Vandaag brengen in Zimbabwe miljoenen mensen hun stem uit. Blijft Mugabe aan de macht of krijgt zijn grootste rivaal Tsvangirai voet aan de grond? De laatste verkiezingen vonden plaats in 2008 en verliepen onrustig. Ook de legitimiteit van de verkiezingsuitslag werd ernstig betwijfeld. Zullen de verkiezingen vandaag beter verlopen? Vice Versa blikt vooruit.

De aanloop naar de verkiezingen is niet bepaald vlekkeloos verlopen. De belangrijkste politieke opponent van president Robert Mugabe, Morgan Tsvangirai van de Movement for Democratic Change Zimbabwe (MDCZ), wilde wachten met nieuwe verkiezingen tot de nieuwe grondwet in Zimbabwe van kracht was en de democratische hervormingen verder zijn doorgevoerd. De nieuwe grondwet beperkt de regeerperiode voor de president tot twee termijnen, wat neerkomt op maximaal tien jaar. Voor Mugabe betekent dit echter geen aftreding als hij nu zou winnen, aangezien de wet pas na de verkiezingen van kracht wordt. Tsvangirai hoopte ook dat er vóór de verkiezingen wijzigingen zouden zijn aangebracht in de kieswet, zodat  deze democratischer zouden verlopen. Deze democratische hervormingen en wijzigingen in de kieswet zijn echter nu nog niet voltooid.

Mugabe beschreef het gewenste uitstel van Tsvangirai als een uiting van lafheid. Hij heeft de beslissing gemaakt de verkiezingen zonder overleg uit te schrijven,wat hem de kritiek opleverde dat dit ongrondwettelijk was. Mugabe heeft het Constitutionele Hof ingeschakeld en deze besloot eveneens dat de verkiezingen binnen afzienbare tijd moesten plaatsvinden; vandaag is het zover.

Mugabe aan de macht

Mugabe is sinds 1980 in Zimbabwe aan de macht met zijn partij Zimbabwe African National Union – Patriotic Front (ZANU-PF). In de periode volgend op de onafhankelijkheid in 1980 kreeg Mugabe 63% van de stemmen in de verkiezingen.

In de jaren negentig ontstond er meer onvrede met betrekking tot Mugabe, gevoed door corruptieschandalen, dalende lonen en de sociale consequenties van het economische Structural Adjustment Programme, dat in 1991 werd aangenomen. Er werden nieuwe wetten aangenomen die toestonden dat de staat zich stukken land toe-eigende, wat tot conflict leidde met onder andere de Commercial Farmers’ Union, die de belangen behartigde van de blanke boeren met hulp van Westerse donoren. De positie van de president brokkelde nog verder af toen bekend werd dat de meeste van de eerste 100 boerderijen die in bezit waren genomen, verhuurd waren aan prominente partijfiguren en ambtenaren.

De verkiezingen die daarop volgden werden toch wederom gewonnen door Mugabe, waardoor er ernstige twijfel heerste over  de eerlijkheid van het verloop van de verkiezingen. De jaren hierop bleef Mugabe aan de macht, geholpen door zowel de boycot van de verkiezingen door oppositiegroepen, als door eigenhandige fraude. Met name door de inzet van intimidatie en geweld wist hij keer op keer zijn positie in de verkiezingen veilig te stellen.

De aanloop naar de verkiezingen

In de aanloop naar de huidige verkiezingen is er meer rust te bekennen. Er is minder sprake van geweld in vergelijking met de voorgaande verkiezingen en er is meer ruimte voor de oppositie om op straat campagne te voeren. Toch kijkt Amnesty International de verkiezingen met ‘argusogen’. ‘Het is waar dat er nu minder geweld is in de aanloop naar de verkiezingen, maar dat wil niet zeggen dat er niets aan de hand is. Critici worden voortdurend geïntimideerd en gearresteerd. Hierbij is ook sprake van fysieke aanvallen’, vertelt een woordvoerder van de organisatie

Een grote zorg is uiteraard ook of de verkiezingen eerlijk zullen verlopen. Iets waar Hugo Knoppert, coördinator van Zimbabwe Watch, weinig vertrouwen in heeft. ‘De strategie van Mugabe is waarschijnlijk meer gericht op electorale fraude dan op geweld’, zo stelt hij. Deze zorg wordt versterkt door kritiek op het proces voorafgaand aan de verkiezingen. Zo zou het registratieproces van kiezers slordig zijn verlopen. Het probleem is met name dat de lijsten van kiezers pas recent bekend zijn gemaakt, waardoor het erg lastig wordt om te controleren of de lijsten eerlijk zijn samengesteld. Vooralsnog lijkt dat echter niet het geval. Zo staan er namen op van mensen die reeds overleden zijn, zijn veel mensen niet geregistreerd en staan er in bepaalde gebieden meer mensen op de lijst dan dat daadwerkelijk in dat gebied wonen. ‘Het sjoemelen met kiezerslijsten kan een manier zijn om de uitslag richting Mugabe te trekken’, stelt Knoppert. ‘Hieruit blijkt dat het in Zimbabwe toch weer niet om the will of the people gaat.’

‘Een voorspelling doen over wat de uitkomst van de verkiezingen zullen zijn is praktisch onmogelijk’, stelt Knoppert. ‘Het is niet zo dat Mugabe alle aanhang verloren is, zeker in rurale gebieden is de oude man nog steeds populair.’ Toch zijn er volgens hem wel duidelijke tekenen van verval. Zo lopen mensen halverwege zijn politieke rally’s weg. Hieruit blijkt ook dat er vandaag de dag meer openheid is over de onvrede. De oppositie kan zich echter nog niet rijk rekenen. ‘De afgelopen vijf jaar was er sprake van een coalitieregering waarin de oppositie ook zijn plaats had’, zo stelt Knoppert, ‘maar ook zij hebben op sommige gebieden gefaald en dat heeft de bevolking zeker opgemerkt. Dit maakt het lastig een goede inschatting te maken van wie de meeste kans maakt de verkiezingen te winnen’, aldus Knoppert.

Ook als de meerderheid naar de oppositie gaat is het de vraag of dit ook gaat blijken uit de verkiezingen. ‘Ik denk dat er sowieso sprake gaat zijn van fraude’, zo stelt Knoppert, ‘maar ik acht de kans groot dat Mugabe zelfs mét fraude niet genoeg stemmen bij elkaar krijgt.’ Als dit zo zou zijn bestaat er echter alsnog de kans dat de uitslag naderhand gemanipuleerd wordt, waardoor Mugabe opnieuw aan de macht blijft.

Social media

Ondanks het volgens Knoppert zeer reële risico dat er gefraudeerd zal worden met de verkiezingsuitslag, is de sociale controle dit keer groter. Knoppert wijst dit met name toe aan de rol van social media. Dit lijkt in Zimbabwe een groot effect te hebben, zo ook om politici ter verantwoording te roepen. Het Facebook-fenomeen Baba Jukwa is hierin een sprekend voorbeeld. Baba Jukwa is een fictief Facebook-figuur dat in maart in het leven is geroepen en die in korte tijd meer dan 300.000 opvolgers heeft vergaard. De figuur profileert zichzelf als ZANU-PF-insider, die alle vuile was van de partij naar buiten brengt. Elke dag worden er verschillende posts geplaatst over corruptie binnen de partij, over moorden die zijn gepleegd en worden mensen gewaarschuwd die mogelijk op een dodenlijst zouden staan. De meldingen zijn erg specifiek en wijzen soms zelfs specifieke corrupte politici binnen een bepaald dorp aan, compleet met telefoonnummer en een oproep deze mensen ter verantwoording te roepen. De figuur heeft grote populariteit verkregen binnen Zimbabwe en ZANU-PF heeft moeite dit aan te pakken. Volgens Knoppert heeft social media op deze manier een grote invloed op de aanstaande verkiezingen, met name omdat het verantwoordelijkheid aanwijst. ‘Social media is in de aanloop naar de verkiezingen in Zimbabwe een vorm van sociale controle. De vraag is nu: met hoeveel kan men dit keer wegkomen?’, aldus Knoppert.

De toekomst voor Zimbabwe

Wat de uitslag van de verkiezingen zal gaan zijn is afwachten. Het lijkt er  op dat, als de verkiezingen in het voordeel van Mugabe uitpakken, hij in ieder geval geen jaren meer zal regeren. Mugabe heeft inmiddels de leeftijd van 89 jaar bereikt en zijn gezondheid laat te wensen over. Vijf jaar eerder gaf hij al aan zijn ambt te willen neerleggen, maar werd toen door het leger en de politie overgehaald hiervan af te zien. De veiligheidssector speelt een belangrijke rol in het politieke speelveld van Zimbabwe en bij de nationale veiligheidsdiensten bestaat de angst dat zij hun economische en politieke belangen kwijtraken onder een nieuw bewind.

Knoppert geeft aan dat het zeer onwaarschijnlijk is dat Mugabe nog een termijn van vijf jaar zal volmaken: ‘Waarschijnlijk treedt hij binnen een jaar af, ook als de verkiezingen in zijn voordeel uitpakken.’ De belangrijkste vraag is volgens hem dan ook niet wie deze verkiezingen gaan winnen, maar wie Mugabe gaat opvolgen. De belangrijkste personen die nu worden genoemd zijn de huidige Minister van Defensie Emmerson Mnangagwa en de vicepresident Joice Mujuru.

Maar wat gebeurd er als Mugabe toch vandaag de macht verliest? De vraag is of er veel zal veranderen als Tsvangirai aan de macht weet te komen. Knoppert denkt van wel. Hij geeft aan dat MDCZ veel corrupte elementen bevat en dat de partij nog vrij onvolwassen is, maar volgens hem zou het een groot verschil maken voor Zimbabwe op internationaal gebied. ‘Naar mijn mening zal de internationale gemeenschap sneller geneigd zijn zaken te doen met Zimbabwe onder Tsvangirai’, zo geeft hij aan. Het afschrikbeleid van ZANU-PF maakt Zimbabwe onaantrekkelijk voor investeringen, dit zou onder Tsvangirai kunnen veranderen. ‘Zimbabwe is een land met enorm veel potentie, zowel in landbouw als in de mijnindustrie. Daarbij is er sprake van een goed geschoolde bevolking. Wanneer er onder een nieuw bewind het MDCZ meer transparantie en openheid zou zijn om bedrijven binnen te halen, zou dat de groei van Zimbabwe enorm zou kunnen stimuleren.’

‘Alle randvoorwaarden voor Zimbabwe om te kunnen groeien zijn er, maar dan moet er wel een ander beleid gevoerd worden dan het afschrikbeleid dat ZANU-PF nu voert’, concludeert Knoppert. ‘De corruptie zal een probleem blijven, maar ik denk zeker dat het voor de dynamiek van het land heel wat teweeg zou brengen als Tsvangirai de verkiezingen zou winnen.’