De bezuiniging op ontwikkelingssamenwerking doen de Ghanese Amma Asante pijn. Maar de korting biedt ook kansen. Asante hoopt namelijk dat hij zorgt voor opschudding, hervorming en innovatie, want ‘traditionele ontwikkelingsorganisaties zijn ondertussen ingehaald door de realiteit’.

De bezuiniging op ontwikkelingssamenwerking van de PvdA en VVD van één miljard op een totaalbudget van ruim vier miljard komen hard aan. Het doet mij pijn, omdat ik internationale solidariteit hoog in het vaandel heb staan gezien mijn afkomst en achtergrond. Ik vind het ook belangrijk dat wij hier in het rijke Westen rekening houden met de mensen elders in de wereld die slechter af zijn dan wij. Hoe heeft het zover kunnen komen en welke lessen kunnen wij hieruit trekken? Ik neem ontwikkelingsorganisaties in Nederland veel kwalijk. Het wordt dan ook tijd dat men stopt met jammeren over de bezuiniging, de tranen droogt en aan het werk gaat om de schade te herstellen.

Hoewel Nederlandse ontwikkelingsorganisaties slechts 15% van het overheidsbudget voor ontwikkelingssamenwerking toebedeeld krijgen, zijn zij in de publieke opinie gezichtsbepalend. En nu lijkt de publieke opinie haar rug te keren naar ontwikkelingssamenwerking door uitblijvende baanbrekende vorderingen in de bestrijding van globale armoede in combinatie met zorgen over onze eigen portemonnee. Hierdoor wordt de totale sector gestraft met een korting van één miljard op het budget. Dit kan volgens sommigen zelfs wel oplopen tot meer dan twee miljard in de komende jaren. Dat doet pijn, maar het meest pijnlijke vind ik dat, afgezien van enkele organisatiedirecteuren en leiders van oppositiepartijen, het grote publiek zich niets lijkt aan te trekken van de bezuiniging. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de ophef over de inkomensafhankelijke zorgpremies. Tot op de schoolpleinen aan toe wordt hier namelijk over gesproken.

Zielige presentaties

Politici van oppositiepartijen en organisatiedirecteuren roepen nu zelfs dat kindersterfte en hiv-besmettingen toe zullen nemen. Hierbij realiseren ze zich niet dat het publiek zich afvraagt wat in het verleden is bereikt met al die miljarden die zijn besteed aan ontwikkelingssamenwerking. Ten onrechte of niet, mensen zijn deze vormen van zielige presentaties eigenlijk wel beu. Er is behoefte aan zichtbare resultaten en aan positief nieuws over dat het een keer ook wel goed gaat. Afrika is booming maar dat lijkt niet te tellen, want goed nieuws verkoopt kennelijk niet. Niet zielig genoeg misschien?

Hoe dan ook, de allerarmsten, waaronder ik mijn oma en andere familieleden in Ghana onder schaar, hebben volgens mij nooit iets gemerkt van de 4,3 miljard OS-steun vanuit Nederland. Ik verwacht dan ook niet dat zij iets zullen merken van 3,3 miljard OS-steun uit Nederland. Waar zij wel iets van merken, zijn de overmakingen die wij als familieleden in het Westen getrouw doen. En waar zij wel iets van merken is als wij, de familieleden in Nederland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, vanwege de economische crisis straks zonder baan zitten of koopkracht verliezen en dus niet meer in staat zijn om vaak of veel geld over te maken. Dit is maar een voorbeeld om aan te tonen dat de allerarmsten van de wereld niet alleen afhankelijk zijn van ontwikkelingssamenwerking.

Eerste kritische vragen

Ontwikkelingsorganisaties hebben last van hun status als Messias die de samenleving hen in de loop der jaren heeft toegedicht en die zij in dankbaarheid hebben aanvaard. Alsof zij de enigen zijn die iets kunnen doen aan armoedebestrijding en alle wijsheid in pacht hebben. Door middel van zielige foto’s van hongerige Afrikaanse kindjes met kapotte voetjes en vliegen in de ogen, doneerden wij massaal en stonden wij vierkant achter ontwikkelingsorganisaties en hun werk. Totdat de eerste kritische vragen werden gesteld, de politiek kritischer ging inzoomen op de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking en intellectuelen tegen heilige huisjes begonnen te schoppen waarvan Dambisa Moyo wellicht de meest bekende is.

Het gevolg van de deze status is het gebrek aan zelfreflectie en zelfkritiek. Jezelf actief afvragen of er meerdere wegen naar Rome leiden, was er tot voor kort niet meer bij. Bovendien was er een cultuur ontstaan om alles te doen om overheidsgeld veilig te stellen. Ondertussen deden andere partijen van zich horen zoals de diaspora en het bedrijfsleven. Traditionele ontwikkelingsorganisaties zijn ondertussen ingehaald door de realiteit. De deelname van nieuwe partners laat ook zien dat er naast armoedebestrijding andere strategieën zijn om ontwikkeling teweeg te brengen.

Bescheidenheid en samenwerking

Alexander Kohnstamm, directeur van branchevereniging Partos, zegt vaak bij wijze van verdediging dat de sector slechts 15% van het totale budget aan OS ontvangt en dus niet kan worden aangerekend voor alles wat er misgaat. Dat is natuurlijk ook wel zo, maar weet dan dus ook dat ondanks het kleine budgetaandeel de sector wel gezichtsbepalend is. Als dit de ware verhoudingen zijn en men zich er van bewust is, gedraag je er dan ook naar! Wees dan bescheiden, erken andere strategieën en sla de handen ineen met andere partijen om te werken aan het gezamenlijke doel: de armoede de wereld uit helpen! Erken dan dus ook dat de overige 85% aan inspanningen van andere partners moet komen. Bescheidenheid en samenwerking dus.

De publieke opinie moet worden heroverd om verdergaande afkalving van het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking te voorkomen. Politici worden namelijk gedreven door hun idealen, maar ook door de publieke opinie. En als je niet lekker ligt bij het publiek, dan is de kans ook groot dat op den duur politici je links laten liggen. De publieke opinie bewerken is echter meer dan communicatie of een paar goede slogans naar voren schuiven van aansprekende woordvoerders. Het publiek prikt er namelijk doorheen als je niet meent of beoefent wat je zegt. Het duurt ook lang om de publieke opinie te bewerken. Hiervoor geldt een oud-Hollands gezegde: Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Het betekent dus consistentie in hetgeen je zegt en doet.

Recht op inzage

De sector kan volgens mij het vertrouwen van het publiek herwinnen door deze meer te betrekken bij hun werk en vooral door openheid van zaken te geven over dingen die niet goed gaan. Om maar een voorbeeld te noemen, het publiek snapt niet dat je zegt op te komen voor de allerarmsten in de wereld terwijl je aan de andere kant jezelf salarissen toebedeelt die hoger zijn dan de norm die we met elkaar hebben afgesproken in dit land. En dan nu niet gelijk gaan vergelijken met andere sectoren of beginnen over uitzonderlijke kwaliteiten van directeuren. En al helemaal dodend is de schoorvoetende houding om uitschieters te corrigeren en salarissen in de openbaarheid te brengen. Het gaat om maatschappelijk kapitaal en dus heeft de maatschappij recht op inzage. Toevallig las ik vorige week in het nieuws dat basisschoolkinderen en leerkrachten weigeren de straat op te gaan om postzegels te verkopen, omdat zij vinden dat de directeur van Stichting Kinderpostzegels te veel verdient.

De korting op ontwikkelingssamenwerking doet pijn, maar is wellicht nodig om hervormingen los te krijgen. En de sector heeft hierin een eigen verantwoordelijkheid gehad. Het is tijd om de hand in eigen boezem te steken. Zelf hoop ik op opschudding, hervorming en innovatie. Ik hoop dat er ruimte komt voor nieuwe spelers zoals de diaspora en het midden- en kleinbedrijf. En er moet ook ruimte komen voor andere strategieën om tot ontwikkeling te komen. Zoals de bevordering van handel en het mogelijk maken van ontwikkelingslanden om via eerlijke handel en stimulering van ondernemerschap hun eigen geld te verdienen. Een continent als Afrika met alle rijkdom aan grondstoffen hoort niet arm te zijn.

Het goede nieuws is dat er een minister voor Ontwikkelingssamenwerking komt van PvdA-huize die de sector door en door kent. Zij heeft er zelf namelijk ook in gewerkt en draagt de sector en armen in de wereld een warm hart toe. Wellicht kan zij een list verzinnen om de pijn te verzachten. Wie zal het zeggen. Ik wens haar in ieder geval veel wijsheid, kracht en lef toe met deze zware taak.