Of Nederland een belastingparadijs is durft hij niet te zeggen, maar dan tenminste wel ‘de chauffeur die bankrovers helpt te vluchten na een bankoverval.’ Met deze vergelijking duidt Alvin Mosioma, directeur van Tax Justice Network Africa, de rol aan die Nederland speelt in de wereldwijde belastingontduiking die Afrika jaarlijks ruim 50 miljard dollar kost. Hij ging daar afgelopen donderdag over in gesprek met onder andere belastingadviseur Wiecher Munting tijdens de 39^e Globaliseringslezing.

Volgens Mosioma raakt Afrika voor iedere dollar die er in het continent stroomt maar liefst 10 dollar weer kwijt doordat bedrijven geen belasting betalen aan het land waar ze gevestigd zijn. Op die manier loopt Afrika een bedrag van 50 miljard dollar per jaar mis. Inkomsten die broodnodig zijn voor Afrika, en bovendien een gezondere inkomstenbron vormen dan hulp. Mosioma: ‘Het gaat om een sociaal contract tussen mensen en overheid waarmee de bevolking haar overheid ter verantwoording kan roepen. Daarnaast gaat het over herverdeling. Overheden gebruiken nu BTW belasting om inkomsten te genereren, maar een dergelijke belasting raakt de armen meer dan rijken. Terwijl de rijkdom in Afrika juist moet worden herverdeeld.’

Belastingparadijs

Dat Nederland een prominente rol speelt in dit systeem van belastingontwijking is inmiddels een  hot topic geworden. Firma’s profiteren van het gunstige belastingklimaat in Nederland en sluizen voor honderden miljoenen aan dividend, royalty’s en rente door via Nederland middels zogenaamde ‘brievenbusmaatschappijen’.

Is Nederland hierdoor nu een belastingparadijs? Dat woord wil Mosioma niet direct in de mond nemen. ‘Maar Nederland gedraagt zich een beetje als de chauffeur bij een bankoverval, die zegt : “nee, ik ben niet de bankrover”. Nederland heeft systemen die het erg makkelijk maken belasting te ontwijken.’

Tax holiday

Maar ook heeft de directeur van Tax Justice Network Africa kritiek op nationale regeringen, die in de stormloop om buitenlandse investeringen aan te trekken gunstige belastingvoordelen bieden. Zo kunnen bedrijven in Kenia profiteren van 5 of 10 jaar zogenaamde ‘tax holidays’. Een regeling waar bedrijven slim misbruik van maken, weet Mosioma te vertellen. ‘Na vijf of 10 jaar veranderen ze hun naam en adres en profiteren ze wederom van een tax holiday. Zo ontlopen ze voortdurend belasting.’

Dit terwijl lage belastingen helemaal niet zo zwaar wegen in de beslissing van een bedrijf om wel of niet in een land te investeren, zegt Mosioma. Hij haalt een studie van het IMF aan waaruit blijkt dat een gunstig belastingtarief pas op de 7^e of de 8^e plaats komt als het gaat om de beslissing wel of niet in een land te investeren. Veel belangrijker dan het belastingtarief zijn zaken als menselijk kapitaal, het onderwijsniveau, rule of law en infrastructuur.

‘De perceptie is echter gecreëerd dat lage belastingen goed zijn. Zo gebruikt de Wereldbank dat ook in haar ratings. Het is een economisch paradigma dat gedeconstrueerd moet worden.’

Concurrentiepositie

Maar volgens Wiecher Munting, belastingadviseur en voorheen belastinginspecteur en lid van het Dutch Ruling Team, zijn lage belastingen wel degelijk belangrijk voor de concurrentiepositie van een land. Dat de winstbelasting in Nederland in de loop der jaren van 40 % naar 25 % is gedaald vindt hij dan ook te verdedigen. ‘Zolang bedrijven bestaan zullen ze streven naar hoge winsten en lage belastingen.’

Alhoewel de details van het belastingsysteem onmogelijk te doorgronden zijn in één avond, geeft Munting het publiek een kort kijkje achter de schermen. Voordat bedrijven zich in Nederland vestigen (al dan niet als “brievenbus”), maken ze met Nederlandse ambtenaren afspraken over hoeveel belasting ze moeten betalen. Hoewel het percentage belasting dat bedrijven moeten betalen hetzelfde is, kan het bedrijf zelf bepalen over hoeveel winst ze belasting betalen, en met die cijfers kan gespeeld worden. Afspraken tussen overheid en het bedrijf zijn vertrouwelijk: ambtenaren mogen de afspraken niet prijsgeven. 

Dit systeem vindt Munting niet per se fout, want ‘we leven nu eenmaal in een geglobaliseerde wereld en het systeem is nu eenmaal een matter of life, helaas.’ Desalniettemin is Munting het er mee eens dat het wereldwijde belastingsysteem niet eerlijk is, maar volgens hem is dat te wijten aan een gebrek aan kennis. ‘Er is geen level playing field. Een Nederlandse ambtenaar heeft veel meer kennis dan zijn collega in Kenia. Daar zou wat aan gedaan moeten worden zodat ook de Keniase ambtenaar het deel krijgt dat hij behoort te krijgen.’

Regelgeving

Voor Mosioma is capaciteitsopbouw niet genoeg. Hij pleit voor wereldwijde regelgeving en transparantie. Tom van der Lee van Oxfam Novib ziet zelfs een mondiaal belastingsysteem voor zich. Onrealistisch, denkt Munting. Toch wil Mosioma niet zo snel van dit ideaalbeeld af. De aangewezen instantie die een dergelijk systeem zou moeten regelen, zijn de Verenigde Naties. ‘En niet de OECD, zoals op het moment het geval is. Immers, dat is de club van rijke landen’, aldus Mosioma.

Van der Lee pleit er verder voor dat de kwestie van belastingontwijking ook in de post-2015 agenda meegenomen moet worden. Hij heeft goede hoop dat dat zal lukken. ‘Ook bedrijven zelf realiseren de ernst van de situatie en hebben onderling discussie om reportagesystemen op te stellen.’

Van Marleen Janssen Groesbeek (Platform Pure Winst) komt een nog creatievere oplossing: hef belasting op de delving van grondstoffen en op vervuiling, en verlaag de belasting op arbeid. ‘Daarmee kunnen landen in Afrika een begin maken voor een heel nieuw belastingstelsel, waar wij in het westen ook naar snakken’, aldus Janssen Groesbeek.

Ingewikkeld

Daarnaast hebben ook politici een rol te spelen. Het probleem is alleen dat politici niets van het systeem begrijpen, volgens Tom van der Lee. Het stelsel zou te ingewikkeld zijn en slechts de accountants (‘die de wereldwijde macht in handen hebben’) doorzien alle mazen van de wet.

Politici zelf waren die avond niet aanwezig om het al dan niet met deze stelling eens te zijn. In elk geval is er vanavond een goede kans om kennis op te vijzelen, tijdens de VPRO documentaire ‘ De Tax Free Tour’ van Marije Meerman, die om 20:55 uur  op Nederland 2 wordt uitgezonden.

De Globaliseringslezing is een samenwerking van NCDO, De Volkskrant, VPRO/Tegenlicht, Felix Meritis, Uitgeverij Lemniscaat, Lokaal Mondiaal/Vice Versa en Sandra Rottenberg.Voor deze gelegenheid in samenwerking met Oxfam Novib.