Dat het zover heeft moeten komen dat de minister het maatschappelijk middenveld moet oproepen tot meer watchdog functie, onderschrijft volgens Frank van der Linde dat het maatschappelijk middenveld op dit punt schromelijk heeft ondergepresteerd. Aan de andere kant biedt de scheuring in de sector waar minister Ploumen op aandringt juist goede kansen. Never waste a good crisis.

Nu de nota van Ploumen er ligt, is de verdeeldheid in de sector meer zichtbaar dan ooit. Organisaties die al jaren pleiten voor meer focus op economische ontwikkeling (Solidaridad) en watchdog functie (Fairfood) reageren overwegend positief. Negatief reageren organisaties als Oxfam, Both Ends en Hivos die de grote focus op het bedrijfsleven niet onderschrijven. Cordaid is vooral positief omdat Ploumen een doorbraak tot stand brengt.

Functioneel is de verdeeldheid niet. Het totale imago van de sector heeft er zwaar onder te leiden en dat moet een ieder in de sector zichzelf aanrekenen. De ongetwijfeld onvermijdelijke verdeeldheid (er zijn nou eenmaal veel visies hoe de wereld te ‘redden’) zou niet zo erg zijn, als er constructief en open met elkaar en met de rest van de maatschappij gediscussieerd zou worden en de sector niet voortdurend geplaagd zou worden door schandalen (met als laatste episode de perikelen over de vaste verdeelsleutel van SHO waarover Nieuwsuur vorige week woensdag berichtte).

Ik vrees dat de laatste stroom artikelen, uitzendingen en twitter berichten het draagvlak voor de sector wederom verder heeft uitgehold. En er is nog geen beweging naar een herstart. Als Oxfam bijvoorbeeld zelfs geen poging meer onderneemt om een zware aantijging op deze site van Nico Roozen van Solidaridad aan haar adres te pareren, dan is ze of te arrogant geworden, of te murw. En waarschijnlijk beiden.

Herstart is nabij

Maar ik ben optimistisch, ik zie vooral kansen en ik denk dat de herstart nabij is. En eigenlijk leert de geschiedenis ons ook dat er eerst zo’n dieptepunt bereikt moet worden, voordat de weg omhoog weer gevonden kan worden. Ik heb goede hoop dat de aangekondigde bezuiniging de ultieme prikkel gaat worden voor de langverwachte verbouwing van het maatschappelijk middenveld. Geen enkele organisatie ontkomt in ieder geval aan een grondige herorientatie.

Sommige zijn al voorzichtig begonnen, maar de datum wanneer het nieuwe huis klaar moet zijn is nu in ieder geval bekend, namelijk uiterlijk 1 januari 2015. U leest het goed, 2015, want daarna is er nog maar een jaar om de financiering op orde te brengen. En hoe vervelend dat voor de betrokken mensen ook is (of niet), de halvering van het budget geeft de directeuren ook de mogelijkheid de harde beslissingen effectief door te voeren hetgeen zonder financiële druk moeilijk had gekund. In een consensus land als Nederland met een sterke bescherming van medewerkers is dat nou eenmaal realiteit. Terwijl er binnen ontwikkelingssamenwerking eigenlijk alleen maar tijdelijk banen bestaan. Tenslotte heb je als ultiem doel jezelf overbodig te maken.

Ploumen stuurt aan op scheuring

Ploumen stuurt in haar nota aan op een scheuring. Ze ziet duidelijk twee rollen voor het maatschappelijk middenveld: watchdogs en onderaannemers. En daarin heeft ze groot gelijk. Door onderaannemers te zoeken, neemt ze integrale verantwoordelijkheid voor haar eigen beleid. Het wordt duidelijk wie afgerekend kan worden op resultaten en impact, namelijk de Nederlandse overheid en niet de onderaannemers.

En juist vanuit die andere rol, de watchdog, kan het maatschappelijk middenveld de overheid en het bedrijfsleven beïnvloeden, via lobby maar vooral campagnes en Ploumen stelt daar ook nog eens geld voor beschikbaar. Terecht alleen aan echte maatschappelijke organisaties die dus een echte achterban hebben. En zo hoort het ook in een volwassen democratie.

Dat het zover heeft moeten komen dat de minister het maatschappelijk middenveld moet oproepen tot meer watchdog functie, onderschrijft dat het maatschappelijk middenveld op dit punt schromelijk heeft ondergepresteerd. Zelf was ik meerdere keren getuige van ambtenaren die bijna smeekten om een assertievere houding van het maatschappelijk middenveld.

Natuurlijk willen ambtenaren en politici dat. Alleen op die manier staat Ploumen sterker in de ministerraad om de druk van de VVD te pareren. Kritiek op de nota van Ploumen is dan ook vooral zelfkritiek. Als het beleid niet is zoals je had gewenst, moet je kritisch achter je oren krabben hoe je de beinvloeding hebt aangepakt. Dat sommige mensen zelfs suggereren dat er uberhaupt niet zo veel beïnvloeding mogelijk is, is helemaal ‘grappig’. Dan zeg je indirect dat je voor niets bestaat (voor wat betreft de watchdog functie). En dan zeg je ook indirect dat het bedrijfsleven amper invloed op het beleid heeft. Aannemelijker is het dat het maatschappelijk middenveld door grootschalig verdeeldheid, gebrek aan samenwerking en vooral gebrek aan gunnen het heeft verprutst. Cynischer wordt dit debacle als je bedenkt dat de sector pretendeert heel goed te zijn in het ‘opleiden’ van maatschappelijke middenveld in ‘het zuiden’. Eerst beter en meer oefenen in eigen land zou ik dan zeggen.

Direct aan de slag

Als de sector werkelijk gelooft dat er niet zo veel te beïnvloeden valt, kan ze direct aan de slag zich aan te passen aan de nieuwe werkelijkheid (dus onderaannemers worden, want lobby en campagne werkt niet). Aannemelijker is dat de sector nog gaat proberen een en ander te beïnvloeden. De sector doet er goed aan daarbij niet te focussen op de hoogte van het bedrag voor het maatschappelijk middenveld, maar op de kwaliteit van het bedrag. Echt vrij geld voor tegenmacht dus. Dat sluit ook mooi aan bij de nota die ook oproept tot minder regels.

Hopelijk sluit de sector het wachten op bewegingen van de minister nu definitief af en neemt ze het heft in eigen handen. Pro-actief in plaats van re-actief. Ze heeft duidelijk een richting aangegeven en alles wijst erop dat ze daar niet echt meer van gaat afwijken. Aan de ene kant dus meer afstand (Watchdogs) en aan de andere kant juist minder afstand (onderaannemers). Organisaties die beiden zullen proberen te combineren delven het onderspit. Zowel bedrijven als de overheid, zeker als de VVD daar deel van uitmaakt, zullen niet accepteren dat haar onderaannemers haar hard op de vingers tikt. De tijd om een duidelijk keuze te maken is dus nu of nooit.

Watchdogs

De organisatie die naast Greenpeace en Amnesty International het best voorgesorteerd staat om een belangrijke watchdog functie op zich te nemen is Oxfam Novib. Oxfam is relatief beperkt afhankelijk van overheidssubsidie en richt zich al jaren ook op lobby en campagne. Maar zoals gezegd zal zij dan wel uit haar ivoren toren moeten komen en echte samenwerkingsverbanden moeten aangaan. En niet ordinair successen blijven claimen zoals dat ‘de chocolade letters duurzaam zijn geworden door de Groene Sint actie’. Alsof andere organisaties daar niet hard aan getrokken hebben. Ik heb goede hoop dat Oxfam deze slag maakt, niet in de laatste plaats omdat er veel Oxfam medewerkers zijn die deze beweging willen maken.

Ronduit jammer vind ik het lot van Hivos. Veel te afhankelijk van overheidssubsidie, nu veroordeeld om braaf het overheidsbeleid uit te voeren, is ze de afgelopen jaren vergeten de band met de burger te herstellen/op te bouwen. In een tijd dat de maatschappij ontkerkt, maar de burger wel op zoek is naar zingeving, had Hivos met haar humanistische wortels een interessant alternatief kunnen bieden. Voor de nieuwe directeur is de tijd te kort om deze slag alsnog te maken. Maar net als bij Cordaid, zoeken beiden organisaties dan ook directeuren die het beleid van hun voorgangers moeten gaan uitvoeren. Of iemand daar zin in heeft, in een tijd dat de sector verbouwd wordt, valt te bezien.

Maar hoe groot de uitdaging voor de individuele organisaties en de sector als geheel ook is, de zwaar cliche opmerking is oh zo waar… Never waste a good crisis.

Frank van der Linde is publicist, keynote speaker en strategisch adviseur.. Tot juli 2011 directeur van Fairfood International, een advocacy and campagne organisatie die voedselbedrijven wereldwijd aanspoort haar producten te verduurzamen. Frank was tevens tot juli 2011 bestuurslid van de brancheorganisatie voor ontwikkelingsorganisaties Partos. Voor Fairfood was Frank werkzaam voor Amnesty International en Fairtrade Original. Hij komt uit het bedrijfsleven waar hij jarenlang werkzaam was als management consultant. Volg Frank via facebook.com/frankvanderlinde of Twitter.com/frankvdlinde