klaar zouden zijn voor democratie. Ik vraag me af waarom het concept ‘democratie’ niet werkt in Afrika, en of het afdwingen van ervan eigenlijk wel mogelijk is? Is democratie wel een one size fits all-concept dat je overal kan toepassen?

Met een dubbel gevoel heb ik 30 april geluisterd naar de inhuldigingstoespraak van onze koning Willem-Alexander: ik was blij dat ik het van dichtbij mocht meemaken, maar realiseerde me tegelijkertijd hoe het traditionele Afrikaanse regeersysteem niet veel afwijkt van het Nederlandse. Helaas is er van die Afrikaanse koningschapsgeschiedenis weinig overgebleven. Ooit werden bijna alle Afrikaanse landen vanuit een koningschap bestuurd. Er bestonden geen geschreven wetten maar toch kende iedereen zijn plaats en zijn rechten en plichten in de samenleving. In het rechtssysteem kon iedereen zichzelf verdedigen tegenover een quorum van stamoudsten.

Tegenwoordig heeft een arme boerin op het platteland in Mali een advocaat nodig om haar rechten te beschermen. De invloeden van westerse democratie en dito rechtssysteem kost haar op die manier onnodig geld voor een rechtsbijstandsverzekering. Omdat er in Afrika geen sociale-veiligheidsmaatregelen zijn, zoals pro deo-constructies, leidt dit systeem zeker niet tot gelijkheid en toegankelijkheid van rechtssystemen, en bevordert het de mensenrechten niet.

De uitdaging voor Afrikanen is om eigen systemen van besluitvorming en rechtspraak te ontwikkelen. Een inmiddels gemiste kans voor Zuid-Soedan: graag had ik willen zien dat de stamhoofden met elkaar hadden onderhandeld en hun aandeel in de wederopbouw hadden besproken, zodat iedereen eigenaar was van de uitkomst – in plaats van een klakkeloze overname van het westerse model van democratie.

Het is ook triest hoe Afrikaanse landen na hun onafhankelijkheid in de jaren ’60 het kiesstelsel van hun koloniale meesters letterlijk hebben overgenomen, hoewel weinig Afrikanen bekend waren met dit systeem. Laten we eerlijk zijn, het democratisch gekozen systeem is een peperduur spel: economisch sterke personen kunnen gemakkelijk zetels kopen, bijvoorbeeld door de financiering van super powers die hen later beschuldigen van corruptie. Hoe geloofwaardig is de voorbeeldfunctie van de westerse democratie in de politieke praktijk? In een westerse democratie zou sprake zijn van open competitie bij de verdeling van publieke functies, toch is er een sterke neiging tot beperking van die competitie door het creëren van besloten netwerkclubs en kartels, om de belangrijkste functies te reserveren voor degene die tot het eigen politieke netwerk behoort. Is dit niet ook een vorm van corruptie?

Democratie is niets anders dan een regeringsvorm van één klasse, in dit geval de meerderheid. In allerlei internationale rapporten is Afrika continent nummer 1 wat betreft ongeschoolde en ongeletterde bevolking. De vraag is dus in hoeverre we waarde kunnen hechten aan de verstandelijke vermogens van die meerderheid om goede leiders te kiezen. In de afgelopen jaren heb ik in Nederland gezien hoe populistische partijleiders als Wilders zetels haalde door middel van een sentimentele volkscampagne. Gelukkig voor Nederland: de meerderheid van PVV-kamerleden is hoogopgeleid.

Ondanks de inzet van ontwikkelingshulp slaagt het westerse model van democratie niet helemaal in Afrika, en wekt het slechts de illusie op dat het afdwingen van democratie mondiale problemen zoals armoede voorgoed zou oplossen. Het grootse probleem ligt bij vele Afrikaanse leiders die dezelfde fouten blijven maken en onverantwoorde deals sluiten, die excuses creëren voor ontwikkelde landen om met hulp naar Afrika te blijven stromen en daarna roepen dat westerlingen hen de regels willen opleggen. Als Afrikanen vinden dat hulp schadelijk is voor ontwikkeling van Afrika, moeten ze die hulp gewoon weigeren – punt. Maar één ding is zeker: democratie kun je niet afdwingen van buitenaf. Dat hebben we al lang en goed gezien. In Somalië, maar ook in Irak, waar de situatie in mijn ogen erger is geworden dan vóór de invasie van de zogenaamd ‘democratische’ Amerikanen.

De column verscheen eerder in Vice Versa #3, uitgekomen op 5 september.