De wereld kijkt vandaag toe hoe Kenia naar de stembus gaat. Na de vorige verkiezingen in december 2007, waarvan de uitslag werd betwist, viel het Oost-Afrikaanse land twee maanden lang ten prooi aan een uitbraak van geweld die uiteindelijk aan meer dan duizend mensen het leven kostte en ruim zeshonderdduizend Kenianen ontheemd achterliet. Hoe heeft Kenia toegeleefd naar de stembusgang van vandaag en wat is er ondernomen om een catastrofe dit maal te voorkomen? Vice Versa sprak met drie Nederlanders uit de OS-sector die dicht bij het vuur zitten.

Normaal gesproken houdt SNV zich bezig met lange termijn projecten gericht op landbouw, water en sanitatie, maar het staat landencoördinator Harm Duiker nog helder bij hoe het roer na de dramatisch verlopen Keniaanse presidentsverkiezingen van december 2007 radicaal werd omgegooid. Vluchtelingen helpen en scholen in de kampen bouwen, zo luidde toen het devies. ‘In een kamp in de regio Eldoret hebben wij samen met UNICEF destijds zelfs de grootste school van heel Kenia uit de grond gestampt. Meer dan duizend kinderen kregen daar dagelijks les’, herinnert Duiker zich. De verkiezingen van vandaag ziet hij niet in eenzelfde situatie uitlopen. ‘Ik kan natuurlijk niet in een glazen bol kijken. Maar er is de afgelopen jaren veel veranderd en bovenal heerst onder de Kenianen het besef dat de gebeurtenissen van toen zich nooit mogen herhalen. Dat merk ik heel sterk.’

Sinds de vorige verkiezingen probeert Kenia schoon schip te maken. Zo zijn er hervormingen doorgevoerd en werd in 2010 middels een vreedzaam verlopen referendum een nieuwe grondwet aangenomen. Hierdoor mogen Kenianen vandaag niet alleen een nieuwe president kiezen, maar ook stemmen voor het parlement, de senaat en het provinciebestuur. Deze ontwikkelingen hebben een enorme stimulans aan de economie en democratie in Kenia gegeven. Maar ondanks de hervormingen zijn veel structurele problemen nog steeds niet opgelost. Naast de enorme inkomensongelijkheid heerst er hoge werkloosheid, die vooral jongeren treft. Liefst 1,8 miljoen Kenianen tussen de 15 en 34 jaar zitten zonder werk, samen vormen zij tachtig procent van het totale aantal werklozen in het land. Niet verwonderlijk zijn ongelijkheid en werkloosheid daarom twee van de belangrijkste verkiezingsthema’s.

Overkoepelende thema’s

Ongelijkheid en werkeloosheid zijn thema’s die voor iedereen van belang zijn, ongeacht tot welke van de veertig stammen je behoort, stelt Martijn Harlaar, directeur programma’s van NSA International, die vaak voor zijn werk in Kenia is. ‘Armoede is een overkoepelend thema, jongeren uit alle stammen worden hierdoor getroffen. Kenia is nu een transitieland waar grote thema’s binnen de verkiezingen langzaam maar zeker aan belang winnen ten opzichte van de etnische achtergrond. Het partijprogramma van kandidaten wordt almaar belangrijker.’

Op de door NSA International met lokale partners opgezette sportprojecten ziet Harlaar jongeren van verschillende stammen samenkomen en met elkaar in gesprek gaan. ‘Sport is een uitstekende manier om een natuurlijke en positieve band op te bouwen met jongeren die in de verdrukking zitten. De afgelopen twee weken zijn met het oog op de verkiezingen speciale Peace & Sport manifestaties gehouden. Niemand wordt gedwongen om hier aan deel te nemen, maar door sportactiviteiten te organiseren creëer je een situatie waarin jongeren het leuk vinden om bij elkaar te komen. Uiteindelijk ontstaat daaruit weer de mogelijkheid om met elkaar in gesprek te gaan.’

Op weg naar volwassenheid

‘Dialoogt’ lijkt het toverwoord in aanloop naar de verkiezingen te zijn geweest, merkte Will Janssen, directeur van het regiokantoor Oost-Afrika van Hivos. Hoewel de ontwikkelingen hoopvol zijn, verlopen ze langzaam. ‘Als Hivos proberen wij tijdens onze projecten altijd een dialoog aan te gaan. Je moet niet vergeten dat Kenia nog een jonge democratie is. Dit jaar viert het land vijftig jaar onafhankelijkheid en tot 1997 was Kenia nog een dictatuur. Corruptie en een gebrek aan transparantie zijn nog de orde van de dag. De laatste jaren is de economische groei groot, maar de verdeling van rijkdom heel ongelijk. Als kiezers dat inzien, zal de culturele achtergrond van de politici gaandeweg onbelangrijker worden. Het is belangrijk dat Kenia als staat volwassener wordt en dat kiezers verder kijken dan etnische overeenkomsten met de kandidaten.’

In aanloop naar de verkiezingen is er alles aan gedaan om de weg naar volwassenheid in te slaan. Duiker: ‘Er is ontzettend veel voorlichting geweest, er zijn vredesmanifestaties georganiseerd en er is een verbod op hate speeches -toespraken waarin aangezet wordt tot geweld- ingesteld. Voorheen maakten kandidaten elkaar zwart, maar nu treden ze samen op bij de vredesmanifestaties en gaan ze met elkaar in gesprek.’

Televisiedebatten

Welhaast revolutionair in dit proces zijn de allereerste  presidentiële televisiedebatten in de Keniaanse historie geweest. Onder leiding van gerenommeerde journalisten mochten alle acht presidentskandidaten met elkaar de dialoog aangaan. Harlaar: ‘Aanvankelijk waren er maar zes van hen uitgenodigd, maar nadat twee kleine kandidaten met succes een kort geding hadden aangespannen mochten zij ook deelnemen. Voor het eerste debat stond twee uur gepland, maar het liep anderhalf uur uit. In die zin was het een succes.’

De debatten stemden ook Duiker tevreden, al plaatst hij wel een kanttekening. ‘Hoewel de debatten unieke aangelegenheden waren, had het toch nog veel weg van een vraag-en-antwoord-show. Maar in de toekomst zou het wel kunnen uitlopen op een échte dialoog.’ Volgens Janssen moest ook niet verwacht worden dat tijdens de debatten ‘alles boven water zou komen’. Maar het feit dat de presidentskandidaten met elkaar spreken, in tegenstelling tot 2007, stemt haar positief. ‘Tijdens de twee televisiedebatten ging het natuurlijk ook over geweld en spanningen. Alle kandidaten hebben zich toen uitgesproken om zich in te spannen om alles vreedzaam te laten verlopen. Geloof me, dat speelde in 2007 echt niet.’

De manifestaties, debatten en natuurlijk de herinneringen aan de vreselijke onlusten lijken Kenia op de goede weg te brengen naar vreedzame verkiezingen. Elektronische kiezersregistratie moet er voor zorgen dat het een stuk lastiger is om fraude te plegen. Bovendien zijn toezichthouders van de Europese en Afrikaanse Unie aangesteld om te monitoren of de verkiezingen eerlijk verlopen. Janssen: ‘Het is goed dat de hele internationale gemeenschap op dit moment naar Kenia kijkt en dat in april het proces tegen de hoofdverdachten achter de geweldsexplosie begint bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. Het is zeer belangrijk dat de verkiezingen goed verlopen. Economisch gezien is Kenia een belangrijk land, maar ook in de strijd tegen terrorisme in de regio is het voor veel landen een goede partner.’

Vrees

Tijdens zijn laatste bezoek aan Kenia merkte Harlaar dat een groot deel van de middenklasse in de steden positief gestemd is over de recente ontwikkelingen in het land en de internationale aandacht voor de verkiezingen. Hij zet echter zijn vraagtekens bij het effect in de rurale gebieden. ‘Een deel, met name in de steden, gaat mee in de vernieuwing, maar op het platteland liggen de zaken anders. Daar dringt de vernieuwing maar in zeer beperkte mate door en blijven mensen vaak verstoken van allerlei manifestaties en andere goede bedoelingen om er geslaagde verkiezingen van te maken.’

Een ander potentieel probleem waar Kenia tegenaan loopt is dat een van de presidentskandidaten  een absolute meerderheid van de stemmen moet halen. Gebeurt dit niet, dan volgt op 10 april een tweede stemronde waarbij gekozen moet worden tussen de twee populairste kandidaten uit de eerste ronde. Harlaar: ‘Het land zou dan nog zes weken langer in spanning moeten zitten en bovendien in een situatie terechtkomen waarin twee kampen vechten om de macht. Dat is juist waar het de vorige keer mis ging.’

Volgens Duiker is het goed mogelijk dat die tweede stemronde er komt. ‘De twee grootste kandidaten, premier Raila Odinga en vice-premier Uhuru Kenyatta , krijgen in de meest recente peilingen allebei ongeveer 46 procent van de stemmen, in dat geval is een tweede stemronde heel goed mogelijk. Maar misschien weten de grote thema’s het nu al te winnen van de achtergrond en krijgt een van de twee kandidaten stemmen van mensen uit een andere etnische groep. We kunnen niets anders doen dan afwachten, maar desondanks lijkt een nieuwe uitbraak van geweld zoals in 2007 mij erg onwaarschijnlijk.’

Actueel

Vanmiddag werd bekend dat ondanks de hoge verwachtingen die de drie ontwikkelingsprofessionals hierboven uitten, de verkiezingen toch niet helemaal vreedzaam verlopen. Zo zijn er vandaag al zeker zeventien doden gevallen. Vooral in Mombasa, een havenstad ten zuidoosten van Nairobi, zijn politieke rellen uit de hand gelopen en zijn vier politieagenten door een militante afscheidingsbeweging gedood.