D66 vindt dat Nederland zich te afwachtend opstelt met betrekking tot Mali en Soedan. Dat werd gisteren duidelijk in een marathon-Kamerdebatreeks over de Mali, Somalië en Soedan. Timmermans kreeg het verwijt met betrekking tot Mali ‘de politieke deksel op de neus’ te hebben gekregen. En in Soedan zou Nederland de verplichting die het heeft als medeondertekenaar van het vredesverdrag naast zich neerleggen. Minister Timmermans vindt dit ‘bullshit’. Volgens hem is de wereld veranderd en ligt de verantwoordelijkheid nu meer in Afrika zelf.

‘Nederland heeft tot twee maal toe de boot gemist met betrekking tot vredesmissies Mali, laat de derde keer scheepsrecht zijn’. Sjoerd Sjoerdsma (D66) zet meteen de toon in het debat. Agnes Mulder (CDA) sluit zich hierbij aan: ‘Nederland heeft de diplomatieke deksel op de neus gekregen’. De Nederlandse regering wordt een gebrek aan daadkracht verweten, met name door onderlinge verdeeldheid. Alle kritiek komt het humeur van Timmermans niet ten goede. ‘Meedoen is voor ons geen doel op zich, voor D66 kennelijk wel’, schertst hij.

Het doel in Mali was een vredesmissie, zo redeneert hij, en die is er gekomen. Het is niet nodig voor de Nederlandse regering hier ook ‘een vlaggetje te planten’. Volgens de minister is er dan ook geenszins sprake geweest van gezichtsverlies. De regering heeft een aanbod gedaan, het aanbod bleek niet nodig, ‘even goede vrienden’.

De vraag is echter vooral; hoe nu verder? Drie onderwerpen voeren hierbij de boventoon, namelijk de aankomende verkiezingen, hoe om te gaan met mensenrechtenschendingen en de invulling van de Nederlandse begrotingssteun. De aankomende verkiezingen baren alle Kamerleden zorgen. Zowel Sjoerdsma als Ingrid Caluwé (VVD) stellen de vraag of het niet beter is de verkiezingen uit te stellen tot de berichten hieromtrent optimistischer zijn, met name omdat het gebrek aan eerlijke verkiezingen de president onvoldoende draagvlak zou geven. Dit wordt echter door zowel minister Ploumen als Timmermans direct weggewuifd. Ploumen geeft aan dat nu doorpakken van ‘extreem belang’ is. Wel wordt de opmerking van Marit Maij (PvdA) erkend dat het houden van verkiezingen niet direct een democratische staat betekent. Een belangrijk punt is de vervolging van mensenrechtenschenders. Democratie en verzoening worden door Timmermans als onmogelijk gezien als dit niet wordt aangepakt. Hierin moet het ICC de hoofdrol spelen.

Diverse Kamerleden spreken zich kritisch uit over begrotingssteun. Deze zou gebonden moeten zijn aan strenge voorwaarden. Ploumen geeft echter aan dat er geen sprake is van algemene begrotingssteun, maar van State Building Contracts, gebonden aan strikte voorwaarden en aan de voortgang van de democratie. Binnen deze voortgang zijn de speerpunten van de Nederlandse regering verzoening, veiligheid en rechtsorde. Ook ligt er aandacht bij het meebouwen van instituties, seksueel reproductieve gezondheid en rechten. Als Ploumen wordt gevraagd of zij mogelijkheid ziet voor de bevordering van handel in dit gebied, reageert zij voorzichtig; ‘het is te vroeg om hier over na te denken’.

Somalië

Twee weken geleden vond er in Somalië een bloederige aanslag plaats op het VN kantoor in Mogadishu. Sjoerdsma stelt de vraag of Somalië een ‘turn for the worst’ heeft genomen. Timmermans laat de hoop echter niet varen. ‘Heel lang dachten we: dit komt nooit meer goed. Maar nu bestaat er een kans dat het wel goed komt, al is die kans heel klein.’

Ook Ploumen geeft aan dat Somalië weliswaar fragiel is, maar dat er geen reden is voor wijziging in de Nederlandse inzet. Nederland werkt in Somalië mee aan het versterken van veiligheidstroepen die weerstand kunnen bieden aan Al-Shabab. De tijdelijke opheffing van het wapenembargo zorgt voor een grotere stroom wapens richting het gebied. Verschillende Kamerleden spreken hier hun zorgen over uit, waaronder Van Roon (PVV). ‘Als blijkt dat die wapens ergens anders terecht komen moet er een ander standpunt worden ingenomen’, vindt hij. Timmermans erkent dit probleem, maar zegt dat risico’s onvermijdelijk zijn en ‘inherent aan de context’.

Een ander belangrijk punt in het debat over Somalië is de koppeling tussen het versterken van het migratiebeleid en gedwongen terugkeer. Timmermans geeft aan dat het meest belangrijk is dat de regering stabiliteit voor terugkeer kan garanderen. De Nederlandse regering steunt via het IOM de opbouw van het immigratiebeleid van Somalië met één miljoen euro. Deze wordt met name gespendeerd aan het versterken van de organisatiestructuur en het tegengaan van documentfraude.

Piraterij is tevens onderwerp van discussie. ‘Om de oorzaken van piraterij aan de te pakken dragen we als Nederlandse regering bij aan een aantal doelen’, aldus Ploumen. Deze doelen bestaan uit berechting en detentie, opbouw van instituties en rechtspraak, initiatieven tot stabiliteit en veiligheid en werkgelegenheidsprojecten. De Caluwé stelt hierbij de vraag of Somalië inmiddels niet bijna is verworden tot partnerland, gezien de grote hoeveelheden financiële hulp die het ontvangt. ‘Een dilemma’ noemt zij de situatie. ‘We willen meer doen, maar er kan niet meer geld in gestoken worden aangezien het land geen partnerland is. Misschien moet er een duidelijke keuze gemaakt worden’. Ploumen wijst dit echter voorlopig van de hand. Maij, op haar beurt, vraagt aan de minister of Somalië niet op een gegeven moment een partnerland zou kunnen worden als een ander partnerland van Nederland op een gegeven moment geen hulp meer nodig zou hebben. Maar volgens Ploumen is dat nog toekomstmuziek.

Bullshit

Het laatste debat heeft als thema Soedan en het is duidelijk dat de onderlinge irritaties hier het heftigst zijn. Sjoerdsma geeft aan dat D66 ‘teleurgesteld’ is in de brief van het kabinet en de koerswijziging die zij voorstelt. Deze koerswijziging houdt in dat Nederland zich niet meer bezig houdt met conflictbeheersing. Hij geeft aan dat Nederland land lang een belangrijke speler was in zowel Soedan als Zuid Soedan als één van de ‘hoeders van het vredesproces tussen Noord en Zuid’. ‘Ik hoopte dat we van het Kabinet Rutte II meer konden verwachten, maar deze brief stelt me teleur. Waarom geeft Nederland die cruciale rol op?’. Sjoerdsma is van mening dat Nederland juist nu de regering in Khartoum in het nauw zit, een rol zou moeten spelen. ‘Nederland kiest ervoor haar politieke rol af te schudden en enkel in te zetten op de humanitaire rol’, aldus Sjoerdsma.

Hij vraagt zich af of Nederland de verplichting die het heeft als medeondertekenaar van het vredesverdrag naast zich neerlegt. Joël Voordewind (ChristenUnie) en Pieter Omtzigt (CDA) delen in de zorgen. De flinke kritiek laat Timmermans ‘verbijsterd’ achter. ‘Bullshit’, roept hij, wat hem een waarschuwing van de voorzitter oplevert. Timmermans ziet het als ondenkbaar dat Nederland zijn handen van de problematiek af zou trekken en dit is dan ook niet wat er gebeurd. ‘We voelen ons erg verbonden met Soedan. Dat gaat jaren terug en zal niet veranderen’, verzekert hij. Timmermans gaat in de tegenaanval door aan te geven dat de context geheel is veranderd. De Europese landen zouden niet langer de invloed hebben die zij ooit op Soedan hebben gehad. Die macht ligt nu bij de Afrikaanse Unie en dat is goed. De AU moet de kans krijgen zijn rol te spelen, ook als dit betekent dat Europa een stapje terug moet doen. ‘Wij moeten die rol niet in de weg staan’, vindt Timmermans. De wereld is veranderd en daar moeten we mee leven, is zijn visie.