Het langverwachte SEO-rapport ‘Uit de schaduw van het bankwezen’ over belastingverdragen dat vandaag verscheen concludeert dat de Nederlandse economie veel baat heeft bij de soepele fiscale wetgeving die ons land hanteert. Brievenbusfirma´s leveren Nederland zo´n 3 miljard euro op, twee keer zoveel als werd aangenomen. Dat is gunstig voor Nederland, maar zeer schadelijk voor ontwikkelingslanden concludeert een eveneens vandaag gepresenteerde rapport van SOMO. Vice Versa legde de twee rapporten naast elkaar.

De Nederlandse belastingverdragen en de daaruit resulterende belastingontwijking zijn populaire thema’s in de actuele debatten zowel in Nederland als internationaal. Het SEO-rapport dat in opdracht van het Holland Financial Centre (HFC) hierover werd gepubliceerd werd daarom vandaag met veel belangstelling ontvangen.

Het rapport dat is samengesteld onder leiding van hoogleraar economie en SEO-directeur Barbara Baarsma laat zien dat het gunstige belastingklimaat dat wordt aangevuld met andere fiscale voordelen zoals de deelnemingsvrijstelling, relatief gunstige bronbelastingtarieven op rente en royalties, het aantrekkelijk maakt voor multinationals zich in Nederland te vestigen. Als gevolg hiervan wordt er volgens het rapport via ons land jaarlijks tussen de 5,5 en 43 miljard euro weggesluisd.

Brievenbusmaatschappijen

Ook verdient Nederland veel geld aan de zogeheten ‘bijzondere financiële instellingen’, beter bekend als brievenbusmaatschappijen. In de vorm van belastingen, loonkosten en diensten die zij inkopen strijkt de Nederlandse schatkist zo’n 3 tot 3,4 miljard euro per jaar op van deze firma’s. Dit bedrag is twee keer zo hoog dan eerder werd gedacht. Deze in het rapport geschatte twaalfduizend bedrijven verschaffen ongeveer tienduizend voltijdbanen.

In het bijna tweehonderd pagina dikke naslagwerk is één hoofdstuk van vier pagina’s opgenomen over de gevolgen van deze verdragen voor ontwikkelingslanden. Volgens het rapport bevat het aandeel van ontwikkelingslanden in de totale geldstromen slechts 2,5%. Naar schatting van Baarsma lopen ontwikkelingslanden hierbij ongeveer 145 miljoen euro inkomsten mis, hoewel hier volgens haar ook enige nuances bij moeten worden geplaatst, want ‘ontwikkelingslanden kunnen ook baat hebben bij bepaalde belastingverdragen.’

Schijntje

Deze schatting is een schijntje van het bedrag dat het eveneens vandaag gepresenteerde rapport van onderzoeksorganisatie SOMO begroot. Volgens SOMO gaat het bij 28 van de 36 onderzochte landen maar liefst om 771 miljoen euro die ontwikkelingslanden mislopen aan belastingen over dividenden en rentes als gevolg van hun belastingverdrag met Nederland. Deze vijfvoudige berekening van SOMO ten opzichte van SEO is volgens SOMO-onderzoekster Kathrin McGauran nog een voorzichtige schatting. Het werkelijke bedrag kan nog veel hoger liggen omdat bepaalde vormen van belastingontduiking niet zijn meegenomen in de berekening.

Het rapport stelt dat de relatief kleine winst die Nederland maakt met deze verdragen niet in verhouding is met de enorme verliezen die ontwikkelingslanden lijden. Ook het argument dat deze verliezen grotendeels worden gecompenseerd door een stijging in buitenlandse investeringen veegt SOMO in haar rapport van tafel. ‘Bovendien’, concludeert McGuaran, ‘zijn de Nederlandse belastingverdragen tegenstrijdig met de beleidsbelofte van coherentie tussen buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking.’ Hiertoe roept het rapport van SOMO op tot een uitgebreide, onafhankelijke impact assessment van de gevolgen van de Nederlandse belastingverdragen op ontwikkelingslanden en een herziening van de huidige belastingverdragen en fiscale wetgeving.

Het SOMO rapport wijst erop dat de klachten over de Nederlandse belastingregels niet alleen vanuit de Nederlandse onderzoeksorganisaties, maar ook steeds vaker vanuit het Zuiden klinken. Zo zegde eerder dit jaar Mongolië al haar belastingverdrag met Nederland op omdat het land zichzelf de dupe zag worden van multinationals die de Nederlandse fiscale wetgeving gebruikten om belastingen in eigen land te ontwijken. Daarnaast heeft Argentinië een aantal afspraken met Nederland stopgezet en ook Zambia zou overwegen het belastingverdrag met Nederland te willen herzien.

Rol van Nederland

Waar SOMO expliciet de Nederlandse overheid aanspreekt op haar verantwoordelijkheid pleit het SEO-rapport voor een internationale aanpak. Het internationaal harmoniseren van belastingtarieven lijkt volgens de SEO echter onhaalbaar. Het rapport adviseert daarom ‘country-by-country reporting’ om het ontwijken van belastingen door multinationals terug te dringen. Hierbij rapporteren bedrijven hun belastingafdracht per land en worden gegevens automatisch tussen landen uitgewisseld.

Maaike van Diepen, coördinator van Tax Justice NL, een netwerk van acht maatschappelijke organisaties op het gebied van belastingontwijking, is blij met de internationale visie, maar betreurt de eerdere uitspraken van Baarsma in televisieprogramma Nieuwsuur waar ze stelde dat staatssecretaris Frans Weekers van Financiën zelf niets aan de belastingverdragen moet veranderen omdat een nationale aanpak het probleem niet zou oplossen, maar slechts zou verplaatsen. ‘Maar het één hoeft het ander natuurlijk niet uit te sluiten’, aldus Van Diepen.

In een eerste reactie op het rapport heeft Weekers laten weten dat hij trots is op het verdragennetwerk van Nederland en dat hij het eens is met de conclusie die hij trekt uit het rapport, dat Nederland geen belastingparadijs is, maar aanzienlijke voordelen heeft van de financiële dienstverlening.

Tax Justice

De eenzijdige focus op wat brievenbusmaatschappijen Nederland opleveren in plaats van wat ze kosten is een van de redenen dat Tax Justice Nederland zich heeft teruggetrokken uit de klankbordgroep van het SEO-rapport. Van Diepen stelt dat het rapport een onevenredige analyse presenteert, want ook al leveren brievenbusfirma’s de Nederlandse schatkist 3 miljard euro op, deze verdragen kosten Nederland tegelijkertijd ook ongeveer 30 miljard euro en Europa 1000 miljard.

Daarnaast twijfelt zij aan de neutraliteit van het rapport omdat deze is aangevraagd door de lobbyclub HFC en vindt ze de uitspraak van Baarsma dat het geen moreel maar een feitelijk rapport is opmerkelijk. ‘Belastingverdragen zijn wel degelijk een morele discussie. Zoals Baarsma zelf erkent is het verschil tussen belastingontduiking en belastingontwijking een grijs gebied en komt er een zekere morele verantwoordelijkheid bij kijken.’

Opvallend vindt Van Diepen ook de sterk uiteenlopende cijfers van de twee rapporten en het eerder door Oxfam Novib gepubliceerde rapport over hetzelfde onderwerp. Zo telt het SEO-rapport de helft van het aantal brievenbusmaatschappijen dat Oxfam Novib berekende en lopen ook de schattingen van de gemiste inkomsten voor ontwikkelingslanden sterk uiteen. ‘Op het eerste gezicht zie ik dat de berekening van de royalties missen in het SEO rapport, maar voor een uitgebreide analyse moet ik eerst goed de verschillende methodologieen bestuderen. In ieder geval zijn de verschillen zeer opmerkelijk.’

Hoe nu verder?

De Tweede Kamer heeft Weekers gevraagd om voor het zomerreces met een plan te komen om oneigenlijk gebruik van brievenbusfirma’s aan te pakken. Dat zal niet makkelijk zijn: er liggen twee tegenstrijdige moties die beide door een meerderheid van de Tweede Kamer zijn gesteund. Ook heeft minister Ploumen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking eerder toegezegd de gevolgen van de Nederlandse belastingverdragen op ontwikkelingslanden te bestuderen.

Later deze week op Vice Versa komt Tax Justice met een uitgebreide reactie.