Het is weekend en we kunnen rustig terugblikken op de week. Een week waarin de begroting werd overhandigd, de informateurs bekend werden gemaakt, Kamerleden afscheid namen en hun intrede deden en waarin de formatie haar eerste vormen aanneemt. Vice Versa neemt vanuit het kantoor van BBO de week nog eens door en licht de belangrijkste punten uit de begroting toe binnen het complexe politieke speelveld.

Donderdagmorgen rijdt mijn trein voor de laatste keer station Den Haag Centraal binnen. De herfst lijkt al te zijn aangebroken als de wind voor de derde dag langs mijn oren waait. Vandaag zal BBO haar eerste begrotingsanalyse geduid in de politieke context presenteren. Druk berekenen de adviseurs de laatste punten door en de laatste print outs worden snel gehaald bij de copyshop. In twee dagen tijd hebben de buitenlandbegroting, de HGIS en de miljoenennota de vorm gekregen van een behapbaar document.

Op de borrel zijn zo’n veertig genodigden aanwezig voor de presentatie van de BBO adviseurs. In vogelvlucht neemt Antoon Blokland van BBO, gekleed in een stijlvol geruit kostuum, zijn toeschouwers mee; van het kabinet Rutte I naar het nieuwe jaar 2013.

De kracht van presentatie

De Rijksbegroting 2013 is gepresenteerd aan de Kamer in een politiek complexe periode. Precies een week na de verkiezingen op 12 september waarin de VVD en de PvdA als grote winnaars uit de stembus kwamen, werd de begroting overhandigd. Een begroting die is geschreven door het demissionair kabinet van de VVD en het CDA. Kortom: ‘Er staat geen nieuw beleid in’, zo bevestigde Christiaan Rebergen, plv. directeur-generaal van het ministerie van Buitenlandse Zaken, gisteren in het interview met Vice Versa.

Toch lijkt ontwikkelingssamenwerking ten opzichte van vorige jaren meer geïntegreerd in het bredere buitenlandbeleid. Niet meer een eilandje an sich, maar een belangwekkend onderdeel van een groter geheel. Maar ook dit sprankje hoop op vernieuwing bestempelde Rebergen niet als een beleidsbreuk. Het is slechts een verandering in presentatie.

Goed gepresenteerd dan. En dit is waar velen het over eens zijn. De begroting lijkt scherper en concreter opgeschreven in vergelijking met eerdere jaren.

Politieke vogelvlucht

Beleidsinhoudelijk geen spannende begroting dus, maar wel degelijk belangrijk. De begroting zal door de Tweede Kamer met een nieuwe zetelverdeling besproken worden, terwijl de VVD en de PvdA met een meerderheid van 79 zetels onder leiding van Kamp en Bos onderhandelen over een regeerakkoord en een nieuw kabinet formeren. Dit nieuwe kabinet kan niet om de begroting heen; zij moet het beleid doorzetten of aanpassen. Of, zoals Antoon Blokland het met het oog op de buitenlandbegroting eerder deze week in Vice Versa verwoordde: ‘Knapen zet zijn hervormingsagenda in de etalage en geeft daarmee een voorzet aan de onderhandelaars.’

Maar voordat we onze blik op vooruit richten, is het goed om ook terug te kijken en stil te staan bij de ontwikkelingen van de afgelopen jaren. Immers, al sinds 2008 staat het buitenlandbeleid in Nederland onder druk door de hoge noodzaak tot bezuinigen. De afgelopen vier jaar heeft dit bijgedragen aan een aantal belangrijke inkrimpingen, met name in ontwikkelingssamenwerking, ambassades, defensie, de EU contributie en de internationale klimaatgelden.

Het crisisbeleid heeft verschillende politieke voorvaders. In de eerste plaats is het regeerakkoord Rutte I geformuleerd door de VVD, het CDA en de PVV met als voornaamste doel in 2015 18 miljard te hebben bezuinigd. Na de val van het kabinet hebben de VVD, het CDA, D66, GroenLinks en de ChristenUnie middels het Lenteakkoord afspraken gemaakt om in 2013 12 miljard extra te bezuinigen. Al deze afspraken zijn verwerkt in de Rijksbegroting 2013, die een overzicht geeft van twee jaar bezuinigen, investeren en hervormen.

De buitenlandbegroting voor 2013 laat zien dat in deze turbulente twee jaar het Nederlands economische belang centraal is komen te staan binnen het bredere buitenlandbeleid. Met het oog op ontwikkelingssamenwerking is er 1 miljard gekort en hebben hervormingen de focus verschoven van ‘investeren in sociale sectoren’ naar ‘investeren in economische sectoren’. Knapen heeft duidelijk zijn stempel gedrukt door zich te focussen op het private sector ontwikkelingsbeleid, een beperkt aantal (fragiele) partnerlanden en de vier prioriteitsgebieden – ofwel doen waar wij goed in zijn. Ook richt internationale samenwerking zich meer op economische diplomatie, nu veel ambassades hun deuren hebben moeten sluiten. Naast het bezuinigen op ontwikkelingsgelden is er ook flink bezuinigd op defensie, dat tot 2015 met 12.000 mankracht minder, beperkt inzetbaar is bij internationale missies.

Speelbal

Tot Kerst 2012 zal de Tweede Kamer de begroting behandelen om deze op 20 december 2012 vast te stellen. Omdat de verkiezingen een aardverschuiving hebben veroorzaakt, met nieuwe machtsverhoudingen als gevolg, bestaat er binnen de Kamer geen meerderheid meer voor de Rijksbegroting 2013. Toch zal het de Kamer hoogstwaarschijnlijk niet lukken om de begroting voor die tijd aan te passen. De onderhandelingen tussen de VVD en de PvdA houden de Kamer als het ware gegijzeld. Die aanpassingen zullen pas komen op het moment dat er een regeerakkoord is gesloten. Om die reden zal de Rijksbegroting pas in 2013 definitief zijn en kunnen tot die tijd nog ingrijpende aanpassingen worden gemaakt in het beleid.

Hoe zal het aankomende kabinet de begroting veranderen? En zal zij het buitenlandbeleid zoals gepresenteerd in de Rijksbegroting 2013 hervormen om de benodigde bezuinigen te behalen? Hoogstwaarschijnlijk. De twee grootste partijen, de VVD en de PvdA, hebben beide de politieke visie om het buitenlandbeleid te hervormen. Maar hun visie lijkt wel fundamenteel te verschillen. In het verkiezingsprogramma van de VVD staat dat zij in 2017 2.7 miljard wil bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking, en niet op defensie. De PvdA acht het buitenlandbeleid juist van belang om samen mondiale vraagstukken op te lossen en stelt voor in 2017 1 miljard op defensie te bezuinigen. Een lastige tegenstelling, met als mogelijk gevolg dat ontwikkelingssamenwerking wel eens een speelbal kan worden in het politieke speelveld gedomineerd door Rutte en Samson.

Turbulentie

Al met al was het een drukke en turbulente week in Den Haag. Een turbulentie die zich de komende maanden alleen maar voort zal zetten in de loop naar de kabinetsformatie. Maar voor mij voorlopig geen Den Haag meer en geen BBO kantoor. En met een laatste terugblik op de stad rijdt mijn trein langzaam de politieke hoofdstad van Nederland uit.

In Vice Versa nummer 5 verschijnt een uitgebreidere analyse van de buitenlandbegroting en de gevolgen voor internationale samenwerking. 

Wilt u het BBO rapport ontvangen? Neem dan contact op met BBO.