Vandaag verklaart Artsen zonder Grenzen dat zij zich na 22 jaar gedwongen ziet al haar medische noodhulpprogramma’s in Somalië stop te zetten. Na extreme aanvallen op haar medewerkers waarbij gewapende groepen en civiele leiders het doden, plegen van aanvallen en ontvoeren van humanitaire hulpverleners steeds meer ondersteunen, tolereren of goedkeuren, kan de hulporganisatie niet langer meer op een onafhankelijke en onpartijdige manier hulp geven.  

Artsen Zonder Grenzen vermeldt op hun site dat het meerdere malen is voorgekomen dat dezelfde partijen met wie Artsen zonder Grenzen garanties moet onderhandelen om haar medisch-humanitaire hulp ongehinderd te kunnen verlenen, een rol speelden in aanvallen op Artsen zonder Grenzen medewerkers. Zij waren ofwel direct betrokken danwel keurden zij het impliciet goed. ‘Hun acties en het gedogen van de ontstane situatie snijdt in feite honderdduizenden Somaliërs af van humanitaire hulp’, aldus Artsen zonder Grenzen.

Ernstig humanitaire noden

In die 22 jaar heeft Artsen zonder Grenzen met verschillende gewapende partijen en autoriteiten onderhandeld. De uitzonderlijke ernstig humanitaire noden in het land noopten de hulporganisatie en haar teams ertoe ongekend grote risico’s te accepteren – vooral voor de rekening van haar Somalische medewerkers – en vergaande compromissen te sluiten met betrekking tot haar principes van onafhankelijkheid en onpartijdigheid.

Een recent incident is de brute moord op twee Artsen zonder Grenzen medewerkers in Mogadishu in december 2011 en de daaropvolgende vervroegde vrijlating van de veroordeelde dader. Twee Artsen zonder Grenzen hulpverleners werden op gewelddadige wijze ontvoerd in het Dadaab vluchtelingenkampcluster in Kenia. Pas na 21 maanden gevangenschap in Zuid-Centraal Somalië, kwamen zij in juli vrij. In totaal zijn er sinds 1991 16 Artsen zonder Grenzen medewerkers gedood en zijn staf, ambulances, klinieken en ziekenhuizen tientallen malen aangevallen.

Gewapende groepen én civiele autoriteiten

‘Met hun keuze om humanitaire hulpverleners te vermoorden, aan te vallen en te ontvoeren, hebben deze gewapende groepen én de civiele autoriteiten die hun acties tolereren, het lot van talloze burgers in Somalië bezegeld,’ verklaart Unni Karunakara, internationaal voorzitter van Artsen zonder Grenzen. ‘De meesten kennen hun land niet zonder oorlog of hongersnood. Voor velen is het laatste beetje toegang tot medische zorg van hun afgenomen.’

Een vereiste om hulp te kunnen verlenen is dat alle strijdende partijen en gemeenschappen de waarde van medisch-humanitair werk op zijn minst erkennen en accepteren. Bovendien moeten deze partijen het vermogen en de wil tonen om de onderhandelde veiligheidsgaranties voor patiënten en medewerkers te handhaven. Die acceptatie is er nu niet meer in Somalië.

Artsen zonder Grenzen stopt al haar hulpprojecten in Somalië: in Mogadishu en buitenwijken Afgooye en Daynille, Balad, Dinsor, Galkayo, Jilib, Jowhar, Kismaayo, Marere en Burao. Ruim 1.500 hulpverleners boden tot vandaag gratis basisgezondheidszorg, hulp bij ondervoeding, moeder-en-kindzorg, chirurgische zorg, bestrijding van epidemieën, vaccinatiecampagnes, water en verschaffen van hulpgoederen. Alleen al in 2012 voerden haar teams meer dan 624.000 medische consulten uit, namen zij 41.100 patiënten op voor verpleging, verzorgden zij 30.090 ondervoede kinderen, entten zij 58.620 mensen in en hielpen zij bij de bevalling van 7.300 baby’s.

Somalie in de spotlights

Het vertrekt komt net op een moment dat Somalië even in de belangstelling stond van de internationale hulpgemeenschap. In mei vond er een grote conferentie plaats in Londen waar ook minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans aanwezig was. Het leek dus even beter te gaan, maar AZG deelt dat optimisme niet. Directeur Arjan Hehenkamp, directeur Artsen Zonder Grenzen in Nederland, verklaart tegenover nieuwswebsite Devex: ‘We kunnen alleen uit onze eigen ervaring spreken, maar onze beslissing laat zien dat de exceptionele humanitaire noden in het land Artsen Zonder Grenzen en haar staf dwong om uitzonderlijke risico’s te nemen en te accepteren dat dat ten koste ging van onze operationele principes van onafhankelijk en onpartijdigheid. De situatie in het land heeft een onhoudbare situatie gecreeërd tussen risico’s en compromissen.’

Devex vermeldt ook dat de terugtrekking eensklaps zal gaan, dus zonder transitieperiode. Dat betekent dat veel mensen van de een op de andere dag zonder medische zorg zitten, met alle gevolgen van dien. De organisatie sluit niet uit dat ze terug zullen keren en zijn bereid daarover in onderhandeling te gaan, maar dat hangt af van de wil en mogelijkheden van alle Somalische actoren.

Vorige week vond er nog een aanval plaats op twee Artsen Zonder Grenzen medewerkers in Zuid-Sudan, waarna een medewerker aan zijn verwondingen overleed en de ander zwaar gewond achterbleef.