Komt het wel of niet vandaag? Het nieuwe beleid van Lilianne Ploumen. We zullen het later vandaag merken. Of het nu een drukke Pasen wordt of dat we nog een weekje moeten wachten, Paul van den Berg klom vast in de pen voor een voorbeschouwing. Wat staat er allemaal op het spel en wat kunnen we in de beleidsbrief verwachten. En waar liggen de twistpunten?

Minister Ploumen heeft de spanning zorgvuldig opgebouwd. Weken, zo niet maanden, gonst het al over de brief waarin ze haar beleid gaat ontvouwen. Over de exacte timing en de inhoud wordt nu flink gespeculeerd in het Haagse. Het is op zichzelf al een prestatie van formaat dat in deze tijd van Wikileaks en Troonrede lekkages de brief nog niet op straat is beland. Het laat zien dat de tekst heeft gecirculeerd bij een zeer select gezelschap aan de Bezuidenhoutseweg, en een klein clubje externe meelezers. Alleen deze inner circle is op de hoogte van de inhoud.

De agenda van de algemene Kamercommissie voor Buitenlandse handel en Ontwikkelingssamenwerking is de afgelopen maanden nogal leeg geweest. De ontwikkelingswoordvoerders van de diverse fracties wachten met smart op de brief van Ploumen. Tot nu toe kregen ze steeds te horen van de minister tijdens debatten dat ze pas ging uitweiden over haar beleid als het ei was gelegd. Hét gezelschapsspelletje is nu het afsluiten van weddenschappen over de datum en de manier waarop de brief gepresenteerd gaat worden.

Lang paasweekend

Vandaag (28 maart) vindt de ministerraad plaats. Een ongebruikelijke dag, maar dat heeft alles te maken met het lange paasweekend. Tijdens de ministerraad zal de notitie van Ploumen worden afgehamerd. De vraag is of de brief dan onmiddellijk aan de Tweede Kamer wordt gestuurd, of dat dit pas na het weekeinde gaat gebeuren. 3 april is een dag die genoemd wordt als alternatieve publicatiedatum. Er is zelfs even gesproken over een klein publieksevenement, waarop de notitie gepresenteerd gaat worden. Op 17 april doet minister Timmermans iets soortgelijks met de mensenrechtenbrief: die zal hij in Maastricht lanceren. Maar dit alles is koffiedik kijken. Zoals gezegd weten maar heel weinig mensen wat er daadwerkelijk gaat gebeuren in de komende dagen.

Er staat dan ook nogal wat op het spel. Al eerder schreef ik op deze site over de ‘Big 5’. De vijf belangrijke dossiers waarop de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking kleur moet gaan bekennen:

1.  De relatie tussen vrede, veiligheid en ontwikkeling via het Budget Internationale Veiligheid
2.  De relatie tussen handel en ontwikkeling via het revolverend fonds
3.  Het invullen van de bezuiniging op ontwikkelingssamenwerking vanaf 2014
4.  Het klimaatbudget, dat ten koste dreigt te gaan van de sterk geslonken ontwikkelingsgelden
5.  De post-2015 agenda

Daarboven hangt de vraag in hoeverre Ploumen erin slaagt daadwerkelijk de ‘Koningin van de Coherentie’ te worden. Haar standaardreactie op de kritiek over de grote bezuiniging op ontwikkelingssamenwerking was immers dat ze van ‘minder’ ‘meer’ ging maken door de incoherenties van beleid te gaan aanpakken. Intussen is duidelijk geworden – en dat is niet onopgemerkt gebleven in de sector, om het voorzichtig uit te drukken – dat de minister vooral veel verwachtingen heeft van de kruisbestuiving tussen hulp en handel. Ze heeft de hele wereld rondgereisd om die boodschap te verspreiden. Zelden is er een reislustiger minister geweest dan deze bewindspersoon.

Getouwtrek met Henk Kamp

Feit is dat de twee noviteiten van het regeerakkoord – het revolverend fonds en het Budget Internationale Veiligheid – al tot flink wat getouwtrek hebben geleid tussen Ploumen en haar collegaministers van Economische Zaken (Kamp) en Defensie (Hennis-Plasschaert). Het voert te ver om hier uitgebreid in te gaan op de details van deze twisten. Maar het komt er in het geval van het revolverend fonds kort samengevat op neer dat Ploumen het fonds vooral wil gebruiken om het MKB in ontwikkelingslanden te versterken, terwijl Kamp een zo groot mogelijk deel van het fonds wil benutten om het Nederlandse klein -, midden – en grootbedrijf een steun in de rug te geven bij hun activiteiten in ontwikkelingslanden.

Het Budget Internationale Veiligheid (BIV) heeft veel minder publiciteit gekregen. Net als bij het revolverend fonds is de term ‘ontwikkelingsrelevantie’ een sleutelbegrip. Defensie heeft eveneens met grote bezuinigingen te kampen. Het ministerie heeft er baat bij om een tamelijk ruime definitie te hanteren van ontwikkelingsrelevantie, waardoor allerlei kosten van militaire operaties uit dit Budget gefinancierd kunnen worden die anders op de defensiebegroting zouden drukken. De vraag is dan bijvoorbeeld in hoeverre de anti-piraterijmissie in Somalië (bedoeld ter bescherming van de internationale koopvaardij) met ontwikkeling te maken heeft. Een ander voorbeeld zijn de Patriot raketten die Nederland in Turkije heeft gestationeerd bij de grens met Syrië: zijn die ontwikkelingsrelevant en dus ‘BIV-proof’?

Vanwege dit getouwtrek – waar uiteraard ook de ideologische verschillen tussen de PvdA en de VVD aan de oppervlakte komen – dreigt al bij de aanvang van de bewindsperiode van Ploumen zand in de machine gestrooid te worden. Op papier zijn zowel het BIV als het revolverend fonds mooie innovaties, in de praktijk blijkt het buitengewoon lastig om er invulling aan te geven. Het risico is dan dat er halfbakken politieke compromissen uit komen rollen, waar eigenlijk niemand tevreden over is. Dat maakt Ploumen kwetsbaar voor kritiek vanuit de oppositie, die haar dan zal voorhouden dat de megabezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking bepaald niet zijn weggepoetst door dapper innovatief beleid.

Vervolgnotities

De brief van de komende dagen zal trouwens – zo gaan de geruchten – niet heel diep ingaan op het revolverend fonds en het BIV. Daarover zullen vervolgnotities komen later in het voorjaar. Hetzelfde geldt voor de post-2015 inzet van het Nederlandse kabinet. De verwachting is dat ook hier pas later een gedetailleerde invulling aan zal worden gegeven. Als dat klopt, blijft er maar heel weinig concreets over in de brief, behalve – niet onbelangrijk – een voorstel voor de invulling van de bezuinigingen vanaf 2014.

De dagen voor de Pasen maken het bijna onvermijdelijk religieuze symboliek erbij te halen. Vandaag is het Witte donderdag, de dag van het Laatste Avondmaal. Veel fantasie is er niet voor nodig om dit te spiegelen aan een goed gevulde ministerraadstafel. Laten we de vergelijking niet te ver doordrijven en het over zilverlingen gaan hebben. Ik houd me vast aan de gedachte dat Pasen ook een nieuw begin betekent. De ‘wederopstanding van de ontwikkelingssamenwerking’ na een schrale winter. Als dochter van een katholieke melkboer zullen bij minister Ploumen vast dit soort gedachten door het hoofd gaan de komende dagen.

Alvast fijne Paasdagen gewenst. Met of zonder het ei van Ploumen.