In Kameroen is het basisonderwijs gratis. Maar bij nader inzien blijkt dat onderwijs helemaal niet zo ‘gratis’ te zijn. Antropologe Judith van de Kamp hoort haar vriend Rolf uit, die in het onderwijs werkt, en ontdekt dat er prijskaartje hangt aan het gratis onderwijs in Kameroen.

Terwijl ik in onze woonplaats Kumbo steeds meer in de gezondheidszorgwereld verdiept raak, komt Rolf thuis met onderwijsverhalen. Hij is – naast mijn vriendje – landendirecteur van Knowledge for Children (KforC), een kleine onderwijsorganisatie die opereert op het platteland in het noordwesten van Kameroen. Zijn team bestaat uit gepassioneerde en bekwame lokale mensen. Samen met hen leert hij de sector van binnenuit steeds beter kennen.

Zo’n dertig jaar geleden waren er voldoende leraren in Kameroen. Dat kwam doordat slechts een klein gedeelte van de kinderen naar school ging; alleen de ‘elite’ kon het zich veroorloven. Dat veranderde. In 2000 vond de president dat educatie voor iedereen toegankelijk moest zijn. Basisonderwijs werd verplicht en gratis. Kan dat wel? Rolf: ‘Nou, wie de Kameroenese onderwijssector een beetje induikt, komt erachter dat het mooier klinkt dan het in werkelijkheid is.’

Het plan en de uitvoering

De zin dat basisonderwijs gratis zou worden, klonk prachtig uit de mond van de president. Toen moest er een plan komen. Dat kwam er. Afgesproken werd dat de overheid de overheidsscholen van leraren, leermiddelen en klaslokalen zou voorzien. De privéscholen (waaronder veel katholieke, protestantse en islamitische scholen) konden rekenen op een subsidie voor diezelfde doeleinden.

En zo geschiedde het. Het aantal leerlingen dat naar school ging groeide enorm. Hier speelde de overheid op in door scholen bij te bouwen. Winst: naar school gaan werd de norm, zelfs in de plattelandsgebieden.

Lerarentekort en salarisgebrek

De grote toestroom aan leerlingen leidde tot nieuwe problemen. Om te beginnen zorgde het voor een lerarentekort. De overheid had hier een oplossing voor: de lerarenopleiding verkorten tot negen maanden.‘Ja’, zegt Rolf, ‘zo krijg je in korte tijd meer leraren. En ja, ze zijn op papier gekwalificeerd. Maar de kwaliteit van het onderwijs is niet best.’

De slechte onderwijskwaliteit komt ook doordat het lerarentekort slechts gedééltelijk werd opgelost. Aan een school van 200 leerlingen worden soms twee leraren geleverd. Hierdoor zijn de klassen groot, en hebben leraren soms meerdere (overvolle) klassen tegelijk onder hun hoede.

Zijn leermiddelen ook begrepen bij gratis onderwijs? Een paar boeken wel, maar niet genoeg. Schoolborden, krijtjes, potloden, schriften? Welnee, je kunt het ook te gek maken! Geef ze een vinger en …, moet de president gedacht hebben. Dan heb je nog andere schoolgang-gerelateerde kosten zoals schooluniformen. En de loodgieter die het lekkende dak repareert doet ’t ook niet voor niets. Maar dat lossen de scholen zelf maar op.

Het prijskaartje

Hoe lossen de scholen dat op? Wat betreft het lerarentekort zegt Rolf: ‘De ouderraad van een school kiest er vaak voor om extra leraren aan te nemen. Vaak zijn dit de ouders zelf. Zij staan ongekwalificeerd voor de klas, en voor een hongerloontje. En drie keer raden waar dat geld voor de ongekwalificeerde leraren vandaan komt… Jawel; van de ouders. Daarnaast betalen de ouders voor schoolboeken, schooluniformen, en de bouw van nieuw klaslokalen. Dat mag geen schoolgeld heten, uiteraard, maar het gaat op veel overheidscholen om maandelijkse bijdragen. Privéscholen vragen wél open en bloot om schoolgeld, omdat hun subsidiebedrag veel te laag is om een school van te runnen.’

Hier haak ik af. Ouders zijn dus zogenaamd niet verplicht om te betalen voor het basisonderwijs van hun kids, maar zonder hun geld kan een school niet functioneren. Wat is dan precies de definitie van gratis onderwijs? Rolf blijft me het antwoord schuldig. En heel de wereld kijkt mee en denkt bij de invoering van gratis onderwijs: ‘Goed gedaan!’

Balans

Als we de balans opmaken, zijn er wel degelijk verbeteringen, aldus Rolf. Om te beginnen is het al winst dat school geen elite-zaakje meer is, maar een belangrijk onderdeel in het leven van bijna alle Kameroenese kinderen. Er kan echter nog een boel beter voor de toekomst van de kids. Zo moet de onderwijskwaliteit fors omhoog. Maar hoe doe je dat, met te weinig leraren, ongekwalificeerde en onbetaalde leraren, op een school met te weinig leermiddelen? Waar begin je??

Knowledge for Children doet ruim honderd scholen in de plattelandsregio een handreiking door de facilitatie van een financieringssysteem voor de aanschaf van schoolboeken. Daarnaast organiseert zij lerarentrainingen met betrekking tot leesvaardigheid.

En waar haalt Rolf nu zijn drive vandaan; wat inspireert hem in zijn werk? Het is de betrokkenheid van de gemeenschappen waar de scholen onderdeel van uitmaken. Zij hebben de sleutel tot de toekomst van de kids in handen, en weten ‘m ondanks/vanwege het overheidsfalen te gebruiken, bijvoorbeeld door geld bij elkaar te leggen voor de aanschaf van schoolboeken. Lang leve burgerparticipatie, want waar de overheid faalt is het de enige manier om een land structureel verder te ontwikkelen.