In het Smart Aid-debat van deze week sprak Peter Konijn over de grote emerging powers China, India en Brazilië. Anselm Iwundu en Bob van der Bijl voegden daar het continent Afrika aan toe. Eén van de continenten die minder vaak genoemd wordt, is Latijns-Amerika. En hierbij moeten wij volgens directeur Michiel Baud van het Centre for Latin American Research and Documentation (CEDLA) Amsterdam, verder kijken dan Brazilië. ‘Terwijl we hijgend achter Brazilië aanlopen, dreigen er in Latijns-Amerika vijf ambassades te worden gesloten, nieuwe regering, letten jullie op! En worden andere Latijns-Amerikaanse landen genegeerd. Dat is om veel redenen geen goed idee!’

Terwijl Nederlandse beleidsmakers de afgelopen decennia druk heen en weer naar China vlogen, bestond er nauwelijks belangstelling voor Latijns-Amerika. De regio was het stiefkindje van de economische vooruitgangsdenkers. We zagen in de periode 1980-2000 dan wel processen van democratisering, maar de economische groeicijfers waren uitzonderlijk mager. Waar Azië vanaf de jaren tachtig groeicijfers van gemiddeld soms wel negen procent liet zien, haalde Latijns-Amerika amper de drie procent.

Dat zorgde niet alleen voor economische stagnatie, het had ook politiek repercussies. Het gebrek aan economische groei en welvaartsverbetering zorgden voor een steeds groter ongenoegen onder de bevolking. De teleurstelling met de politiek, in het Spaans desencanto,  leidde in het afgelopen decennium tot grote veranderingen in de regio. Linkse regeringen kwamen aan de macht met nieuwe modellen van staatsinterventie en soms protectionisme. Het buitenland zag dit met lede ogen aan. Nederlandse politici waren met geen stok naar Latijns-Amerika te krijgen. Zij zagen niet dat de nieuwe politiek en de hoge wereldmarktprijzen de economische groeicijfers van Latijns-Amerika tot ongekende hoogte opstuwden.

Het nieuwe troetelkindje

Nu is dat opeens anders geworden. Vooral Brazilië als een van de BRIC-landen, staat volop in de belangstelling. Het land produceert consequent hoge groeicijfers en laat bovendien een duurzame en stevige democratie zien. Brazilië is het nieuwe troetelkindje van buitenlandse politici en het internationale bedrijfsleven geworden. En in hun kielzog weten Nederlandse beleidsmakers niet hoe snel ze zich in deze grote BRIC-natie moeten presenteren. Vanuit Nederland reist de ene na de andere missie naar het land. Dit voorjaar was onze minister van Buitenlandse zaken er op bezoek en binnenkort reist ons kroonprinselijk paar met een grote delegatie ook weer af in die richting.

Naast Brazilië mag ook het verre Chili zich in enige belangstelling verheugen. Het is weliswaar een kleine economie, maar de kracht en duurzaamheid van het Chileense ‘wonder’ blijven onverminderd mensen en instellingen trekken.

Kuddegevoelig

Opnieuw zien we hier weer hoe kuddegevoelig onze visie op het buitenland is. Brazilië is echt niet het enige land dat een groeispurt doormaakt. Terwijl we hijgend achter Brazilië aanlopen, dreigen er in Latijns-Amerika vijf ambassades te worden gesloten, nieuwe regering, letten jullie op! En worden andere Latijns-Amerikaanse landen genegeerd. Dat is om veel redenen geen goed idee! De groei is er ook hoog, maar meer nog, er is veel ruimte voor investeringen en samenwerking, en misschien wel meer dan in Brazilië dat wordt plat gelopen door investeerders.

De Argentijnse economie is de afgelopen jaren met meer dan zes procent gegroeid, vooral door het immense potentieel aan land dat voor de sojateelt wordt gebruikt. Andere Latijns-Amerikaanse landen, waar recentelijk vooral Peru uitblinkt, laten door middel van andere grondstoffen zoals gas of goud vergelijkbare cijfers zien. Zelfs het arme Bolivia zag het afgelopen jaar een groei van meer dan vijf procent.

Deze groei vond plaats onder invloed van de hoge wereldmarktprijzen en er kunnen en moeten serieuze vragen worden gesteld bij het extractivistische groeimodel dat er aan ten grondslag ligt, en dat grote overeenkomsten vertoont met eerdere modellen. De monocultuur van soja kan leiden tot grote kwetsbaarheid van de economie, maar kan op den duur ook het ecologische evenwicht verstoren. De nieuwe aandacht voor de mijnbouw veroorzaakt grote ecologische schade en daarmee, sociale onrust. Dit zijn reële problemen die overal in Latijns-Amerika scherpe debatten veroorzaken en waar ook Nederlandse ngo’s en universiteiten aan deelnemen.

Een ongelooflijk potentieel

De huidige Latijns-Amerikaanse landen vertonen een toenemend zelfbewustzijn. Op het internationale politieke toneel kiezen zij vaak hun eigen weg. Het is onmiskenbaar dat de huidige Latijns-Amerikaanse regeringen zich niet meer kritiekloos aan de internationale recepturen willen aanpassen. De Latijns-Amerikaanse samenlevingen zijn nauw verbonden met de wereldmarkt, maar zij willen wel graag enige controle houden over deze economische banden. Dat betekent dat overheden proberen de economische verhoudingen tot op zekere hoogte te controleren en inkomsten af te romen. Dat leidt tot herverdelingsmechanismes zoals de veel besproken conditional cash transfers, maar ook tot corruptie en gebrek aan transparantie.

Daardoor staan landen als Argentinië, Bolivia en Ecuador te boek als ‘moeilijke’ landen. Maar ook in Brazilië dat zucht onder een eindeloze bureaucratische papierwinkel, is ondernemen niet eenvoudig. Colombia, Mexico en Centraal-Amerika presenteren vanwege het endemische geweld hun eigen problemen en obstakels. Samenwerken met en ondernemen in Latijns-Amerika is iets van de lange adem.

En toch is Latijns-Amerika een regio met een ongelooflijk potentieel. Het is bovendien een gebied waar Nederland, meer dan zomaar Europa, een goede naam heeft. In veel landen heeft Nederland met zijn steun aan de mensenrechten en ontwikkelingssamenwerking veel goodwill gekweekt en grote netwerken opgebouwd. Het Nederlandse bedrijfsleven heeft zich vaak al vele decennia geleden in deze landen gevestigd  en heeft in het algemeen een goede naam opgebouwd als een stabiele partner. Juist ook op het gebied van duurzame productie, natuurbehoud en alternatieve energie kan de Nederlandse bijdrage een grote rol spelen.

Interessante mogelijkheden

Veel Latijns-Amerikaanse politici benadrukken de speciale banden met Europa en stellen prijs op aanhoudende goede contacten met een land als Nederland. Die driedubbele ontwikkeling, economische groei, politieke onafhankelijkheid en een voortgaande belangstelling voor Europa, presenteert complexe maar interessante mogelijkheden voor nieuwe betrekkingen met Latijns-Amerika.

Maar die betrekkingen moeten worden verlost van hoogmoed en paternalisme. Zij kunnen heel goed een moraliserende inhoud hebben. Latijns-Amerika verwacht niets anders van ons! Bijvoorbeeld wat betreft milieu, mensenrechten, politiegeweld of de positie van de vrouw. Maar tegelijkertijd moeten zij gebaseerd zijn op gelijkwaardigheid en een oprechte belangstelling voor de complexe en hoopgevende ontwikkelingen in de regio.

Latijns-Amerika wordt een van de belangrijkste voedselproducenten van de wereld. De regio moet daarbij antwoorden vinden op cruciale vragen van duurzaamheid en armoedebestrijding. Zij is zich maar al te bewust van de hulp en de steun die ze daarbij van andere landen kan en, in zekere zin, moet krijgen. Tenslotte, is het een regio die wat betreft cultuur en onderwijs graag naar Europa kijkt. De kansen liggen er. Nederland kan er met een agenda van duurzaamheid, handel en culturele uitwisseling veel betekenen. Laten we die kansen grijpen…