Frank van der Linde, oud-bestuurder van brancheorganisatie Partos en oud-directeur van Fairfood International, ontpopt zich tot een kritische stem in het debat over de toekomst van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking. In een opiniestuk voor Vice Versa bepleitte hij onlangs het stopzetten van de overheidssubsidie aan ontwikkelingsorganisaties. En vorige week schreef hij in Trouw dat er voortaan alleen nog maar directe financiering van Zuidelijke ngo’s zou moeten plaatsvinden en organisaties als Cordaid en OxfamNovib zich alleen nog maar op het beïnvloeden van incoherentie van de Nederlandse politiek zouden moeten richten. Wat drijft Frank van der Linde en wat wil hij bereiken?

Waarom heb je de knuppel in het hoenderhok gegooid?

‘Met het artikel over het stopzetten van de subsidies door het ministerie van Buitenlandse Zaken (BuZa), wilde ik een bijdrage leveren aan het debat, of eigenlijk aan het weer op gang brengen van het debat. De manier waarop de sector daarop reageert heeft me doen besluiten er full force voor te gaan. Het is nu of nooit. Anders ligt het beleid alweer vast voor de komende vijf jaar. Uiterlijk begin 2013 wordt het MFS-III framework namelijk alweer afgetikt door de nieuwe minister.’

‘De ontwikkelingssector deint al jaren volledig mee op de golfbewegingen bij BuZa. Hopelijk maakt de nieuwe minister daar nu nog even gebruik van en laat hij of zij de sector van zich afdeinen. Alleen eventueel nog zeer beperkte subsidies voor échte maatschappelijke organisaties zou ik zeggen. Organisaties dus die een achterban hebben. En dan bedoel ik niet donateurs die geen invloed hebben op het beleid van de maatschappelijk organisaties, maar een achterban die het beleid bepaalt.’

Hoe reageert de sector op jouw kritiek?

‘Niet inhoudelijk, niet rechtstreeks naar mij, maar wel naar mijn omgeving. Kijk ook hoe sommigen naar Vice Versa reageerden: suggereren dat jullie het artikel niet hadden moeten plaatsen. Als je de boel dan al niet wilt laten escaleren, moet je vooral niet zo reageren. Het geeft maar weer eens aan wat voor inteeltgehalte de sector heeft en hoe onprofessioneel ze is.’

‘De sector is totaal niet meer in staat om met een helikopterview naar zichzelf te kijken en de fundamentele vragen te stellen, en daar consequenties aan te verbinden. Er verandert natuurlijk best wat, maar dat is in de marge. Toen ik elf jaar geleden de sector binnenstapte, waren er al allemaal sessies over een nieuw paradigma. Bij de huidige sessie heb je het idee dat je naar een bandje van elf jaar geleden zit te luisteren.’

‘Zoals je weet heb ik keihard binnen het bestuur van Partos gevochten om die fundamentele discussie op gang te krijgen. In theorie is Partos dé centrale organisatie om zo’n discussie vorm te geven. Maar daar zitten ze na vijf jaar nog steeds te broeden op een nieuwe gedragscode. Ben benieuwd hoe vernieuwend die straks wordt. Ik heb begrepen dat er eentje aan komt.’

‘De fundamentele veranderingen gaan niet meer van binnenuit komen. Er moet een prikkel van buitenaf komen. Dat kan Buza zijn. Maar als het een PvdA-minister wordt, moet hij of zij wel erg sterk in zijn of haar schoenen staan. De meeste directeuren van Nederlandse ontwikkelingsorganisaties zijn namelijk ook lid van de PvdA. De lobby om de status quo te bewaren is allang begonnen. Ik hoop zelf op een VVD-minister. Niet omdat ik het eens ben met het buitenlandbeleid van de VVD, integendeel zelfs, maar met een VVD-minister is de kans groter dat er een gezonde afstand komt tussen de overheid en ontwikkelingsorganisaties.’

Wat wil je bereiken met dit debat?

‘Ik verwacht van BuZa en de nieuwe minister niet veel, zeker niet nu het er naar uit ziet dat het een PvdA-minister wordt. Dan moeten anderen die externe prikkel maar geven. Ik had iets anders voor mezelf bedacht, maar ik rol deze kant op. Je droomt niet als jonge jongen om ooit klokkenluider te worden, dat is iets dat op je pad komt.’

Over klokkenluiden gesproken. Ruim acht jaar geleden was je klokkenluider bij Fair Trade Original, nu beschuldigen mensen jou ervan de vuile was van de OS-sector buiten te hangen. Kun je je voorstellen dat mensen denken: die Frank van der Linde, dat is een matennaaier?

‘Nogmaals, van klokkenluiden droom je niet als je jong bent en dat doe je niet voor de lol. Het mag hooguit de laatste stap zijn van een intern proces. Zowel bij Fair Trade Original als nu, heb ik eerst intern de confrontatie opgezocht. Bij Fair Trade eerst met m’n leidinggevende, toen de directeur en daarna de Raad van Toezicht. Als er dan niets gebeurt, en je bent niet alleen, dan heb ik er geen moeite mee.’

‘Niets van wat ik nu zeg, kan bij mensen overkomen als nieuw. Als de fundamentele verandering echt op gang komt, neem ik graag snel weer een andere rol aan. Ik ben ook niet blij dat de burger een negatiever beeld krijgt van ontwikkelingssamenwerking. Maar het is nu inmiddels wel een bewuste keuze om het fundamentele veranderingsproces op gang te brengen. Hopelijk kunnen we in 2013 dan weer gaan bouwen. Maar als het drie jaar duurt, duurt het drie jaar. Ik ga me in ieder geval maximaal inzetten om die fundamentele verandering er te krijgen. Hopelijk meer door goede echte debatten dan via de media. Dat is aan de sector. Zij bepalen dat… niet ik. Laten we hopen dat het Smart Aid-project echt tot vernieuwing gaat leiden.’

Is het niet de taak van de overheid om maatschappelijke organisaties financieel te ondersteunen?

‘In een ideale democratie financiert de overheid maatschappelijke organisaties. Maar dan moeten het wel echte maatschappelijke organisaties zijn. En dat zijn het niet meer. Het zijn ngo’s en geen cso’s. De meeste zijn stichtingen en geen verenigingen. De donateur moet vooral geld geven en niet te veel willen. Donateurs worden geworven met veel te simpele boodschappen. Alexander Kohnstamm (red. directeur Partos) is het op dit punt ook met me eens. Dat is altijd fijn om te horen, maar vervolgens gebeurt er niets. Alexander is de confrontatie met de leden niet voldoende aangegaan. Dat is een gemiste kans.’

‘Het zijn dus eigenlijk geen maatschappelijke organisaties meer. Ze staan te los van de maatschappij. Dan hebben ze, vind ik, ook geen recht op subsidie. Zonder subsidie worden ze gedwongen om de band met de donateur, of beter de leden, te herstellen. In plaats daarvan rennen ze nu naar het bedrijfsleven… Dan worden het dus nco’s (non-corporate organisaties).’

‘Het beleid van de overheid klopt natuurlijk ook voor geen meter. De overheid had veel meer én minder eisen moeten stellen aan maatschappelijke organisaties. Zware eisen ten aanzien van de verankering van de organisatie in de maatschappij. Vervolgens veel vrijheid hoe het geld te besteden. De tegenmacht financieren dus. Er moet een grote bewegingsvrijheid zijn voor échte maatschappelijke organisaties. Maar tegenmacht financieren bestaat niet meer. Onze democratie is achteruit gegaan. Subsidie is politiek. Laat de overheid dan zelf aanmodderen met haar geld. Als ze een NLAID opzet zoals een USAID, dan worden ze er net zo hard uitgegooid als USAID in Rusland. Subsidie is politiek geworden. Dat soort geld moet je niet willen aannemen als maatschappelijke organisatie. Er is nog veel meer over te zeggen… Mag ik nog even?’

Nou vooruit…

‘Als Westerse maatschappelijke organisaties heel erg afstand nemen van haar eigen overheden en dat goed zichtbaar maken door middel van harde oppositie en campagnes tegen de eigen overheid, dan maken ze een kans om los te worden gezien van de overheid en kunnen ze samenwerken met soortgelijke organisaties in andere landen. Anders zullen de partnerlanden en haar maatschappelijke organisaties steeds meer afstand nemen van Westerse overheden met haar dubbele standaarden, maar ook van Westerse maatschappelijke organisaties die dan veel te veel als verlengstuk van het Westerse overheidsbeleid worden gezien. De financiële relatie tussen maatschappelijke organisaties hier en daar moet ondergeschikt worden en is ongewenst. Het gaat om samenwerking en kennisuitwisseling op basis van echte gelijkwaardigheid.’

Destijds als directeur van Fairfood International heb je veel geld aangenomen van de overheid. En nu verzet je je ertegen? Dat is toch hypocriet?

‘Ik heb de vernietigende werking van subsidie op verschillende manieren meegemaakt. Juist daardoor verzet ik me er nu tegen. Subsidie met zo veel eisen verlamt. Je doet niet meer wat je moet doen. Met tien man zonder subsidie, bereik je meer dan met veertig man mét subsidie. De hoeveelheid geld is niet alles. Ten opzichte van de andere actoren, de economie van een land, de omzet van een bedrijf, het budget van een overheid, is het budget van een ontwikkelingsorganisatie per definitie drie keer niks. Je moet dus vooral slim handelen en niet proberen met de big boys mee te spelen. Maar op cruciale pijnpunten invloed uitoefenen. Het is goed te zien dat de OS-sector in ieder geval haar illusie kwijt is primair bepalend te zijn.’

Op Facebook en ook op de Vice Versa site zijn de reacties naar jou toe vooral negatief. Krijg je ook positieve reacties?

‘Dit is geen soloactie van mij… Ik ben de perswoordvoerder zeg maar. Ik word gesteund door mensen op allerlei niveaus, inclusief mensen in raden van toezicht. Het is een kleine groep, dat wel. Mensen die echt fundamentele verandering willen, benaderen mij. Die sturen me ook belastende documenten toe. Belangrijk om te noemen dat ik daar zeer secuur mee omga en altijd in contact met diegene die ze heeft toegestuurd.’

Je bent iemand die over veel inside-informatie beschikt, bijvoorbeeld over brancheorganisatie Partos en over de totstandkoming en het werken in MFS-allianties. Kun je voorstellen dat mensen bang zijn dat je uit de school zult klappen en dingen beschadigt?

‘Sommige mensen zijn helemaal niet bang, omdat ze de zaakjes goed op orde hebben. Sommige mensen zijn terecht bang, omdat ze donders goed weten dat ze hun zaakjes niet op orde hebben en dat ze allerlei dingen hebben gedaan die het daglicht niet kunnen verdragen. En dat is met name bij het MFS-II-proces het geval, het grote spel om de knikkers van BuZa. En sommige mensen zijn niet bang, omdat ze zo geloven in hun eigen dogma’s, dat ze niet doorhebben dat ze dingen niet goed doen.’

Wordt er ook vanuit de beleidsbepalers uit de sector op je gereageerd?

‘Ik ben uitgenodigd voor een SID-NL bijeenkomst. Maar dat was voor mijn artikel in Trouw. Zoals ik al zei, is er een klein groepje mensen die nu echt wil voorkomen dat het business as usual blijft in het nieuwe kader. Bij de meeste clubs zitten de beleidsbepalers er al veel te lang en juist die hebben geen goed strategisch overzicht meer en zitten vast in hun dogma’s.’

‘Het boek van Frans Bieckmann is in dit kader erg belangrijk. Begrijp me niet verkeerd. Ik beschuldig niemand van goede bedoelingen, maar daar hebben de mensen waar het om gaat niets aan. De arme gemarginaliseerde mensen die ook steeds meer in het Westen wonen, zijn gebaat bij goede rationele strategische analyses en daaruit voorkomende programma’s. Pak Palestina. Wil je de Palestijnen echt helpen, dan kan je beter een groot gedeelte van je budget investeren in het afbreken van het veel te positieve Nederlandse Israël-beleid door harde acties, dan veel te investeren in Palestina waardoor lokale maatschappelijke organisaties in Palestina te weinig binding opbouwen met haar eigen leiders. Want demonstreren tegen je eigen leiders is ook binding. Dat zijn noodzakelijke stappen binnen maatschappijopbouw. Door de veel te grote subsidies in de Palestijnse gebieden, is er nu een corrupte Palestijnse regering die niet naar haar mensen luistert. Terwijl Nederland gewoon het Israëlisch leger blijft ondersteunen… Maar ja, na het incident met de Electronic Intifada weten we dat we van Nederlandse “maatschappelijke” organisaties niets hoeven te verwachten…’

Wat word je volgende stuk?

‘Ik heb er diverse liggen. Draft, final draft. Maar anders dan destijds met Fair Trade Original, benader ik het nu strategisch. Het gaat niet om één artikel in Trouw. Dat geeft even onrust, maar dat is na een paar dagen ook weer weg. Dat brengt geen fundamentele verandering. Ik zet het nu dus in, in een proces van een paar maanden of desnoods jaren, waarbij de artikelen en interviews een volgorde hebben, een opbouw. Ik heb een goed netwerk en media adviseurs. Dat scheelt veel.’

Een reportage over Fair Trade Original vindt u hier.

Vice Versa heeft Partos-directeur Alexander Kohnstamm voor hoor en wederhoor benaderd. Hij komt later deze week met een reactie.